Όταν μιλάμε για την κλιμακούμενη αντιπαράθεση αντιμαχόμενων διεθνών μπλοκ και δυνάμεων, συνήθως σκεφτόμαστε την ουκρανική σύρραξη, όπως και τις καλλιεργούμενες εντάσεις και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Πέρα όμως από το στρατιωτικό επίπεδο, εξελίσσεται κι ένας διαφορετικός πόλεμος εξίσου –αν όχι περισσότερο– καθοριστικός με τις καθαυτό πολεμικές συγκρούσεις. Πρόκειται για τον λεγόμενο νομισματικό πόλεμο, ή αλλιώς για τις ολοένα και πιο απτές κινήσεις ισχυρών κρατών ή και πολυεθνικών συσπειρώσεων που αποσκοπούν στην αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας. Η επιδιωκόμενη μείωση της διεθνούς κυριαρχίας του βορειοαμερικανικού νομίσματος ενέχει και ποιοτικά, όχι μόνο ποσοτικά, χαρακτηριστικά. Με την έννοια του ότι, αν το δολάριο πάψει να είναι το μοναδικό ουσιαστικά –ή έστω το συντριπτικά κυρίαρχο– μέσο διεθνών πληρωμών, θα πρόκειται για τεράστια αλλαγή, και βαθύ κλυδωνισμό της δύουσας Δύσης.
Στην κατεύθυνση αυτή έχουν γίνει ή δοκιμάζονται πολλά τον τελευταίο χρόνο, και ιδίως μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Οι πρώτες διστακτικές αλλά έμπρακτες κινήσεις διεθνών και περιφερειακών παικτών προς την αποδυνάμωση του δολαρίου σημειώθηκαν λίγο πριν τη ρωσική εισβολή, αλλά πολλαπλασιάζονται εμφανώς μετά την εκδήλωσή της. Μάλιστα οι ήδη συμβαίνουσες συναλλαγές σε άλλα νομίσματα, έμμεσες ή και άμεσες, αφορούν τους πιο κρίσιμους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας: καταρχήν αυτούς της ενέργειας και των πρώτων υλών. Είναι κοινό μυστικό ότι το πετρέλαιο που αγοράζει η Ευρώπη από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία αλλά και η Ινδία, στην πραγματικότητα είναι ρωσικής προέλευσης. Το ρωσικό πετρέλαιο που πωλούν ως ενδιάμεσοι οι Σαουδάραβες το πληρώνονται από την Ευρώπη σε δολάρια, όμως τους Ρώσους προμηθευτές τους πληρώνουν σε ρούβλια. Στην περίπτωση της Ινδίας, πολλά συμβόλαια πληρώνονται απευθείας και σε ινδικές ρουπίες! Τέτοιου είδους εξελίξεις θα ήταν σενάρια επιστημονικής φαντασίας πριν λίγα μόλις χρόνια.
Η βραζιλιάνικη απειλή
Αυτές οι αλλαγές λειτουργούν ήδη υπονομευτικά για τους σύνθετους και ευαίσθητους μηχανισμούς που διασφαλίζουν μέχρι σήμερα τη νομισματική σταθερότητα και την παγκόσμια κυριαρχία του βορειοαμερικανικού νομίσματος. Κι αυτές ακριβώς οι αλλαγές μπορούν να εξηγήσουν πολλές από τις κινήσεις και αντιδράσεις των ΗΠΑ, ακόμη και στα πεδία των μαχών. Οι πρόσφατες ειδήσεις για τις σχετικές με την αποδολαριοποίηση προτάσεις του νέου Βραζιλιάνου προέδρου Λούλα ανησυχούν σφόδρα την Ουάσιγκτον – που δεν καθησυχάζεται από τα μηνύματα της Μπραζίλια, ότι θα επιδιώξει πιο «ισορροπημένη» πολιτική στο ουκρανικό σε σχέση με αυτήν που ακολουθούσε ο Μπολσονάρου (που, όσο προέδρευε, αρνήθηκε οποιαδήποτε επιβολή κυρώσεων στο Κρεμλίνο).
Οι πρώτες διστακτικές αλλά έμπρακτες κινήσεις διεθνών και περιφερειακών παικτών προς την αποδυνάμωση του δολαρίου σημειώθηκαν λίγο πριν τη ρωσική εισβολή, αλλά πολλαπλασιάζονται εμφανώς μετά την εκδήλωσή της
Αναφερόμαστε ιδίως στα όσα είπε ο Λούλα κατά την πρόσφατη συνάντησή του με τον Αργεντίνο ομόλογό του, και συγκεκριμένα στην πρότασή του για τη δημιουργία κοινών νομισμάτων για τις εμπορικές συναλλαγές στο εσωτερικό τόσο των BRICS όσο και της λατινοαμερικάνικης ολοκλήρωσης Mercosur (Κοινή Αγορά του Νότου), αλλά και μεταξύ των δύο αυτών ολοκληρώσεων. Όπως είπε ο Λούλα, «μια τέτοια λύση θα επέτρεπε την εξάλειψη της χρήσης του δολαρίου στους αμοιβαίους διακανονισμούς μεταξύ των χωρών μελών των δύο συμμαχιών». Εδώ πρέπει να υπενθυμιστεί ότι η Βραζιλία δεν αποτελεί μια «μεσαία» χώρα, αλλά έναν περιφερειακό πόλο μεγάλης έκτασης και πολυπληθή, πλούσιο σε πρώτες ύλες αλλά και με ισχυρές βιομηχανίες, που είναι παγκόσμιου επιπέδου παίκτες στους κλάδους τους. Κι άρα τα όσα προτείνει δεν αποτελούν ρητορικά συνθήματα, αλλά συνιστούν απτές απειλές για τις ΗΠΑ.
Επωάζονται μεγάλες αλλαγές
Για να μην υπάρχει παρεξήγηση: χώρες όπως η Βραζιλία, ανεξαρτήτως του ποιος τις κυβερνά κάθε φορά, κινούνται εδώ και καιρό στη λογική των μεγάλων κρατών που προσπαθούν να προωθήσουν τα όλο και πιο αυτονομημένα από τις ΗΠΑ συμφέροντά τους, και αξιώνουν να αντιμετωπίζονται πλέον ως περιφερειακές δυνάμεις με λόγο στη διεθνή αρένα. Αυτό είναι το καθοριστικό, παρόλο που οπωσδήποτε υπάρχει κατά καιρούς μια «συμπλοκή» αυτών των σχεδίων με τις προσδοκίες μεγάλων λαϊκών και κοινωνικών κινημάτων που ιστορικά είχαν αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα. Σε κάθε περίπτωση, όχι μόνο οι Βραζιλιάνοι αλλά και πολλοί ακόμα Λατινοαμερικάνοι (ιδίως αν κινούνται σχετικά ενιαία, π.χ. στα πλαίσια της Mercosur), έχουν υπαρκτές δυνατότητες όλο και μεγαλύτερης αποσύμπλεξης από το δολάριο. Η οποία διευκολύνεται, εξάλλου, και από την αυξημένη κινεζική «επένδυση» στη γειτονιά τους. Διαμορφώνοντας εν τέλει ένα «ροζ κύμα», χωρίς δηλαδή τον ριζοσπαστισμό των αρχών του αιώνα μας, οι Λατινοαμερικάνοι κινούνται προσεκτικά σε αυτήν την κατεύθυνση – εξακολουθώντας ταυτόχρονα να κρατούν ανοιχτούς διαύλους με τους πάντες.
Οι αιτήσεις δυνάμεων όπως η Αργεντινή, αλλά και η Ινδονησία, το Πακιστάν ή το Ιράν, να ενταχθούν στα BRICS (ή ακόμη και η εκδήλωση σχετικού ενδιαφέροντος από χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Αίγυπτος και η Τουρκία) τροφοδοτούν τον νομισματικό πόλεμο και ενισχύουν τις τάσεις αποδολαριοποίησης. Φέρνουν έτσι πιο κοντά στο σήμερα τις μελλοντικές δραματικές συνέπειες μιας τέτοιες εξέλιξης για το «αυτοκρατορικό» δολάριο και τις ΗΠΑ. Η ευκολία της συνεννόησης μεταξύ της Βραζιλίας, της Ρωσίας και της Κίνας, να αλλάξει η χρονιά της βραζιλιάνικης προεδρίας στην ομάδα BRICS (διότι του χρόνου, που κανονικά θα προέδρευαν οι Βραζιλιάνοι, θα προεδρεύουν και στο G20), δείχνει ότι τα κανάλια συνεννόησης και με τη Μόσχα αλλά και με το Πεκίνο λειτουργούν αρμονικά – όσο κι αν αυτό εκνευρίζει την Ουάσιγκτον. Ο νομισματικός πόλεμος εξελίσσεται, επιβεβαιώνοντας ότι έχουμε ήδη μπει σε εποχή υβριδικής μετάβασης και κινήσεων που επωάζουν μεγάλες αλλαγές στις μέχρι τώρα ισορροπίες.
