Πίσω από το τελευταίο «καψώνι» της αξιολόγησης υπάρχει η διελκυστίνδα των κέντρων εξουσίας της Ε.Ε. για το πώς θα υπερβεί τα στρατηγικά της αδιέξοδα
Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Το τελευταίο «καψώνι» στο θρίλερ της αξιολόγησης έχει μια πρόσθετη πολιτική χρησιμότητα. Πέραν του γεγονότος ότι αποκάλυψε, για πολλοστή φορά, τη διαθεσιμότητα της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να υποχωρεί σε κάθε νέα απαίτηση των δανειστών, έφερε στο φως και βαθύτερες αντιθέσεις τους σε ζητήματα που ξεφεύγουν από το ελληνικό ζήτημα.
Ενώ η κυβέρνηση ανέμενε διακαώς να οριστεί ημερομηνία έκτακτου Eurogroup που θα επικυρώσει τα συμφωνημένα μέτρα λιτότητας 5,4 δισ. και θα καταλήξει σε συμφωνία για τα «προληπτικά» μέτρα των 3,6 δισ., οι επικεφαλής του κουαρτέτου εγκατέλειψαν την Αθήνα με λιτή ανακοίνωση περί «σημαντικής προόδου». Καμιά νύξη για ημερομηνία επιστροφής. Στο μεταξύ, τα προηγούμενα 24ωρα, παρακολουθήσαμε την άκρως ενδιαφέρουσα παρέλαση κορυφαίων εκπροσώπων των δανειστών, σε δημόσιες αντεγκλήσεις για το πώς θα κλείσει η αξιολόγηση.
Ο «θεσμικός» πόλος
Στη μια πλευρά συντάχθηκαν οι βασικοί εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμών, σε μια επίδειξη αβροφροσύνης προς την κυβέρνηση. Ξεχωρίζει η θυμωμένη αντίδραση του προέδρου της Κομισιόν, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, που χαρακτήρισε αντισυνταγματική και παράλογη την απαίτηση του ΔΝΤ να νομοθετηθούν τώρα τα προληπτικά μέτρα. Σε ηπιότερο ύφος ο επίτροπος Μοσκοβισί στήριξε τη συνολικότερη θέση της Κομισιόν, τονίζοντας ότι «η Κομισιόν και η ΕΚΤ πιστεύουν βαθιά ότι η Ελλάδα μπορεί να πιάσει τους στόχους, αλλά το ΔΝΤ διαφωνεί. Εάν καθυστερήσουμε θα ανοίξουμε το «κουτί της Πανδώρας». Πιο εντυπωσιακός, ο επικεφαλής των σοσιαλδημοκρατών στο Ευρωκοινοβούλιο Τζιάνι Πιτέλα έκανε λόγια για «γεράκια» και «εκβιασμό». Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο -επίσης σοσιαλδημοκράτης- επικεφαλής της επιτροπής Οικονομικών του Ευρωκοινοβουλίου Ρομπέρτο Γκουαλτιέρι. Σε μια ενδιάμεση στάση, ο μεν επικεφαλής του Eurogroup Γερούν Ντάισελμπλουμ υποσχέθηκε σύγκληση του οργάνου εντός δύο εβδομάδων το πολύ, ο δε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ δεσμεύθηκε να εξαντλήσει την επιρροή υπέρ μια συνεδρίασης το ταχύτερο δυνατό προκειμένου να αποφευχθεί ένα (δεύτερο) επίσημο ελληνικό αίτημα για έκτακτη Σύνοδο Κορυφής.
ΔΝΤ και σύμμαχοι
Στον αντίποδα, βρέθηκε, εκτός από το ίδιο το ΔΝΤ, που επιμένει σε πλήρη και λεπτομερή νομοθέτηση των «προληπτικών» μέτρων λιτότητας, η γερμανική ηγεσία. Όχι μόνο διά του συνήθους υπόπτου Β. Σόιμπλε, αλλά και διά της καγκελαρίας, που καλύπτει την απαίτηση του ΔΝΤ και αποκρούει το ελληνικό αίτημα «πολιτικής λύσης». Η ταύτιση της γερμανικής ηγεσίας με το ΔΝΤ δεν είναι ανεξήγητη, με δεδομένο ότι η λύση των «προληπτικών» μέτρων ήταν εισήγηση του Σόιμπλε. Αλλά, προς το παρόν ανατρέπει τις εντυπώσεις που είχαν δημιουργηθεί, ιδιαίτερα κατά τη διαχείριση του προσφυγικού, ότι η γερμανική πολιτική ελίτ έχει «υιοθετήσει» άνευ όρων την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, ελλείψει εναλλακτικής και προς αποφυγή πολιτικής περιπέτειας που θα φόρτιζε αρνητικά και το επικείμενο βρετανικό δημοψήφισμα.
Δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο συνήθως λαλίστατος Γερμανός πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς αυτή τη φορά σιώπησε, πράγμα που προδίδει «οριζόντια» συσπείρωση της γερμανικής πολιτικής ελίτ. Εξέλιξη που δεν είναι άσχετη με τον ακροδεξιό συναγερμό που σήμανε το εκλογικό αποτέλεσμα στην Αυστρία. Στον ίδιο πόλο εντάχθηκε και ο Κλάους Ρέγκλινγκ, που θυμίζει με κάθε ευκαιρία ότι ο ESM του οποίου προΐσταται είναι το ΔΝΤ της Ευρώπης κι έχει παρόμοια κριτήρια, ενώ υπογραμμίζει εδώ και καιρό ότι η Ελλάδα στραγγίζει από ρευστότητα. Αξιοσημείωτη, τέλος, είναι η τοποθέτηση του Αμερικανού υφυπουργού Οικονομικών Νάθαν Στις, που τόνισε ότι οι ΗΠΑ στηρίζουν το ΔΝΤ «στην επιμονή του για αλλαγές στο ελληνικό πρόγραμμα ώστε να καταστεί βιώσιμο». Ο κ. Στις πρόσθεσε κάτι ακόμη σημαντικό: «Ότι η Ελλάδα δεν θα έχει πρόσβαση στα εργαλεία έκτακτου δανεισμού του ΔΝΤ στην επόμενη φάση του προγράμματος διάσωσης», παραπέμποντας εμμέσως στα νέα κριτήρια βιωσιμότητας χρέους που το Ταμείο έχει θέσει σε ισχύ για να δανείσει μια χώρα-μέλος του.
Μέτρα αντί χρέους
Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, ενώ οι δανειστές έχουν επιτύχει ήδη τον πολιτικό θρίαμβο ενσωμάτωσης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ στην πολιτική τους;
Πρώτον, γιατί η πίεση έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική. Η αγωνία διατήρησης στην εξουσία ωθεί την κυβέρνηση να γίνεται υποχωρητική ακόμη και σε απαιτήσεις λίγων δεκάδων εκατομμυρίων, όπως συνέβη με το «κούρεμα» του αφορολογήτου ορίου περίπου στα όρια που απαιτούσε το ΔΝΤ.
Δεύτερον, το γεγονός ότι οι δανειστές δεν ευνοούν στην παρούσα φάση αλλαγή φρουράς στη διακυβέρνηση δεν σημαίνει ότι θέλουν και ισχυρή κυβέρνηση. Η τακτική της αποδυνάμωσης της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και της αποδόμησής της στα μάτια της ελληνικής κοινωνίας έχει ως σταθερό της στόχο τη διεύρυνσή της με άλλες «πρόθυμες» δυνάμεις, στη λογική της ευρείας μνημονιακής συναίνεσης.
Τρίτον, κι αυτό αφορά ειδικά τη γερμανική ηγεσία και τους συμμάχους της, ο Β. Σόιμπλε έχει καταστήσει με κάθε τρόπο σαφές ότι δεν συζητά αναδιάρθρωσης του χρέους τώρα, και γι’ αυτό ο ESM έχει αναλάβει την εκπόνηση σχεδίου ανώδυνου re-profiling, που δεν θα χρειάζεται να περάσει καν από κοινοβουλευτικές δοκιμασίες. Ο τρόπος που η γερμανική ηγεσία αβαντάρει την επιμονή του ΔΝΤ στα «προληπτικά» μέτρα είναι τελικά μια μορφή εξαγοράς της ανοχής του στο θέμα του χρέους.
Οι βαθύτερες αντιθέσεις
Ωστόσο, πέρα από τον «μικρόκοσμο» της αξιολόγησης -που για την ελληνική κοινωνία και οικονομία οδηγεί σε νέες οδυνηρές συνέπειες-, η περιδίνηση των παικτών γύρω από διαφορετικές προσεγγίσεις και τακτικές προδίδει: α) το στρατηγικό αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται η ευρωπαϊκή ηγεσία και β) τις αντιθέσεις που τη διαπερνούν για το πώς θα υπερβεί αυτό το αδιέξοδο. Οι αντιθέσεις αυτές ξεκινούν από το «μικρό» ελληνικό πρόβλημα και φτάνουν στην όλη αρχιτεκτονική της Ε.Ε., που η λέξη «κατάρρευση» τη συνοδεύει όλο και συχνότερα το τελευταίο διάστημα. Πιο συγκεκριμένα:
- Το γερμανικής έμπνευσης Grexit παραμένει σταθερή εφεδρεία. Κανείς δεν γνωρίζει σε ποιο βαθμό το πρωτόλειο σχέδιο του 2015 έχει εμπλουτισθεί και εξειδικευτεί. Σε κάθε περίπτωση, η γερμανική ηγεσία ωθεί την Ελλάδα σε ένα ειδικό καθεστώς μακρόχρονης επιτήρησης που μπορεί να αποτελέσει μοντέλο και για άλλες χώρες. Αυτό τη φέρνει σε αντίθεση με την Κομισιόν, την ΕΚΤ, το Ευρωκοινοβούλιο, άλλους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς και χώρες που προσπαθούν να «συσκευάσουν» το μνημόνιο σε κάποια ευρωπαϊκή «κανονικότητα».
- Η γερμανική ηγεσία προτιμά να σιγοντάρει τη βασική εκτίμηση του ΔΝΤ ότι το 3ου Μνημόνιο είναι προορισμένο για αποτυχία και άρα θα πρέπει διαρκώς να «ταΐζεται» με πρόσθετα ή προληπτικά μέτρα και για λόγους ιδιοτελείς. Ο τρόπος που το ΔΝΤ αμφισβητεί την αξιοπιστία της (ελεγχόμενης από την Κομισιόν) Eurostat στην εκτίμηση του πρωτογενούς πλεονάσματος και των άλλων στοιχείων είναι χρήσιμος για το Βερολίνο που είναι αντιμέτωπο με τη διαδικασία ελέγχου «μακροοικονομικών ανισορροπιών» (για τα υπερβολικά γερμανικά εμπορικά πλεονάσματα), διαδικασία που έχει ξεκινήσει (αλλά παγώσει) η Κομισιόν.
- Το σχέδιο του προσωρινού Grexit, που έφυγε από το τραπέζι αλλά όχι και από συρτάρι του Σόιμπλε, απηχεί μια ευρύτερη αντίληψη της γερμανικής ηγεσίας για μια βιώσιμη «ανακατασκευή» της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης στη λογική των δύο ή περισσότερων ταχυτήτων. Η ημι-διάλυση της Σένγκεν έχει δημιουργήσει μια de facto διχοτόμηση, η συμφωνία Ε.Ε. – Βρετανίας για το ειδικό καθεστώς αυτοεξαίρεσης της δεύτερης περίπου από τα μισά άρθρα των ευρωπαϊκών συνθηκών δημιουργεί ένα προηγούμενο. Κι ένα παρόμοιο μοντέλο αλά καρτ σχέσης υποβόσκει στην ευρωτουρκική συμφωνία για το προσφυγικό, που το Βερολίνο τα δίνει όλα για να εφαρμοστεί. Αυτά τα δεδομένα αναδύουν μεν μια διαδικασία αποσύνθεσης, αλλά ταυτοχρόνως αποτελούν μια «υποδομή» για τα υπόρρητα γερμανικά σχέδια μιας Ε.Ε. και Ευρωζώνης πολλών ταχυτήτων. Αυτό, όμως, φέρνει σε σύγκρουση το Βερολίνο με τον «φεντεραλιστικό» πυρήνα της Ε.Ε. – κατά βάση την Κομισιόν και την ΕΚΤ, αλλά και χώρες που απειλούνται με υποβάθμιση στη δεύτερη ή τρίτη ταχύτητα- που υπερασπίζονται το δικό τους σχέδιο εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης, αποτυπωμένο στην Έκθεση των Πέντε Προέδρων, εξίσου νεοφιλελεύθερο, αλλά χωρίς εξαιρέσεις και ειδικά καθεστώτα.
Είμαστε μάλλον μόνο στην αρχή των αναμετρήσεων που θα εξωτερικεύσουν αυτές τις αντιθέσεις. Το ότι η Ελλάδα είναι το ξαφνιασμένο ποντίκι στα πόδια των ελεφάντων που παλεύουν ή χορεύουν είναι περιττό να το πούμε.
