Θα αρχίσουμε από τις εξελίξεις της τελευταίας βδομάδας. Όλα δείχνουν φάση κλιμάκωσης του πολέμου και συντονισμένες κινήσεις που οδηγούν σε σκληρότερες στρατοπεδεύσεις. Δύση και Ρωσία με κινήσεις πλειοδοσίας δοκιμάζουν τις αντοχές και τις στρατηγικές εφεδρείες αλλήλων αλλά και προσπαθούν να ελέγξουν τις ρωγμές τους (μέσα στη χώρα τους και μέσα στον πόλο όπου εντάσσονται). Έχουμε νέες φάσεις του παιγνίου του ποιός θα σπάσει πρώτος και θα υποχωρήσει. Θα ξεχωρίσουμε τρεις παράλληλες ομάδες κινήσεων που δίνουν μια χοντρική εικόνα των «θέσεων μάχης» που στήνονται: 1) Η κίνηση Πούτιν για ένταξη στη ρωσική επικράτεια –με τη φόρμουλα των δημοψηφισμάτων– των κατεχόμενων εδαφών της Ανατολικής και Νότιας Ουκρανίας μετατρέπει την προσβολή τους σε πράξη πολέμου κατά της Ρωσίας. Ανεβάζει το επίπεδο σε απευθείας μετωπική πολεμική αντιπαράθεση με τη Δύση. Το επιβεβαιώνει για την ώρα όλη η σχετική ρητορική υποστήριξη του σχεδιασμού (διάγγελμα Πούτιν, επιθετικές πολεμικές δηλώσεις Μεντβέντεφ κ.λπ.) 2). Οι ΗΠΑ σε παράλληλη κίνηση προωθούν γραμμή ολοκληρωτικού πολέμου καθυπόταξης της Ρωσίας. Η σχετική ατμόσφαιρα στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο τόνος της ομιλίας Μπάιντεν αλλά και η γραμμή της βρετανικής κυβέρνησης για μέχρι τέλους πόλεμο είναι εύγλωττες. Συνδυαστικά ασκούνται πιέσεις προς την Κίνα με την ανοιχτή απειλή για επιβολή εναντίον της κυρώσεων πράγμα που μεταφράζεται αυτόματα και σε ασφυκτικές πιέσεις έναντι της υπό γερμανική ηγεσία Ευρώπης. 3). Διαδοχικά μηνύματα από την Κίνα που δηλώνουν δύο πράγματα. Τη στρατηγική της ανάγκη για σταθερή υποστήριξη της «πλάτης» της Ρωσίας. Αλλά ταυτόχρονα και την όλο και πιο αποσαφηνιζόμενη αντίδρασή της απέναντι στο να βρεθεί να σύρεται σε μια σύγκρουση με τους όρους και την κλιμάκωσή της να την ορίζουν τρίτοι (οι δύο άλλοι) και από την οποία η ίδια καταγράφει υπολογίσιμες ζημιές.
Οι τρέχουσες εξελίξεις συνδέονται στενά και με «τους λογαριασμούς που έγιναν» στη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ), στη Σαμαρκάνδη,
Βαρύνουσες και διαφωτιστικές πλευρές της συνόδου της Σαμαρκάνδης
Κατ’ αρχάς σ’ αυτή τη σύνοδο λογαριάστηκαν όλοι με όλους και εφ’ όλης της ύλης. Διμερώς και «στο περιθώριο» ειπώθηκαν πολλά (και μάλλον λίγα δημοσιεύτηκαν). Εδώ θα περιοριστούμε σε μερικές ουσιώδεις «ψηφίδες»:
- Τοποθετήσεις Κίνας, Ινδίας και Ρωσίας με αφετηρία το Ουκρανικό. Μια σημαντική αποστροφή της τοποθέτησης του Κινέζου προέδρου Σι στη συνάντησή του με τον Πούτιν, συνοψίζει τόσο τον προσανατολισμό της Κίνας όσο και εμμέσως πλην σαφώς τις ανησυχίες της από την τροπή που παίρνει η υπόθεση του πολέμου με επίκεντρο την Ουκρανία: «Η Κίνα είναι διατεθειμένη να κάνει προσπάθειες μαζί με τη Ρωσία για την ανάληψη του ρόλου που αντιστοιχεί σε μεγάλες δυνάμεις και για την άσκηση καθοδηγητικού ρόλου ως προς την πρόσδοση σταθερότητας και θετικής ενέργειας σε έναν κόσμο χάους που συνταράσσεται από κοινωνικές αναστατώσεις».
Ο Ινδός πρωθυπουργός Μόντι στη συνάντησή του με τον Πούτιν υπήρξε πιό απερίφραστος ως προς τις ανησυχίες του για τις προοπτικές του πολέμου και τον επιμερισμό του κόστους παράτασής του.
Η ρωσική απάντηση στα παραπάνω επίσης είναι δηλωτική. Η απάντηση Πούτιν προς τον Κινέζο πρόεδρο: «Οι προσπάθειες επιβολής ενός μονοπολικού κόσμου τελευταία έχουν πάρει μιαν απαίσια τροπή και είναι απολύτως απαράδεκτες. Εκτιμούμε ιδιαίτερα την ισορροπημένη θέση των Κινέζων φίλων μας αναφορικά με την ουκρανική κρίση και κατανοούμε απολύτως τις ανησυχίες τους» ενώ «στο ίδιο πακέτο» επανέλαβε την απόλυτη στήριξη της Μόσχας προς την Κίνα στο θέμα της Ταϊβάν.
Ο γενικός τόνος του Πούτιν ήταν κατανόηση προς τις ανησυχίες Κίνας και Ινδίας για τον πόλεμο και προσπαθειών για επιτάχυνση της λήξης του.
- Η Ινδία αποφασιστικός παράγοντας των διεθνών συσχετισμών. Η στάση της Ινδίας επιβεβαιώνει το βάρος που έχει στις διεθνείς εξελίξεις. Η συμμετοχή της σε θεσμούς και των δύο μπλοκ (ανήκει και στην ομάδα Quad – Αυστραλία, Ινδία, Ιαπωνία και ΗΠΑ) είναι στρατηγική επιλογή εξασφάλισης ισορροπιών: Ανάμεσα στον ασφυκτικό δυτικό εναγκαλισμό αλλά και στη συγκρουσιακότητα με μεγάλο ιστορικό βάθος με την Κίνα. Μέσα στον ΟΣΣ, το σχήμα των εξελίξεων επηρεάζεται πολύ από το πλησίασμα Ρωσίας-Ινδίας και το αντίρροπό του Κίνας-Πακιστάν.
- Εσωτερικές ευρασιατικές συγκρούσεις. Την περίοδο αυτή σοβούν δύο συγκρούσεις στον ευρασιατικό χώρο. Αναζωπύρωση των μεθοριακών συγκρούσεων ανάμεσα σε Τατζικιστάν και Κιργιστάν που ας σημειωθεί είναι και τα δύο μέλη του ΟΣΣ και συνυπήρξαν στη σύνοδο της Σαμαρκάνδης. Και η σοβαρή υποτροπή της σύγκρουσης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η αναζωπύρωση των συγκρούσεων αυτών φαίνεται να σχετίζεται με προσπάθειες δημιουργίας αντιπερισπασμού που θα στριμώξει τη Ρωσία. Αφορά χώρες όπου αυτή διαθέτει σημαντική επιρροή και βάσεις (Αρμενία, Τατζικιστάν, Κιργιστάν) αλλά έχει αναγκαστεί να αποσύρει στρατεύματα λόγω αναγκών στο μέτωπο της Ουκρανίας. Καθόλου τυχαία ο Κινέζος πρόεδρος Σι έθεσε μεταξύ άλλων ως προτεραιότητα την ευρασιατική «ασφάλεια» δίνοντάς της «αντιτρομοκρατικές» και αντιαποσχιστικές διαστάσεις. Άλλωστε είναι σχετικά πρόσφατες οι κοινωνικές αναταραχές στο Καζακστάν αλλά και κάποια χαρακτηριστικά της τροπής που φαίνεται να παίρνει η τωρινή κοινωνική έκρηξη στο Ιράν (με έντονη εμπλοκή των Κούρδων της χώρας κ.ά.).
- Η Τουρκία σε ρόλο ενδιάμεσης δύναμης. Επιδιώξεις της αλλά και ανάσχεσή της. Ο Ερντογάν –η Τουρκία είναι ήδη μέλος / παρατηρητής του ΟΣΣ– δήλωσε την πρόθεση να κάνει αίτημα για την συμπερίληψη της Τουρκίας ως πλήρες μέλος. Η προβολή ισχύος και επιρροής που επιχειρεί η Άγκυρα στα τουρκογενή κράτη της Κεντρικής Ασίας μέχρι και στην εθνότητα των Ουιγούρων στην Δυτική Κίνα αλλά και σε μουσουλμανικούς πληθυσμούς μέσα στη ρωσική επικράτεια και η εμπλοκή της στον Καύκασο, με στήριξη στο Αζερμπαϊτζάν ενεργοποιεί τα ανακλαστικά πολλών θιγομένων: της Ρωσίας που έδωσε μια κατ’ αρχήν απάντηση ότι δεν είναι δυνατή η συμμετοχή στον ΟΣΣ χώρας – μέλους του ΝΑΤΟ (επιχειρείται άραγε να τεθεί διλημματικά το ζήτημα ή είναι απλώς προβολή πειστικού λόγου απόρριψης;), της Κίνας που έθεσε την ανάγκη «οικοδόμησης εμπιστοσύνης» κατά τις διμερείς κινεζοτουρκικές επαφές αλλά και του Ιράν που βλέπει στην Τουρκία διαθέσεις αποσταθεροποίησης με μόχλευση τοπικών πληθυσμών του και ιδιαίτερα της μεγάλης αζέρικης εθνότητας (15%) που ζει μέσα στο Ιράν.
Ρωσία και Δύση ανεβάζοντας το επίπεδο της αντιπαράθεσης επιχειρούν να διαπραγματευτούν προσβλέποντας σε πλεονεκτικότερους όρους η κάθε πλευρά απ’ αυτή την κλιμάκωση
Δύο πρώτα συμπεράσματα
Επιχειρώντας μια ανάγνωση των τάσεων με βαρύνουσα σημασία στην κίνηση της συνολικής εικόνας:
1) Ρωσία και Δύση ανεβάζοντας το επίπεδο της αντιπαράθεσης επιχειρούν να διαπραγματευτούν προσβλέποντας σε πλεονεκτικότερους όρους η κάθε πλευρά απ’ αυτή την κλιμάκωση. Σε ένα γενικότερο επίπεδο και οι δύο εντάσσουν στους σχεδιασμούς τους τον πόλεμο και με την στρατιωτική και με την οικονομική του μορφή ως «κεκτημένο» στοιχείο των μεταξύ τους αντιπαραθέσεων και της διαμόρφωσης επιθυμητών στρατοπεδεύσεων. Αυτό κάθε άλλο παρά αποκλείει πραγματικές επιδιώξεις επίσπευσης ενός τερματισμού (ή παγώματος) της Ουκρανικής σύγκρουσης (τα όσα είπε ο Ερντογάν σχετικά με την εκτίμησή του ότι ο Πούτιν επείγεται να τελειώσει τον πόλεμο δεν φαίνονται να στερούνται πιθανής βάσης). Επίσπευση που φαίνεται να προωθείται σταθερότερα από μεριάς Ρωσίας (και Κίνας) γιατί από πλευράς ΗΠΑ η εικόνα είναι πολύ πιο μπλεγμένη. Η παράταση του πολέμου –ο χρόνος γενικότερα είναι κρίσιμη διάσταση και δεν ασκεί σε όλα τα κέντρα την ίδια πίεση κάθε στιγμή– δείχνει να αξιολογείται από ισχυρά αμερικάνικα κέντρα, ως διαθέτουσα ισχυρά πλεονεκτήματα (φθορά Ρωσίας και ενεργοποίηση ήδη ορατών εσωτερικών της αντιθέσεων, συσσωρευόμενη πίεση για διαφοροποίηση της Κίνας και κεφαλοκλείδωμα επί της Ευρώπης). Ανεξάρτητα από επιμέρους προθέσεις και επιδιώξεις, πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κλιμάκωση θέτει τη δική της δυναμική, πολλαπλασιάζοντας τις πέραν σχεδιασμών απρόβλεπτες δευτερογενείς συνέπειες. Από την πλευρά των λαών που πληρώνουν τα κόστη του πολέμου και θα πληρώσουν τις συνέπειες της τυχόν γενίκευσής του, είναι επιτακτική η προβολή της απαίτησης για άμεσο σταμάτημα του πολέμου και για αποδυνάμωση των μηχανισμών που τον κλιμακώνουν.
2) Η Κίνα δηλώνει ρητά την επιδίωξή της να ασκήσει ρόλο μεγάλης δύναμης ικανής να καθορίσει τους όρους νέων φάσεων διεθνών ισορροπιών. Οι απόλυτες στρατοπεδεύσεις δοκιμάζουν και αντιστρατεύονται σε πολλά επίπεδα τον στρατηγικό της σχεδιασμό για παγκόσμια διείσδυση. Σε αυτό το πλαίσιο δείχνει ότι δεν είναι καθόλου αδιάφορη απέναντι σε ελεγχόμενα κοντέματα των άλλων πλευρών αλλά οι παρούσες εξελίξεις έχουν ξεφύγει κατά πολύ απ’ αυτό το επίπεδο και τα μηνύματα από κινεζικής πλευράς μιλάνε όλο και πιο εύγλωττα. Η αποκωδικοποίηση της πρόσφατης κινεζικής αναφοράς στον ΟΗΕ για την ανάγκη να γίνεται σεβαστή η αρχή της κυριαρχίας των χωρών (διαβαζόμενη μάλιστα σε συνδυασμό με παλαιότερες κινεζικές δηλώσεις ότι η κυριαρχία στον σύγχρονο κόσμο αφορά τις χώρες υπολογίσιμης ισχύος) λειτουργεί και αυτή ως «πολιτική δήλωση προς όλους». Αφήνει μεγάλα περιθώρια για την επιδίωξη προώθησης «δημιουργικών αρχιτεκτονικών ιδεών» για διευθετήσεις μεγάλης κλίμακας, συμβατότερες προς τη διάνοιξη των δρόμων της κινεζικής παγκόσμιας διείσδυσης. Αρχίζοντας ίσως από την επίλυση των κόμπων του χώρου της Ουκρανίας όπου η Κίνα διακυβεύει τεράστιες επενδύσεις και δηλώνει προκαταβολικά παρούσα.
(*) Στην Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν πραγματοποιήθηκε στις 15 και 16 / 9 η ετήσια σύνοδος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ). Τα πλήρη μέλη του ΟΣΣ είναι: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Πακιστάν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Τατζικιστάν, και Κιργιζιστάν, ενώ η σύνοδος ενέκρινε ως πλήρες μέλος και το Ιράν.
