Άνθρωποι κατοικούν μες στο πνεύμα της Ελευθερίας αμέτρητοι,
Άνθρωποι όμορφοι μες στη θυσία τους, Άνθρωποι.
Ένας μεγάλος καταυλισμός είναι η έννοια της αρετής.
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η Ελλάδα δέχτηκε την αναμενόμενη από καιρό επίθεση της φασιστικής Ιταλίας. Ο «περίπατος», ωστόσο, των Ιταλών έπεσε πάνω στο ηχηρό Όχι των Ελλήνων και κατέληξε σε μιαν απρόσμενη περιπέτεια μέσα στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου. Με την καρδιά τους μονάχα και τη βλαστήμια προχωρώντας οι Έλληνες γύρισαν πίσω τα πολυβόλα του Μουσολίνι, που καταπίνοντας ηττημένος την πίκρα του, έψαχνε μα δεν έβρισκε τρόπο να ξεπλύνει την ντροπή του και να εξιλεωθεί για την ανικανότητά του απέναντι στο σύμμαχο Χίτλερ.
Τον Απρίλη του ’41 ακολούθησε η επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας. Που έκαμψε γρήγορα το νέο Όχι των Ελλήνων και «καθάρισε» αυτή πλέον τους λογαριασμούς που άνοιξε ο Μουσολίνι μαζί τους. Η χώρα περνάει σε μια τριπλή φασιστική και ναζιστική κατοχή: Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι την κάνουν κομμάτια και την πνίγουν στο αίμα.
Μετά και τη μάχη της Κρήτης και τη φυγή του βασιλιά και της πολιτικής ηγεσίας για το Κάιρο, ο τόπος έμεινε μόνος του –ευτυχώς– και αναζήτησε τις αυθεντικές του δυνάμεις για να φωνάξει ξανά Όχι μέσα σ’ ένα νέο τώρα τοπίο τρομοκρατίας και σφαγής.
Αλλά το πλέον φοβερό μέσα στην κατεχόμενη χώρα είναι πως η αρπαγή και η εξαθλίωση επενδύεται με την άθλια ιδεολογία που κάνει τον άνθρωπο να πιστέψει πως αυτός είναι ένα τίποτα και ο άλλος, ο σιδερόφρακτος νέος δικαιούχος που τον καταπατά και τον σφίγγει, ανίκητος. Ο φόβος δεν είναι οι κάννες των όπλων που στρέφονται κατά πάνω του. Από αυτές μπορεί να γλιτώσει. Ο κίνδυνος είναι τα δηλητηριώδη αέρια του φασισμού και του ναζισμού που θέλουν να του θολώσουν το νου για να πιστέψει πως δε γίνεται αλλιώς.
Μα από τούτη την τρέλα δεν άργησε να γεννηθεί η άλλη τρέλα: η τρέλα της αυθόρμητης άρνησης και της αμφισβήτησης. Μα πιο πολύ η τρέλα της οργανωμένης αντίστασης και πάλης εναντίον του κατακτητή. Η αντίσταση είναι μια εσώτερη και ακαταμάχητη ανάγκη του ανθρώπου που έχει συνείδηση του τι γίνεται γύρω του και έχει συναίσθηση του εαυτού του και της θέσης του μέσα στην κοινωνία και την ιστορία.
Γιατί δεν ζει και δεν αναπνέει ο άνθρωπος με την ψυχρότητα του μυαλού μόνο. Σε ώρες τυφλής βίας, σημειώνονται αλλεπάλληλες μέσα του εκρήξεις, που ανάβουν φωτιές και κάνουν το θάνατο να φαντάζει πιο ωραίος και πιο περήφανος απ’ τη ζωή. Κι όσο μεγαλώνει η μανία του καταχτητή και φουσκώνουν οι φλέβες της τιμωρίας, τόσο φουντώνει η μανία της αντίστασης και το πάθος για την αναμέτρηση με το κακό και τη λύτρωση του ανυπεράσπιστου από αυτό. Ο κατακτητής ζει με τη βεβαιότητα της κατάρρευσης και της τιμωρίας των εγκλημάτων του. Ο αντιστασιακός άνθρωπος υψώνει τα λάβαρα και γράφει στους τοίχους συνθήματα, για να νιώσει δυνατή την ελπίδα της νίκης και της δικαίωσης.
Θα νικηθεί ο ναζισμός του Χίτλερ κι ο φασισμός του Μουσολίνι. Αλλά το ζητούμενο είναι αν νικήθηκαν και μπήκαν στα μουσεία ο ιδέες του ναζισμού, του ρατσισμού και του φασισμού, που σκορπώντας τότε τη φρίκη έκαναν τον άνθρωπο κτήνος. Γιατί οι ιμπεριαλιστές δεν κατέθεσαν –και δεν καταθέτουν– τα όπλα τους εύκολα. Επανέρχονται με τις μάσκες και τους μανδύες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Κι όταν πέσουν οι μάσκες και ξεσχιστούν οι μανδύες, τότε δεν θα διστάσουν να βγάλουν τα όπλα και να βάλουν το δάχτυλο στη σκανδάλη.
Ζούμε σήμερα μια νέα ιδιότυπη κατοχή. Μέχρι τώρα οι καπιταλιστές αρπάζουν τον ιδρώτα των πολιτών. Αύριο θ’ αρπάξουν μαζί και το αίμα τους.
Ο καπιταλισμός δεν λυπάται. Είναι τέτοια η φύση του. Οι πολίτες δεν έχουν άλλα περιθώρια παθητικής διαμαρτυρίας. Τα Όχι του ’40 είναι ο δρόμος για τη νέα οργανωμένη πάλη και αντίσταση στη βαρβαρότητα των μνημονίων και των πακέτων της φτώχειας και της απόγνωσης των λαών.
* Ο Δημήτρης Βλαχοπάνος είναι εκπαιδευτικός,
ερευνητής της ιστορίας του Κομμένου Άρτας
