Η αποτυπωμένη στο έργο της Βάσως Κατράκη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου δεσπόζει στην ταινία του Σύλλα Τζουμέρκα «Το θαύμα της θάλασσας των Σαργασσών», που συμμετείχε στο Πανόραμα της περσινής Μπερλινάλε. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό αστυνομικό θρίλερ, με έκδηλο το σεξουαλικό στοιχείο και έντονη αίσθηση υπαίθρου, που παραπέμπει στους στίχους του Σαββόπουλου «άδεια χωριουδάκια και ασυνάρτητη επαρχία/ καθετί μισοχωμένο μες τη γη…»
Μια αλκοολική Διοικήτρια Αστυνομίας και μια εσωστρεφής εργάτρια στην παραγωγή χελιών συναντιούνται για τη διαλεύκανση μιας αυτοκτονίας.
Οι καλογραμμένοι δυναμικοί γυναικείοι χαρακτήρες, που τους ενσαρκώνουν εξαιρετικά η Αγγελική Παπούλια και η Γιούλα Μπούνταλη, αναδεικνύονται ανάμεσα σε καψούρικα λαϊκά του Φοίβου και παραδοσιακές μουσικές με ζουρνά και νταούλια, που συνθέτουν τους διαφορετικούς παραδείσους των παθιασμένων ηρωίδων.
Συναντήσαμε τον Σύλλα Τζουμέρκα, που δηλώνει ενσυνείδητα «πολεμικά ιδιοσυγκρασιακός» σκηνοθέτης και παραθέτουμε τις αιχμηρές απόψεις του.
Πώς εμπνεύστηκες και πώς διαμόρφωσες το σενάριο με την Γιούλα Μπούνταλη; Τι σημασία έχουν τα χέλια;
Ξεκινήσαμε με επίκεντρο το Μεσολόγγι, χώρος οικείος γιατί επισκεπτόμασταν από φοιτητές το εξοχικό της Γιούλας, που κατάγεται από εκεί, και το συνδέσαμε με την ιστορία των χελιών, που δέχονται ανεξήγητα ένα μυστικό κάλεσμα να ταξιδέψουν μίλια μακριά, μέχρι την Κούβα, για να αλλάξουν τη ζωή τους από πλάσματα του βούρκου σε πλάσματα της ανοιχτής θάλασσας. Αυτή η συνάντηση της μεσολογγίτικης υπαίθρου με τη μετανάστευση των χελιών γέννησε την ιδέα της ταινίας και το σμίλευμα των δύο γυναικείων χαρακτήρων, πάνω στους οποίους δομήθηκε.
Πώς επέλεξες να κινηματογραφήσεις το τοπίο; Λειτουργεί ως άλλος ένας χαρακτήρας στην ταινία;
Πρόκειται για ένα απόξενο και όχι συνηθισμένο ελληνικό τοπίο, με ετερόκλητα στοιχεία: πολλά νερά αλλά και μεγάλες ξέρες, σαν ερήμους, δρόμους που οδηγούν στο πουθενά, αλλά και βάλτους. Έχω μεγαλώσει σε μικρό χωριό στη Νίσυρο και δίνω στη φύση κεντρικό ρόλο, γιατί είναι κομμάτι της καρδιάς μου. Η ύπαιθρος είναι ένας από τους χαρακτήρες της ταινίας, σαν να παρακολουθεί η φύση από μακριά τους εμβόλιμους στο τοπίο ανθρώπους, ενώ αγελάδες, γουρούνια και κότες αποτελούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Είναι πολύ εντυπωσιακό να δεις το Μεσολόγγι κάθετα από ψηλά, γιατί καταλαβαίνεις την ιδιαίτερη γεωγραφία του τόπου. Στη συγκεκριμένη ταινία, που συνδέεται με διάφορα θρίλερ της δεκαετίας του ’70, χρησιμοποίησα ζουμ-φακό, δημιουργώντας αστάθεια στους χαρακτήρες, στα πρόσωπα, στις καταστάσεις και στο κάδρο, που έχει διαρκή κίνηση.
Σπάνια βλέπουμε δυναμικούς γυναικείους χαρακτήρες στο ελληνικό σινεμά. Πώς προέκυψαν;
Η ταινία χτίστηκε γύρω από τους χαρακτήρες της Ελισάβετ και της Ρίτας, που βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε υπαρκτά πρόσωπα. Οι δυο γυναίκες είναι με τα δύο πόδια κολλημένες στο βούρκο, η μια εκ γενετής, η άλλη πεταμένη εκεί. Θέλαμε να αναδείξουμε πόσο πιεστικό είναι να είσαι κολλημένος μακριά από αυτό που είσαι και που μπορείς να κάνεις, αλλά ταυτόχρονα και τη μάχη που προκύπτει, όταν ξαφνικά συμβαίνει αυτό το κάλεσμα, όπως στα χέλια, για να αλλάξεις τη ζωή σου. Οι χαρακτήρες θα μπορούσαν να είναι και αντρικοί, σκηνοθετώ έξω από στερεότυπα και για τα δύο γένη. Μ’ αρέσουν χαρακτήρες που γλιστρούν σαν χέλια, όσο το δυνατόν πιο ελεύθεροι, πιο ασταθείς στο γένος, στη σεξουαλικότητα, στον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται και συνδέονται υπαρξιακά, απείθαρχοι σε όλες τις πολιτικές και έμφυλες κανονικότητες.
Πώς επέλεξες τους ηθοποιούς και πώς δούλεψες μαζί τους;
Η ταινία απλώνεται στην τοπική κοινωνία μιας πόλης, που συγκροτείται από διαφορετικούς χαρακτήρες και πρόσωπα, στα πρότυπα του «Νάσβιλ» του Όλτμαν.
Με τις δυο πρωταγωνίστριες δουλέψαμε κυρίως στα σωματικά. Επειδή οι χαρακτήρες που υποδύονται έχουν συγκεκριμένη σωματικότητα, δουλέψαμε το πώς κινούνται, πώς περπατάνε, πώς μπορούν να συγκρουστούν και να χτυπήσουν. Η Ελισσάβετ έχει πολλά λούμπεν χαρακτηριστικά, φοράει πέτσινα παντελόνια, θυμίζοντας το τηλεοπτικό «Αληθινές νοικοκυρές σε απόγνωση», μια αμερικάνικη οπτική στις λαϊκές κοινότητες λευκών. Για το ρωμαλέο χαρακτήρα της εργάτρια Ρίτας, έπρεπε η Γιούλα να αποκτήσει την απαιτούμενη σωματική δύναμη. Ο Πασσαλής παίζει έναν ποπ λαϊκό τραγουδιστή των αρχών του 2000, που αναγκάστηκε να επιστρέψει στο πατρικό του και να γίνει τραγουδιστής στο τοπικό μαγαζί. Ο χαρακτήρας του κουβαλάει αυτό που λέμε «την πελώρια τραγωδία του ονείρου».
Το σεξουαλικό στοιχείο είναι έκδηλο σε όλες τις ταινίες σου…
Για μένα, η σεξουαλικότητα είναι μια ισχυρή δύναμη στις ταινίες, γιατί χτυπάει τον θεατή στο υπογάστριο και την χρησιμοποιώ έντονα, όπως τη βία, τη φύση και το θρησκευτικό ύψος. Για μένα αυτά αποτελούν ενεργητικές δυνάμεις στη ζωή και μ’ αρέσει τόσο οι χαρακτήρες όσο και οι θεατές να μιλάνε γι’ αυτά. Σαν μαγικές δυνάμεις, μπορούν να πάνε από το φως στο σκοτάδι, με μεγάλες ταχύτητες, όπως και στην αληθινή ζωή. Στη συγκεκριμένη ταινία, η σεξουαλικότητα είναι μέρος της ελευθερίας των χαρακτήρων, υπάρχει ένας σεξουαλικός παράδεισος σε ορισμένα σημεία για κάποιους, αλλά γίνεται και πάρα πολύ σκοτεινή.
Πώς λειτουργούν τα θρησκευτικά οράματα;
Λειτουργούν μέσα στον ονειροχώρο της ταινίας, όπου συμμετέχουν οι δυο γυναικείοι χαρακτήρες. Η λιγομίλητη Ρίτα, μια γυναίκα πιστή που πηγαίνει στην εκκλησία, καταφέρνει να μιλήσει αληθινά μόνο στον παπά. Τα όνειρα της Ρίτας και επομένως τα όνειρα της ταινίας, της Ελισάβετ και τα δικά μου, εμπεριέχουν τον χριστιανικό κόσμο. Ήταν δημιουργική χαρά να έχω οργανικά στο σώμα της ταινίας και κομμάτια από αυτό που ονομάζουμε ταινίες με τον Χριστό.
Μπορεί να χαρακτηριστεί ως φιλμ νουάρ;
Αναφέρθηκα σε ένα ριάλιτι, επειδή έχει να κάνει με τον επικαιρικό κόσμο, ο οποίος έχει μια ελαφρότητα, κάτι ποπ. Το ριάλιτι μου έδωσε τα κουστούμια του χαρακτήρα και από εκεί εμπνεύστηκα στοιχεία της όψης των πρωταγωνιστών. Νομίζω ότι η ταινία είναι περισσότερο ένα θρίλερ λοξό, σαν τα ονειρικά θρίλερ που πατάνε από τον Νίκολας Ρεγκ, στον Άλτμαν, στον Λιντς, στον Χέρτζογκ, στον Φεράρα, που παίρνουν τη σπονδυλική στήλη του είδους και την γυρνάνε ανάποδα. Ωστόσο, αποτελεί φόρο τιμής και στον «Φόβο» του Μανουσάκη, το καλύτερο ελληνικό θρίλερ του βάλτου. Και επειδή κι αυτή η ταινία είναι θρίλερ του βάλτου, αναγκαστικά υπάρχει ένα καθρέφτισμα.
Σχετικά με τις μουσικές της ταινίας;
Από κατασκευή, αυτή η ταινία συνδέει τρεις πολύ ετερόκλητους ήχους και γι’ αυτό αποφάσισα να συνεργαστώ με τρεις διαφορετικούς συνθέτες. Ο Σουηδός κινηματογραφικός συνθέτης Ζαν-Πωλ Βαλ έχει γράψει τα μεγάλα ορχηστρικά θέματα στην αρχή και στο τέλος της ταινίας, που ηχογράφησε η ορχήστρα του Γκέτεμποργκ. Ο ονειροχώρος ορίζεται από τα μικρά θέματα με τους χαρακτηριστικούς ελεκτρο-τόνους, όλα συνθέσεις των Drog-A-tek. Τέλος, ο Φοίβος, πέρα από το ότι μας δάνεισε τραγούδια, έχει γράψει και πρωτότυπα λαϊκά για τον τραγουδιστή της ταινίας, ενώ ταυτόχρονα δουλέψαμε μαζί και στα θέματα με κιθάρα της Ελισάβετ, προς το τέλος, με αναφορά στη μουσική του σινεμά της δεκαετίας του ’70. Δουλέψαμε καταπληκτικά και με τους τρεις για την κατασκευή αυτού του σάουντρακ, ενώ λόγω της σκηνής γάμου, υπάρχουν ζωντανές μουσικές παραδοσιακών, που ερμηνεύουν πραγματικοί μουσικοί Ρομά του Μεσολογγίου.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
Έκδοση της ΠΕΚΚ για τον Στάνλει Κιούμπρικ
Το αφιέρωμα του 32ου Πανοράματος στον Κιούμπρικ συνοδεύεται από το βιβλίο ΣΤΑΝΛΕΪ ΚΙΟΥΜΠΡΙΚ, ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ (216 σελ.), που εξέδωσε η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου, με πρωτότυπα κείμενα και νέες κριτικές προσεγγίσεις στο έργο του, από 21 κριτικούς της ΠΕΚΚ. Το βιβλίο πωλείται με έκπτωση, κατά τη διάρκεια των προβολών, στις αίθουσες Τριανόν και Ανδόρα, στην τιμή των 13,50€.
INFO
Το 32ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου διεξάγεται σε ΤΡΙΑΝΟΝ (21/11-4/12) και ΑΝΔΟΡΑ (28/11-4/12). Αφιερώματα: «20 χρόνια χωρίς τον Κιούμπρικ», κωμωδίες των Τσάπλιν, Τατί, Χοντρού-Λιγνού, «Woodstock, η Χρονιά που άλλαξε το Hollywood», «Φιλμ Νουάρ στο Ελληνικό Σινεμά», καθώς και στις ελληνίδες σκηνοθέτριες Αντουανέττα Αγγελίδη («Οι Ώρες»/1995, «Κλέφτης ή η πραγματικότητα»/2001) και Αλίντα Δημητρίου («Πουλιά στο Βάλτο»/2008), «Η Ζωή στους Βράχους»/2009).
