Ο δρόμος της σύγκρουσης για μια δημοκρατική συνταγματική επανάσταση. Του Βασίλη Ξυδιά
Αν ανοίγουμε τούτη την ώρα το θέμα του Συντάγματος δεν το κάνουμε για ένα «καλύτερο» ή εν γένει «πιο δημοκρατικό» από το τωρινό, αλλά γιατί η αλλαγή Συντάγματος αποτελεί μέρος της ρήξης με το πολιτικό σύστημα. Απ’ την άποψη αυτή εκφράζει ένα ώριμο αίτημα, πολύ πιο ώριμο μέσα στο λαό κι απ’ αυτήν ακόμα την αντίθεση στα μνημόνια. Θυμίζω τη βουβή λαϊκή οργή στα Δεκεμβριανά του 2008, πολύ πριν αναφανεί το πρόβλημα του χρέους.
Τούτη την ώρα το ζήτημα της δημοκρατίας και ειδικότερα του Συντάγματος, είναι κλειδί -μαζί ασφαλώς με το ζήτημα της ανάπτυξης- τόσο για την υπέρβαση της κρίσης, όσο και για τη διάνοιξη μιας προοπτικής πολιτικών αλλαγών προς αυτό που εύστοχα έχει ονομαστεί μετατροϊκανό «ξέφωτο».
Σύνταγμα ολιγαρχικό
Πολλοί λένε ότι δεν φταίει το Σύνταγμα για την κρίση και τα μνημόνια, αλλά οι πολιτικές που ασκούνται. Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Διότι οι πολιτικές που μας έφεραν εδώ ασκήθηκαν μέσα σ’ ένα θεσμικό θερμοκήπιο που εξέθρεψε και τις ίδιες και τα κοινωνικοπολιτικά κυκλώματα που τις εφάρμοσαν. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα είναι ολιγαρχικό· από συστάσεως ελληνικού κράτους μιλάμε σήμερα για «κλεπτοκρατία» και «κομματοκρατία», αλλά το πρόβλημα δεν είναι νέο. Είτε μέσω του παλατιού παλιότερα, είτε μέσω του πρωθυπουργοκεντρικού αρχηγικού συστήματος στις μέρες μας, το κράτος διοικεί μια ολιγάριθμη πολιτική ηγεσία (άλλοτε μονοκομματική κι άλλοτε δικομματική, ενδεχομένως και με πολυκομματικές προεκτάσεις). Ο έλεγχός της εξασφαλίζει τον έλεγχο της χώρας προς χάριν της εκάστοτε παρασιτικής πλουτοκρατίας. Από το ’90 και μετά τα ιδιωτικά ΜΜΕ και τα ευρωπαϊκά προγράμματα έδωσαν στο σύστημα αυτό την ιδιαίτερη μορφή της διαφθοράς και της διαπλοκής που μας έφερε στη σημερινή κατάσταση.
Το Σύνταγμα είναι το βασικό πολιτικό εργαλείο, όχι μόνο για την ιδεολογική νομιμοποίηση, αλλά και για τη θεσμική λειτουργικότητα του καθεστώτος αυτού. Κι αυτό επιτυγχάνεται χάρη σε δύο βασικά χαρακτηριστικά: α) Τη σύγχυση των εξουσιών, με την απόλυτη υπαγωγή της νομοθετικής και της δικαστικής στην εκτελεστική και β) την αποτροπή της οποιασδήποτε λαϊκής συμμετοχής στις μικρές ή μεγάλες πολιτικές αποφάσεις.
Τώρα, βέβαια, στις έκτακτες σημερινές συνθήκες της κρίσης και των μνημονίων, υποχρεούνται να καταλύσουν στην πράξη κι αυτό ακόμα το δικό τους Σύνταγμα. Σύντομα η κατάλυση θα πάρει και θεσμικό χαρακτήρα αφού, όπως φαίνεται, σκέφτονται να «συνταγματοποιήσουν» τα μνημόνια. Απέναντι σ’ αυτό το ενδεχόμενο τα φυσικά αντανακλαστικά της Αριστεράς τείνουν προς την υπεράσπιση του ισχύοντος Συντάγματος. Στρατηγικά, όμως, αυτή η οχύρωση οδηγεί σε αδιέξοδο. Εμείς πρέπει να επιδιώξουμε την υπέρβαση του κουρελιασμένου αυτού Συντάγματος προς την κατεύθυνση της περισσότερης, της βαθιάς, της «πραγματικής» δημοκρατίας.
Πολιτική συμμετοχή και δικαιώματα
Κι εδώ σκοντάφτουμε σε μια δεύτερη αντίρρηση κατά της αλλαγής του Συντάγματος. Λένε πολλοί ότι το ελληνικό Σύνταγμα είναι από τα πιο προοδευτικά στην Ευρώπη. Γι’ αυτό δεν πρέπει, συμπεραίνουν, να το πειράξουμε· γιατί οποιαδήποτε αλλαγή τέτοιες ώρες δεν μπορεί παρά να το κάνει χειρότερο, όχι καλύτερο. Είναι αλήθεια πως το ελληνικό Σύνταγμα είναι από τα πιο προοδευτικά, αλλά αυτό αφορά τα «δικαιώματα»· όχι την «πολιτική συμμετοχή» και τη διακυβέρνηση της χώρας. Άλλα Συντάγματα προβλέπουν π.χ. θεσμούς λαϊκής συμμετοχής (δημοψηφίσματα σε διάφορα επίπεδα, λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία κ.ά.)· ή διαχωρίζουν την εκτελεστική εξουσία από τη νομοθετική και τη δικαστική με πολύ πιο σαφή τρόπο, ορίζοντας θεσμούς και διαδικασίες ελέγχου.
Βεβαίως, για εκείνη την Αριστερά που ταυτίζει τη δημοκρατία (ως «αστική») με τον καπιταλισμό και παραπέμπει το όποιο αίτημα για δημοκρατία εκείθεν της σοσιαλιστικής επανάστασης, το Σύνταγμα δεν έχει παρά μόνο «αμυντικό» ενδιαφέρον: την κατά το δυνατόν προάσπιση των δικαιωμάτων (ατομικών ή συλλογικών). Για μια Αριστερά όμως που αναλαμβάνει ηγεμονικά «εδώ και τώρα» το αίτημα της δημοκρατίας ως βασική λεωφόρο κοινωνικοπολιτικού μετασχηματισμού, το ζήτημα της πολιτικής συμμετοχής δεν μπορεί να είναι δευτερεύον. Πολύ περισσότερο που δεν μιλάμε σε έναν οποιονδήποτε ιστορικό χρόνο, αλλά σ’ έναν χρόνο «πυκνό» πολιτικά από μια σύγκρουση που χωρίζει κάθετα και διάφανα την πλειοψηφία του λαού από την κυβερνώσα μειοψηφία. Κι αυτό δεν αφορά ειδικά την Ελλάδα. Είναι ζήτημα παγκόσμιας εμβέλειας. Είδαμε π.χ. πώς λειτούργησε στην Ισλανδία η θεσμική δυνατότητα προσφυγής σε δημοψήφισμα για το Σύνταγμα και πώς αυτό ήταν απολύτως συνδεδεμένο με την άρνηση των Ισλανδών να φορτωθούν το τραπεζικό χρέος. Και μπορούμε να φανταστούμε πώς θα ήταν τα πράγματα αν υπήρχε η ίδια δυνατότητα να εκφραστούν με δημοψήφισμα οι εκατοντάδες χιλιάδες λαού που είχαν συγκεντρωθεί στο Σύνταγμα τις δύο πρώτες Κυριακές του κινήματος των Αγανακτισμένων, τον Μάιο του 2011.
Σύνταγμα για πραγματική Δημοκρατία, Σύνταγμα από το λαό
Επαναλαμβάνω, λοιπόν, ότι η Αριστερά θα πρέπει να προτείνει στον λαό μια στρατηγική ρήξης με το πολιτικό σύστημα· μια στρατηγική που περνά και μέσα από ένα Νέο Σύνταγμα· μια δημοκρατική συνταγματική επανάσταση.
Τρία είναι τα βασικά στοιχεία αυτής της συνταγματικής επανάστασης: Πολιτικός εξοστρακισμός – πραγματική δημοκρατία – Σύνταγμα από το λαό.
Πολιτικός εξοστρακισμός:
• Αποκλείονται στο εξής από την πολιτική όσοι έχουν μετάσχει σε κυβερνητικές θέσεις (κοινοβούλιο, κυβέρνηση).
• Θεσπίζονται κανόνες για τα ΜΜΕ (κυρίως τα ραδιοτηλεοπτικά) και αποκλείονται όσοι απ’ τους σημερινούς ιδιοκτήτες έχουν οφειλές, δάνεια κ.λπ.
Πραγματική δημοκρατία:
• Εισαγωγή θεσμών άμεσης λαϊκής συμμετοχής (δημοψηφίσματα, λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, τοπική δημοκρατία).
• Ριζική διάκριση εξουσιών (εδώ πρέπει να συζητηθεί και το ενδεχόμενο αλλαγής πολιτεύματος· από την Προεδρευόμενη στην Προεδρική Δημοκρατία).
Σύνταγμα από το λαό:
• Αίτημα για συνταγματικό δημοψήφισμα.
• Άμεση ενεργοποίηση διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης και διαμόρφωσης συνταγματικής πρότασης μέσα στο λαό. – Πολιτικοποίηση των δικτύων κοινωνικής αλληλεγγύης, των κινημάτων των πλατειών, των συνδικαλιστικών κινημάτων. – Δύο βήματα: α) δημοσκοπική λαϊκή εθνοσυνέλευση, β) άτυπο λαϊκό δημοψήφισμα.
Πραγματική ρήξη
Φοβούνται κάποιοι ότι μια τέτοια «ακραία» στάση μπορεί να ενεργοποιήσει ή να νομιμοποιήσει σχέδια εκτροπής από την πλευρά της τροϊκανής παράταξης. Ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Είναι η δήθεν ήπια, «μουλωχτή» στάση που τροφοδοτεί τέτοια σχέδια και επιτρέπει την καλλιέργεια ανάλογων συνδρόμων στην κοινή γνώμη. Διότι δεν είναι θέμα ρητορικής. Η σύγκρουση είναι πραγματική. Και το ερώτημα είναι αν θα αναλάβει κάποιος πολιτικός φορέας την ευθύνη να διεξαγάγει τη σύγκρουση αυτή (μόνος του ή με συμμάχους). Αν υπάρξει κενό ή αν κάνουμε πίσω, τότε η καταστολή είναι απολύτως βέβαιη και θα είναι και πολύ βίαιη. Κεντρικό στοιχείο της ποθούμενης στρατηγικής για τη ρήξη με το πολιτικό σύστημα είναι η δημοκρατική συνταγματική επανάσταση (μόνη πραγματική απάντηση στον δήθεν «αντισυστημισμό» της Χ.Α.). Θα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους που το Σύνταγμα θα εκφράζει πραγματικά τον λαό. Και μαζί μ’ αυτό θα αποτελεί επανασύνδεση με την παράδοση του ΕΑΜ. Κι αν η Αριστερά ξαναβρεί τον εαυτό της, οι Έλληνες θα ξαναβρούν την Αριστερά.
* Ο Βασίλης Ξυδιάς είναι μέλος της Πρωτοβουλίας
για τη Ριζική Συνταγματική Αλλαγή
