Για πρώτη φορά Αμερικανός πρόεδρος της γυρίζει επιδεικτικά την πλάτη
του Σπύρου Παναγιώτου
Η αντιπαράθεση και οι οικονομικοί ανταγωνισμοί ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. δεν είναι κάτι καινούργιο. Πάντα υπήρχαν και πολλές φορές παρουσιάζονταν στιγμές μεγάλης οξύτητας. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν τα βαριά πρόστιμα 13 δισ. ευρώ κατά της Apple στην Ιρλανδία και, ως αντίποινα, η εξίσου βαριά καταδίκη της Deutschebank από τα αμερικανικά δικαστήρια.
Οι μέχρι τώρα αντιπαραθέσεις αφορούσαν όμως δύο εταίρους που μέσα στον ανταγωνισμό τους είχαν αποδεχθεί και συν-λειτουργούσαν στο χαοτικό σύστημα της παγκοσμιοποίησης και παράλληλα υπηρετούσαν κοινά αποδεκτά γεωπολιτικά σχέδια τουλάχιστον στους κρίσιμους τομείς (Μ. Ανατολή, περικύκλωση Ρωσίας κλπ).
Όλα αυτά, με την εκλογή Τραμπ, δείχνουν να τροποποιούνται. Ανεξάρτητα από το βάθος, τη διάρκεια και την αντοχή του Τραμπ στις σχεδιαζόμενες αλλαγές, η δήλωσή του ότι η Γερμανία αποτελεί τον «τζάμπα μάγκα» (free rider) της παγκοσμιοποίησης προκαλεί σοκ. Το ίδιο σοκ προκαλεί ο χαιρετισμός της επιλογής της Βρετανίας να ακολουθήσει τον δρόμο της εξόδου από την Ε.Ε, η πρόβλεψη ότι και άλλες χώρες της Ευρώπης θα ακολουθήσουν το παράδειγμα της. Είναι η πρώτη φορά μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που ένας Αμερικανός πρόεδρος γυρίζει τόσο επιδεικτικά την πλάτη στην Ευρώπη δείχνοντας μάλιστα τη Γερμανία ως υπεύθυνη της παγκόσμιας οικονομικής ανισορροπίας.
Τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σύνθετα καθώς η εξωτερική πολιτική Τραμπ, έστω και ως πρόθεση προς στιγμήν, στοχοποιεί παράλληλα με τη Γερμανία και την Κίνα την ίδια στιγμή που «ρίχνει γέφυρες συνεννόησης με τη Ρωσία του Πούτιν τινάζοντας στον αέρα διεθνείς ισορροπίες χρόνων, αλλά και εξωθώντας σε διχασμό το βαθύ κράτος στις ΗΠΑ και την αμερικανική κοινωνία.
Φυγόκεντρες τάσεις και σενάρια στην Ε.Ε.
Η αναταραχή Τραμπ απλώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η γερμανική Bild στο εξώφυλλό της παρουσιάζει τον Τραμπ ως τζιχαντιστή που κόβει το κεφάλι του Αγάλματος της Ελευθερίας. Ευρωπαίοι πολιτικοί δηλώνουν δημόσια ότι οι ΗΠΑ δεν είναι φιλική δύναμη προς τις χώρες τις Ε.Ε.. Η γραφειοκρατία των Βρυξελλών έβαλε βέτο στον διορισμό του νέου Αμερικανού πρέσβη στην Ε.Ε με αφορμή δηλώσεις του, ότι το ευρώ θα καταρρεύσει στους επόμενους μήνες. Δημοσιεύματα των εφημερίδων έκαναν λόγο ότι ο Τραμπ αρνήθηκε να συναντηθεί άμεσα με το πρόεδρο της Κομισιόν Γιούνκερ. Οι αρχικά συγκρατημένες δηλώσεις των Μέρκελ, Ολάντ, Σόιμπλε και Σία, που επιχείρησαν να κερδίσουν χρόνο μέχρι να κατασταλάξει η σκόνη και να ξεκαθαρισθούν οι προθέσεις του Τραμπ, αλλάζουν σε πιο επιθετικούς τόνους. Όλα αυτά μπορεί να είναι απλώς προπετάσματα και δοκιμασίες πολύ πιο λεπτών και δύσκολων χειρισμών. Ίσως ορισμένα κριθούν από τα τετελεσμένα που κύκλοι της εξουσίας ετοιμάζουν μέσα και έξω από τις ΗΠΑ. Η ένταση στο μέτωπο της Ουκρανίας είναι απλώς ενδεικτικό.
Η αναμονή των εξελίξεων όμως σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι δεν έχει αρχίσει η μελέτη σεναρίων και εναλλακτικών επιλογών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Στη συνάντηση κορυφής της Μάλτας η καγκελάριος της Γερμανίας έκανε για πρώτη φορά λόγο ότι στην επικείμενη συνάντηση της Ρώμης, για τον γιορτασμό των 60 χρόνων από την ίδρυση της Ε.Ε., ίσως χρειασθεί να υπάρξει μια δέσμευση για Ευρώπη πολλών ταχυτήτων. «Σίγουρα μάθαμε από την ιστορία τα τελευταία χρόνια, ότι μπορεί να υπάρξει επίσης μια Ε.Ε. με διαφορετικές ταχύτητες, όπου δεν θα μετέχουν όλοι κάθε φορά σε όλα τα βήματα ενοποίησης», είπε στους δημοσιογράφους ανοίγοντας τον Ασκό του Αιόλου.
Το πρόβλημα είναι ότι η συνάντηση της Ρώμης είναι τον επόμενο μήνα, ενώ οι εξελίξεις και οι σπαζοκεφαλιές στην Ευρώπη δεν θα ξεκαθαρίσουν πριν το επόμενο φθινόπωρο. Μέχρι τότε έχουμε κρίσιμες εκλογές σε Ολλανδία, Γαλλία και τελικά στην ίδια τη Γερμανία. Εκλογές με απρόβλεπτο αποτέλεσμα, καθώς η επιρροή των αποτελεσμάτων της πολιτικής Τραμπ αναμφισβήτητα θα τις καθορίσει.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν η Γερμανία είναι έτοιμη ή επιθυμεί να προχωρήσει στο σχέδιο πολλαπλών ταχυτήτων χωρίς τη Γαλλία, στην περίπτωση που έχουμε επικράτηση Λεπέν.
Ερώτημα παραμένει ακόμα εάν το γερμανικό σχέδιο μπορεί να προχωρήσει αποκλειστικά και μόνο με τις χώρες της Beneloux ή της ομάδας Βίσεγκραντ που δήλωσαν ότι συμφωνούν με το σχέδιο Μέρκελ, χωρίς δηλαδή τις μεγάλες οικονομίες του Ευρωπαϊκού Νότου. Πολύ περισσότερο όταν ο Τραμπ εκφράζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην αναβάθμιση των σχέσεων των ΗΠΑ με την Πολωνία και ανάδειξή της σε πυλώνα της αμερικανικής πολιτικής στην Ανατ. Ευρώπη
Η συνεχιζόμενη οικονομική και πολιτική αστάθεια σε Ιταλία και Ισπανία δημιουργεί με τη σειρά της νέες απροσδιοριστίες. Θα παραμείνει υπό έλεγχο και εντός της γερμανικής Ευρώπης ή και εδώ θα υπάρξουν «απειθαρχίες»; Απειθαρχίες ως προϊόν δυσεπίλυτων αντικειμενικών εμποδίων (σε οικονομία και τραπεζικό σύστημα) ή ακόμα και ως επιλογή καθώς δημιουργούνται πιέσεις ή ευκαιρίες. Και τέτοιες, ορατές στον καθένα, είναι η προωθούμενη ενίσχυση της συνεργασίας ΗΠΑ – Βρετανίας, η βελτίωση της βρετανικής οικονομίας και η επίσπευση του Brexit. Λιγότερο προβλέψιμο είναι αν όλα αυτά επιδράσουν στις γαλλικές εκλογές και οδηγήσουν σε επικράτηση της Λεπέν. Σε μια τέτοια περίπτωση η πρότασή της για ταυτόχρονη και σχεδιασμένη έξοδο από την Ε.Ε. όλων των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία) και η συνεργασία τους σε ένα νέο κοινό νόμισμα δεν θα μπορεί να αντιμετωπισθεί με αδιαφορία, όπως τώρα.
Δυσεπίλυτα οικονομικά αδιέξοδα
Τα διλήμματα αυτά δεν είναι σκέτα πολιτικά. Έχουν ένα σοβαρό οικονομικό υπόβαθρο. Το σχέδιο Τραμπ για ανάκτηση της οικονομικής ισχύος των ΗΠΑ, εστιάζει ως αντιπάλους τους δύο επίσημους πόλους- ηγέτες της παγκοσμιοποίησης, τη Γερμανία και την Κίνα.
Μία εβδομάδα μετά την επίσημη εγκατάστασή του στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ επιτέθηκε κατά της Κίνας, κατηγορώντας την για χειραγώγηση του νομίσματός της για να «κερδίσει το παιχνίδι της παγκοσμιοποίησης», αλλά και τη Γερμανία, η οποία, σύμφωνα με δηλώσεις του Π. Ναβάρο, πρόεδρου του νεοσύστατου Εθνικού Συμβουλίου Εμπορίου, «εκμεταλλεύεται τόσο τις γειτονικές της χώρες όσο και τις Ηνωμένες Πολιτείες», διατηρώντας υποτιμημένο το ευρώ. Πληθώρα στοιχείων και μελετών πιστοποιούν ότι το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας και ιδιαίτερα το τεράστιο πλεόνασμα της εμπορικού της ισοζυγίου προέρχεται ακριβώς από τις πολιτικές χειραγώγησης του ευρώ έναντι των άλλων.
Αυτή ακριβώς η δυνατότητα θα καταρρεύσει με τη διάλυση της σημερινής Ευρώπης και τη συγκρότηση μιας κλειστής ομάδας χωρών γύρω από τη Γερμανία. Ένα πιο σκληρό νόμισμα θα αποδυνάμωνε τα πλεονεκτήματα που σήμερα απολαμβάνει η Γερμανία. Έτσι δύσκολα η Γερμανία θα αποδεχθεί τη διάλυση της Ε.Ε., καθώς είναι η κύρια ωφελημένη από αυτή. Αν οι σημερινές φυγόκεντρες τάσεις δυναμώσουν δεν μπορεί να αποκλεισθεί ότι θα οδηγηθεί σε μια χαλάρωση της σημερινής θρησκευτικής-προτεσταντικής πυγμής πολιτικής Σόιμπλε. Προς το παρόν κερδίζει χρόνο έχοντας το πλεονέκτημα ότι οι γερμανικές εκλογές είναι οι τελευταίες στην αλυσίδα και άρα μπορεί να περιμένει να ξεκαθαρίσει η εικόνα.
Το ερώτημα είναι που θα οδηγηθεί η Ευρώπη αν ο Τραμπ επιμείνει στην πολιτική του.
Σήμερα φαίνεται ότι ο Τραμπ έχει το μυαλό του στραμμένο στο μεγάλο παιχνίδι με τη Ρωσία και την Κίνα. Τον ενδιαφέρει λιγότερο η Ευρώπη, η οποία δεν είναι σε θέση να αμυνθεί μόνη της και δείχνει σοβαρές ενδείξεις δομικής κρίσης. Έτσι το σχέδιο Τραμπ χρεώνει, σε αυτήν τη φάση, στη Γερμανία τα προβλήματα της Ευρωζώνης και καλεί τις υπόλοιπες χώρες να δημιουργήσουν ένα νέο νόμισμα στα πλαίσια μια συμφωνίας ως προς την ισοτιμία του με το δολάριο. Απειλεί με διάλυση τις συμφωνίες εμπορίου και σχεδιάζει την επαναφορά εθνικών φραγμών (μέσω φόρων ή ποσοστώσεων στο διεθνές εμπόριο). Διακινδυνεύει έτσι να εκθέσει τις ΗΠΑ σε μια σειρά αντιποίνων από τη Γερμανία και την Κίνα φέρνοντας τις δύο χώρες πιο κοντά από ποτέ. Διακινδυνεύει μια νέα παγκόσμια ανισορροπία και γενίκευση του χάους που σήμερα επικρατεί.
Δεν υπάρχει διέξοδος: Ίσως ναι αν αυτό που στο βάθος επιχειρείται είναι να προσδιοριστεί μια νέα σχέση ανάμεσα στο ευρώ, το δολάριο, το γουάν, το ρούβλι κλπ. Και στη βάση αυτή να εγκαθιδρυθεί μια νέα αμερικανική ηγεμονία στα κρίσιμα γεωπολιτικά πεδία.
Υπόθεση καθόλου εύκολη και ανώδυνη.
