Πυκνή η βδομάδα που πέρασε σε γεγονότα, δηλώσεις και στρατιωτική επιβολή νέων δεδομένων σε ολόκληρο τον άξονα του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.
Μέσα στο κλίμα που δημιουργεί η έναρξη των εργασιών του γεωτρύπανου της Exxon στη κυπριακή ΑΟΖ είχαμε την παρουσίαση χαρτών με την τουρκική εκδοχή για το καθεστώς των ΑΟΖ σε Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο, την εισβολή του Barbaros στο οικόπεδο 4 της Κύπρου, οξύτατες δηλώσεις και απειλές πολιτικών ιθυνόντων της Τουρκίας, ένταση της στρατιωτικής δραστηριότητας στο Αιγαίο, αποτυχημένη(;) συνάντηση των υπουργών εξωτερικών ΗΠΑ και Τουρκίας κ.λπ.
Οι εξελίξεις είναι αναμφισβήτητα δυσανάγνωστες και αντιφατικές, γεγονός που επιτείνεται από τις μεθοδευμένες ή μη προσπάθειες ερμηνείας τους από δημοσιολόγους και ειδικούς αναλυτές.
Η κυρίαρχη αντίληψη ερμηνείας των εξελίξεων εστιάζει την προσοχή της σε μια επιφανειακή ανάλυση του συσχετισμού ισχύος παραβλέποντας το σύνολο των δυνάμεων που ενεργούν στην περιοχή, την συνθετότητα των προς επίλυση προβλημάτων και κυρίως την, όχι σπάνια, παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα στις εξελίξεις. Η υπόθεση «επίλυσης» του Μακεδονικού είναι ενδεικτική. Και αυτό συμβαίνει και από τις «αναθεωρητικές δυνάμεις» και από εκείνους που υφίστανται ή θα υποστούν τις συνέπειες των επιχειρούμενων διευθετήσεων.
Η Αν. Μεσόγειος στο επίκεντρο
Ας ξεκινήσουμε από μια πολιτική παραδοχή. Η Ελλάδα, μια χώρα αποικία-χρέους με υπονομευμένη την πολιτική και οικονομική της κυριαρχία, έχει εμπλακεί σε ένα τεράστιο παιχνίδι γεωπολιτικών και γεωοικονομικών ανταγωνισμών στην περιοχή της. Αντίστοιχα και η Κύπρος, χώρα που υφίσταται τις συνέπειες μιας παρατεταμένης στρατιωτικής κατοχής των εδαφών της και που βρίσκεται αντιμέτωπη με αλλεπάλληλα σχέδια αμφισβήτησης της ίδιας της υπόστασης της.
Η εμπλοκή και των δύο χωρών σχετίζεται βέβαια με την γεωγραφική τους θέση και καθορίζεται από την προθυμία αποδοχής των γεωπολιτικών όρων που επιβάλλουν οι ΗΠΑ και των οικονομικών όρων που επιβάλλουν οι πολυεθνικοί κολοσσοί της ενέργειας, κύριοι επικαρπωτές του μελλοντικού ενεργειακού πλούτου της περιοχής.
Η Ελλάδα όλο και πιο πολύ εμπλέκεται στους επιθετικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ και μετατρέπεται σε βασικό άξονα της πολιτικής περικύκλωσης της Ρωσίας θέτοντας σε επικίνδυνη δοκιμασία τις παραδοσιακές σχέσεις της με την Μόσχα. Στην Κύπρο εμφανίζεται ως λύση των προβλημάτων της η ένταξη της στο ΝΑΤΟ. Και οι δύο χώρες μετατρέπονται σε στόχους-θύματα μιας τεράστιας οικονομικής και στρατιωτικής σύγκρουσης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Κανένας δεν αναρωτιέται αν αυτή η εξέλιξη είναι αναγκαία ή αναπόφευκτη.
Το «αντίδωρο» αυτής της επιλογής της ελληνικής και κυπριακής ηγεσίας είναι δηλώσεις φιλοφρόνησης από την πλευρά των ΗΠΑ χωρίς κανένα χειροπιαστό αποτέλεσμα στα θέματα της εθνικής κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Όχι τυχαία οι ιθύνοντες των ΗΠΑ κάθε φορά που «αποκηρύσσουν» τις στρατιωτικές απειλές της Άγκυρας σε βάρος των δύο χωρών υπενθυμίζουν την ανάγκη «οι πόροι πετρελαίου και φυσικού αερίου του νησιού, θα πρέπει να μοιράζονται ισομερώς μεταξύ και των δύο κοινοτήτων στο πλαίσιο μιας συνολικής διευθέτησης». Υποστηρίζουν δηλαδή την ουσία της πολιτικής της Τουρκίας .
Κανείς διεθνής παράγοντας δεν μπορεί να παρακάμψει την γεωπολιτική και γεωοικονομική θέση της Τουρκίας ούτε να αμφισβητήσει την σημασία της απόσχισης της από τη Δύση. Το σημαντικότερο, κανένας σημαντικός ενεργειακός παράγοντας δεν θα διακινδύνευε τα οικονομικά του συμφέροντα εμπλεκόμενος ή διαχειριζόμενος μια μεγάλης κλίμακας αντιπαράθεση με κίνδυνο ενός θερμού επεισοδίου ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία.
Από αυτό το σημείο απορρέουν οι αντιφάσεις των εξελίξεων. Οι ΗΠΑ ήδη έχουν καταφέρει να εδραιώσουν ένα «μικρό» ΝΑΤΟ στην Αν. Μεσόγειο, με την συμμετοχή του Ισραήλ, της Αιγύπτου, της Κύπρου και της Ελλάδας, και παράλληλα εργάζονται για μια «ειρήνευση» που υπολογίζει τις τουρκικές διεκδικήσεις.
Κανείς διεθνής παράγοντας δεν μπορεί να παρακάμψει την γεωπολιτική και γεωοικονομική θέση της Τουρκίας. Κανένας σημαντικός ενεργειακός παράγοντας δεν θα διακινδύνευε τα οικονομικά του συμφέροντα εμπλεκόμενος σε μια μεγάλης κλίμακας αντιπαράθεση
Τα οικονομικά «αντίδωρα» , ψίχουλα από την λεόντειο μοιρασιά ενεργειακών πόρων ή ελέγχου ενεργειακών οδών, μετασχηματίζονται σε εργαλεία επιβολής τετελεσμένων και πρόσθετων παραχωρήσεων έναντι κυριαρχικών δικαιωμάτων από τους αδύναμους κρίκους, Ελλάδα και Κύπρο, με απρόβλεπτες συνέπειες για την μελλοντική τους υπόσταση αλλά και την ειρήνη στην περιοχή.
Σε αυτό το εν εξελίξει γεωπολιτικό παιχνίδι ενεργοποιούνται και καθορίζονται από δύο παράγοντες. Την εντεινόμενη επιθετικότητα της Τουρκίας και την συνεχή υποχωρητικότητα της ελληνοκυπριακής πλευράς.
Ας τα δούμε.
Τουρκικός μαξιμαλισμός και ένταση της επιθετικότητας
Η Τουρκική διπλωματία διαθέτει μακρόχρονο σχεδιασμό και επίγνωση των πλεονεκτημάτων της. Εφαρμόζει μια ακραία πολιτική γνωρίζοντας ή επιδιώκοντας δια αυτής της οδού να αποσπάσει τα μεγαλύτερα οφέλη. Οι συνεχείς αναφορές στο casus belli και η έμπρακτη δοκιμή του κατά τις περιστάσεις (Αιγαίο, γεώτρηση ΕΝΙ, ερευνητικές εργασίες στην Κυπριακή ΑΟΖ) επιχειρούν να φοβίσουν, να φιλανδοποιήσουν την συμπεριφορά της Ελλάδας, και παράλληλα να στείλουν μήνυμα αστάθειας στους ενεργειακούς κολοσσούς που ενεργοποιούνται στην περιοχή. Η εμπλοκή τους στο καθορισμό ΑΟΖ στο Ιόνιο, η υπονόμευση της συμφωνίας Ελλάδας-Αλβανίας, η εναντίωσή τους στις συνομιλίες Ελλάδα-Κύπρου-Αιγύπτου-Ισραήλ, η παρέμβασή τους στη Λιβύη επιχειρεί να θέσει στο επίκεντρο της συζήτησης ότι καμιά συμφωνία δεν μπορεί να είναι σταθερή χωρίς τον ηγεμονικό ρόλο της Τουρκίας. Η πρόσφατη παρουσίαση προκλητικών διεκδικήσεων μέσω χαρτών που σβήνουν ως παράγοντες καθορισμού ΑΟΖ τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και την Κύπρο και εισάγουν την έννοια της «μέσης γραμμής» μεταξύ ηπειρωτικών κρατών δεν εδράζεται στο Δίκαιο των Θαλασσών που άλλωστε, για αυτό το λόγο, δεν έχει υπογράψει η Τουρκία. Στοχεύει στην δημιουργία μιας χαοτικής κατάστασης που οδηγεί άλλους από συμφέρον –βλέπε δυτικό παράγοντα–, άλλους από φόβο, στην διαπραγμάτευση και άρα στην απόσπαση μεριδίων πολύ μεγαλύτερων από όσα πραγματικά δικαιούται το γειτονικό κράτος. Το διαρκές εκβιαστικό παζάρι με τις ΗΠΑ και η επικρεμάμενη απειλή οριστικής αποχώρησης από τη δυτική συμμαχία δημιουργεί την πεποίθηση ότι με την ανάλογη επίδειξη πυγμής μπορεί να έχει σημαντικά οφέλη. Η στάση αυτή την οδηγεί ακόμα και στην αξιοποίηση στρατιωτικών εμπλοκών για να πετύχει τα μέγιστα οφέλη. Και αυτό την καθιστά εξαιρετικά επικίνδυνη δύναμη.
Νέες ιδέες σε Ελλάδα και Κύπρο
Έναντι αυτής της πολιτικής Ελλάδα και Κύπρος δεν έχουν να επιδείξουν κανέναν σοβαρό σχεδιασμό. Το αντίθετο μάλλον.
Στην Κύπρο ο πρόεδρος Αναστασιάδης φλερτάρει με την ιδέα διμερών συζητήσεων με επίκεντρο την αναζήτηση λύσεων «έξω από το κουτί» και με «άρωμα » μιας χαλαρής συνομοσπονδίας δύο κρατών. Αν και υπέρμαχος των λύσεων Ανάν δείχνει πρόθυμος να αποδεχθεί την τουρκική πρόθεση να διεξαχθούν οι συνομιλίες πέρα από το πλαίσιο του ΟΗΕ και να αξιοποιήσει τα αποτελέσματα της γεώτρησης Exxon, ιδιαίτερα αν είναι καλά, ως δέλεαρ στις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία. Ο νέος σχεδιασμός, που μέχρι σήμερα έχει την μορφή μυστικής διπλωματίας, αγνοεί την πρόθεση της Τουρκίας να επιβάλλει οριστικά τη λύση των δύο χωριστών κρατών, αν η δική της επιλογή περί ομοσπονδίας αποτύχει. Έτσι η οριστική διχοτόμηση του νησιού προβάλλει πια σαν ρεαλιστική επιλογή.
Η Ελληνική κυβέρνηση από την πλευρά της, μέσα στη μέθη του «τέλους των μνημονίων», φαντασιώνεται διακριτούς ρόλους στα ενεργειακά δρώμενα στην περιοχή και «οραματίζεται» νέες αντιπροσωπεύσεις και υπεργολαβίες μέσω των συμφωνιών με Ισραήλ και Αίγυπτο. Ο East Med εξαπλώνεται σταδιακά στη Βαλκανική και επιχειρεί να εμπλέξει Βουλγαρία, Ρουμανία και Σερβία στην οδό ενεργειακής τροφοδοσίας της Ε.Ε.
Έναντι αυτής της νέας «μεγάλης ιδέας» μεταμνημονιακής διείσδυσης στην Βαλκανική κρατά στάση «λελογισμένης σιωπής» έναντι του τουρκικού επεκτατισμού. Άλλωστε ο αμερικάνος πρέσβης φοβάται απλά ένα «ατύχημα» στο Αιγαίο, δηλαδή κάτι διαχειρίσιμο. Προετοιμάζεται έτσι το έδαφος «ρεαλιστικών υποχωρήσεων» έναντι της Τουρκίας. Τώρα η κ. Σ. Αναγνωστόπουλου, που διαπίστωσε περικύκλωση της Τουρκίας από την Ελλάδα, συνεπικουρείται πλέον από τον αν. υπουργό Άμυνας Π. Ρήγα που δήλωσε το ενδιαφέρον του «να τα βρούμε» με τους γείτονες. Τυχαίο; Οι ζηλωτές μιας νέας εκδοχής της «ρεάλ πολιτίκ» ξεχνούν όχι μόνο το διδάγματα της αυθεντικής αλλά ότι όλα μπορούν να τιναχθούν στον αέρα ιδιαίτερα σε μια καυτή περιοχή.
