Δημοσιευτούμε το ενδιαφέρον κείμενο του Βαγγέλη Χωραφά, διδάκτορα Πολιτικών Επιστημών και διευθυντή της ιστοσελίδας γεωπολιτικής geoeurope.org, για την εξωτερική πολιτική της Κίνας. Η πορεία προς ένα πολυπολικό κόσμο και ο ρόλος της Κίνας σ’ αυτόν είναι ένα θέμα που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την εφημερίδα μας και συνεχίζουμε να δημοσιεύουμε ανάλογα κείμενα. Καλή ανάγνωση.
Του Βαγγέλη Χωραφά
Στο κείμενο αυτό εξετάζονται ορισμένες πτυχές του θεωρητικού υπόβαθρου της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.
Η κινεζική ηγεσία χρησιμοποιεί συχνά την έννοια της Παγίδας του Θουκυδίδη για να ερμηνεύσει τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας και τους διεθνείς συσχετισμούς. Εκτός από την συγκεκριμένη «Παγίδα», μια σειρά από άλλες «Παγίδες» χρησιμοποιούνται στον σχηματισμό της «Μεγάλης Αφήγησης» που προωθεί το Πεκίνο.
Η σκέψη του Σι Τζινπίνγκ
Η Παγίδα του Θουκυδίδη οικειοποιείται από τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ για να καθιερώσει και να ολοκληρώσει τη δική του κυβερνητική φιλοσοφία. Ακολουθώντας τις παραδόσεις των προηγούμενων Κινέζων ηγετών, ο Σι θα έπρεπε να αναπτύξει την πολιτική του φιλοσοφία και να την ενσωματώσει στο Σύνταγμα. Δεδομένου ότι η κυβέρνησή του έχει πρωταρχικό στόχο να επαναφέρει την Κίνα στο ιστορικό της κύρος, είναι λογικό για τον Σι να ενσωματώσει την αφήγηση της Παγίδας του Θουκυδίδη που παρέχει ηθική δικαίωση για αυτό το εγχείρημα. Αναγνωρίζοντας την Παγίδα του Θουκυδίδη ως υπάρχον πρόβλημα, ο Σι τη συνδύασε στην πολιτική του κληρονομιά, τη «Σκέψη Σι Τζινπίνγκ». Επιπλέον, οι Κινέζοι μελετητές βοηθούν αυτή τη διαδικασία συνδέοντας τα άλλα έργα και τις σκέψεις του Σι με αυτό το ερώτημα και τα χαρακτηρίζουν ως «λύσεις» στο πρόβλημα της παγίδας του Θουκυδίδη. Συγκεκριμένα, η έννοια της «Κοινότητας του κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα», μια έννοια που επινοήθηκε από τον Χου Τζιντάο και προωθήθηκε ευρέως από τον Σι, εμφανίζεται συχνά ως λύση σε διεθνή διλήμματα όπως η Παγίδα του Θουκυδίδη.
Ουσιαστικά, η «Κοινότητα ενός κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» είναι ένα κάλεσμα για τη δημιουργία ενός νέου πλαισίου διεθνών σχέσεων και την προώθηση και βελτίωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα μέρος των Κινέζων μελετητών άρχισε να συνδυάζει τη συζήτηση για την «Κοινότητα ενός κοινού μέλλοντος για την ανθρωπότητα» με τη συζήτηση για την Παγίδα του Θουκυδίδη. Επιπλέον, η Κίνα έχει την προοπτική της «Μεγάλης Αναζωογόνησης» ως μέρος της ατζέντας της (μέρος της οποίας είναι και η επανένωση με τη Ταιβάν), η οποία είναι ο θεμελιώδης ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής κληρονομιάς του Σι. Η πολιτική φιλοσοφία του Σι προωθείται παγκοσμίως, γεγονός που συμπίπτει με την πρόσφατη τάση της Κίνας να διαδώσει τις κυβερνητικές ιδεολογίες της στον κόσμο.
Η εισήγηση του Σι Τζινπίνγκ στο 20ο Συνέδριο του ΚΚ Κίνας πρότεινε να μετατραπεί η Κίνα σε ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας και εγγυητή της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας, μέχρι το 2035. Και αυτό, παράλληλα με τον «Σοσιαλιστικό Εκσυγχρονισμό» στο εσωτερικό της χώρας.
Για τον εμπνευστή της θεωρίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν στην Κίνα ότι δεν πρόκειται να κερδίσει έναν μεταξύ τους πόλεμο. Μόνο έτσι υπάρχουν πιθανότητες να διευθετηθεί η μεταξύ τους τριβή και να αποφευχθεί η Παγίδα του Θουκυδίδη
Η παγίδα του Θουκυδίδη
Η Παγίδα του Θουκυδίδη είναι μία θεωρία η οποία προσπαθεί να εξηγήσει τις σχέσεις ανάμεσα σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε άνοδο και σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε πτώση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι τριβές μεταξύ των δύο ηγεμονικών δυνάμεων μπορεί να οδηγήσουν σε ηγεμονικό πόλεμο. Αν η δύναμη που βρίσκεται σε πτώση κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, τότε θα συνεχίσει την ηγεμονία της, αν τον χάσει, τότε θα την διαδεχτεί η αναδυόμενη δύναμη.
Η θεωρία αυτή αντλεί την έμπνευση της από την «ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» του Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης περιγράφει το πώς η Σπάρτη που αποτελούσε την ισχυρότερη πόλη-κράτος της εποχής, είδε την ηγεμονία της να αμφισβητείται από την ραγδαία άνοδο της Αθήνας, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει η επόμενη ηγεμονική δύναμη. Ο φόβος του ενδεχόμενου να συνεχίσει η Αθήνα την ανοδική της πορεία, ώθησε την Σπάρτη στην κήρυξη πολέμου. Η Αθήνα έχασε τον πόλεμο και η ανοδική της πορεία τερματίστηκε.
Την θεωρία του διατύπωσε το 2015 σε ένα άρθρο του ο καθηγητής Graham Allison στο περιοδικό The Atlantic, ενώ το 2017 εξέδωσε και ένα σχετικό βιβλίο. Στο βιβλίο του ο Allison παραθέτει 16 σχετικά ιστορικά παραδείγματα της παγίδας του Θουκυδίδη, ξεκινώντας από τα μέσα του 16ου αιώνα. Από τις 16 αυτές περιπτώσεις οι 12 κατέληξαν σε πόλεμο.
Την θεωρία αυτή έχουν υιοθετήσει πολλοί πολιτικοί στις ΗΠΑ, αλλά και think tanks και κέντρα λήψης αποφάσεων στην Δύση.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αναπτύσσεται και σήμερα ένα σχετικό σενάριο. Η Κίνα (η νέα Αθήνα) αποτελεί ανερχόμενη οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική δύναμη, αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ (η νέα Σπάρτη) που βρίσκονται σε πτωτική πορεία.
Η κρίση του κορωνοϊού συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία παρόμοιων εικόνων και αφηγημάτων, μέσα από τον τρόπο που το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον αντιμετώπισαν την πανδημία. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η στρατηγική Τραμπ για μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ στον κόσμο, άφησε ένα κενό ηγεμονίας που φιλοδοξεί να καλύψει η Κίνα. Το δόγμα Μπάιντεν «η Αμερική επέστρεψε», φιλοδοξεί, από αμερικανικής πλευράς να καλύψει αυτό το κενό.
Η ανάδειξη της Παγίδας του Θουκυδίδη, θέλει να υποδείξει ότι δεν είναι υποχρεωτικό οι δύο ηγεμονικές δυνάμεις να οδηγηθούν στον πόλεμο.
Για τον εμπνευστή της θεωρίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν στην Κίνα ότι δεν πρόκειται να κερδίσει έναν μεταξύ τους πόλεμο. Μόνο έτσι υπάρχουν πιθανότητες να διευθετηθεί η μεταξύ τους τριβή και να αποφευχθεί η Παγίδα του Θουκυδίδη.
Κριτικές παρατηρήσεις
Η θεωρία αυτή αποφεύγει να αναφερθεί στο κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε περίοδο και τις μετεξελίξεις του. Επίσης δεν διαχωρίζει τους πολέμους για την παγκόσμια ηγεμονία, από τους πολέμους / συγκρούσεις μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων, ή μεταξύ περιφερειακών και ηγεμονικών δυνάμεων.
Οι παγκόσμιοι πόλεμοι αφορούν συγκρούσεις ανάμεσα στις παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμεις του καπιταλιστικού συστήματος και τις ανάλογες περιφερειακές δυνάμεις. Η αντίληψη ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι είναι μόνο οι γνωστοί Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πάσχει από ιστορικό βάθος και είναι ιδεολογικά υπερκαθορισμένη από το νικητή τους, δηλαδή τις ΗΠΑ. Για την Ουάσιγκτον, Παγκόσμιοι Πόλεμοι είναι μόνο αυτοί που συμμετείχαν και νικήσαν οι ΗΠΑ.
Η παγκόσμια ιστορία, όμως, δείχνει διαφορετικά πράγματα. Το παγκόσμιο σύστημα κρατών –αυτό που διαμορφώθηκε με βάση την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς– βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση κινητικότητας. Τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν βαθμίδες στη παγκόσμια ιεραρχία μέσα από συγκρούσεις. Στο μεγαλύτερο βαθμό οι διακρατικές συγκρούσεις είναι δομικά προσδιορισμένες από το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Τα κράτη συγκρούονται επίσης και για άλλα ζωτικά τους συμφέροντα όπως οι εδαφικές διεκδικήσεις, η δυνατότητα πρόσβασης σε φυσικούς πόρους ή οι ιδεολογίες, αλλά και αυτές οι συγκρούσεις δεν είναι αυτόνομες.
Παρατηρώντας το παγκόσμιο σύστημα τα τελευταία 500 χρόνια, βλέπουμε ότι κάθε σύγκρουση για τη παγκόσμια ηγεμονία αναδεικνύει ένα παγκόσμιο ηγεμόνα και μια σειρά περιφερειακών ηγεμονικών δυνάμεων, μια εκ των οποίων θα είναι ο επόμενος ηγεμόνας του συστήματος.
Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, το παγκόσμιο σύστημα αντιμετώπισε τους ακόλουθους παγκόσμιους πολέμους.
- 1494-1517, Πόλεμος της Ιταλίας και του Ινδικού Ωκεανού: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Πορτογαλία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία.
- 1580-1608, Ισπανικοί Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Ολλανδία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία.
- 1688-1713, Πόλεμοι των Μεγάλων Συμμαχιών: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Ολλανδία, Ισπανία, Ρωσία.
- 1792-1815, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιείται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, ΗΠΑ, Ιαπωνία.
- 1914-1945, Α΄Π.Π. και Β΄Π.Π. ή οι πόλεμοι εναντίον της Γερμανίας: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύονται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, ΕΣΣΔ.
- 1947-1989, Ψυχρός Πόλεμος: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιούνται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Ε.Ε.
Με τα σημερινά δεδομένα, παγκόσμιος πόλεμος θα υπάρξει όταν αμφισβητηθεί η ηγεμονία των ΗΠΑ από μία ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις. Και το κυριότερο αίτιο μιας τέτοιας σύγκρουσης δεν θα είναι ο πολιτικός βολονταρισμός, αλλά κατά κύριο λόγο οι ευρύτερες συστημικές αλλαγές που θα διαμορφώσουν νέα χαρακτηριστικά στο καπιταλιστικό σύστημα και μια νέα ιεράρχηση στην παγκόσμια αλυσίδα των κρατών.
Πριν φτάσει κάποιος στο σημείο να απαντήσει αν υπάρχει στο τραπέζι η Παγίδα του Θουκυδίδη, θα πρέπει πρώτα να δώσει απάντηση σε ένα σημαντικό ερώτημα. Το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα, δηλαδή ο καπιταλισμός προς ποια κατεύθυνση εξελίσσεται και η Κίνα, ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να στηρίξει ή να ανατρέψει αυτή την πορεία;
Γιατί από τη στιγμή που η Κίνα ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να διαχειριστεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, είτε προωθώντας την πορεία του, είτε ανατρέποντας την και δημιουργώντας ένα νέο σύστημα, τότε μπορεί να ενεργοποιηθεί και η Παγίδα του Θουκυδίδη.
Τουλάχιστον για όσους την υιοθετούν.
ZUOZHUAN: Για την κινέζικη απάντηση στην «Παγίδα του Θουκυδίδη»
Η Κίνα όμως έχει την δική της οπτική για την διεθνή τάξη πραγμάτων, η οποία προκύπτει από την ιστορική της εμπειρία, μέρος της οποίας καταγράφεται στο κείμενο ZUOZHUAN.
Το ZUOZHUAN αποτελεί το αρχαιότερο ιστορικό κείμενο της Κίνας, ένα χρονικό της πτώσης της δυναστείας των Zhu από το 722-468 π.Χ.
Στο κείμενο περιγράφεται, μεταξύ άλλων, ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο μεγαλύτερων δυνάμεων της εποχής, των κρατών Jin και Chu, από τα μέσα περίπου του 7ου έως τα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα. Αυτός ο ανταγωνισμός θυμίζει τον αντίστοιχο μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας που αναπτύσσεται αυτή την περίοδο.
Η αντιπαράθεση Jin-Chu αναδεικνύει τις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν δύο ανταγωνίστριες δυνάμεις να διευθύνουν ένα σύστημα κρατών, το οποίο καμιά πλευρά δεν επιθυμεί να καταστρέψει. Και οι δύο δυνάμεις προσβλέπουν στην διεύρυνση της επιρροής τους στα κράτη του συστήματος και στην καθοδήγηση του σύμφωνα με τους δικούς τους όρους.
Κάποιοι αναλυτές θεωρούν ότι η αντιπαράθεση Jin-Chu αντανακλά καλύτερα την δυναμική της αντιπαράθεσης μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας, από ότι το παράδειγμα Αθήνας-Σπάρτης. Όπως το κράτος Jin, οι ΗΠΑ ήταν καθοριστικές στη διαμόρφωση και στην ηγεσία του διεθνούς συστήματος και έχουν πολλά να χάσουν από την αντικατάσταση τους στην κορυφή της ιεραρχίας των κρατών. Από την άλλη, όπως το κράτος Chu, η Κίνα ήταν μέχρι την δεκαετία του ‘70 έξω από το διεθνές σύστημα, αλλά καθώς αύξανε η ισχύς της, τα οφέλη της αύξησης της επιρροής, των αλλαγών και της δυνητικής ηγεμόνευσης του υπάρχοντος συστήματος με τους δικούς της όρους, καθοδήγησε την αναζήτηση της αναβάθμισης της θέσης της στον διεθνή καταμερισμό εργασίας.
Κανένα από τα κράτη Jin και Chu δεν ήταν σε θέση να καταστρέψει τον αντίπαλο του. Ο φόβος τους δεν ήταν ότι ο αντίπαλος τους θα μπορούσε να αποκτήσει στρατιωτική υπεροχή που θα απειλούσε την επιβίωση τους, αλλά ότι ο αντίπαλος θα μπορούσε να θεωρηθεί από τα άλλα κράτη ως ο νομιμοποιημένος ηγέτης του συστήματος. Με τα δεδομένα αυτά, η πολεμική σύγκρουση μεταξύ των δύο αντιπάλων ήταν σχετικά περιορισμένη και επικεντρώνονταν σε προσπάθειες απόκτησης, ή προστασίας της υποταγής των μικρότερων κρατών. Αυτό δείχνουν οι τρεις πόλεμοι μεταξύ τους, ενώ δεν έγινε καμία προσπάθεια εισβολής σε εδάφη του αντιπάλου.
Το 546 π.Χ. υπογράφηκε η συνθήκη ειρήνης του Song μεταξύ των μεγάλων κρατών Jin, Chu, Qi και Qin. Τα μικρότερα κράτη ζήτησαν να υπαχθούν κάτω από τα Jin και Chu σε ίδιο ποσοστό, ενώ τα τελευταία δεσμεύτηκαν να διατυπώσουν κοινά σχέδια που θα βοηθούσαν τα μικρά κράτη.
Η συνθήκη του Song πέτυχε τον στόχο της. Μείωσε τον κίνδυνο άμεσης σύγκρουσης μεταξύ Jin και Chu η οποία θα διεξάγονταν εις βάρος των μικρότερων κρατών. Για τα επόμενα 67 χρόνια δεν υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των δύο κρατών. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Jin και Chu δεν εξαλείφθηκε, απλά μετασχηματίστηκε λόγω των νέων συγκυριών που προέκυψαν σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο.
Στην πρώτη Σύνοδο Κίνας-Κεντρικής Ασίας στο Xian το ενδιαφέρον του Πεκίνου είναι διπλό. Πάνω από όλα γεωπολιτικό, γιατί η Κίνα ενδιαφέρεται να σταθεροποιήσει την Κεντρική Ασία, προκειμένου να αποφύγει επικίνδυνες αποσταθεροποιήσεις στα σύνορά της και στα σύνορα της Ρωσίας, του σημαντικότερου παγκόσμιου στρατηγικού εταίρου της. Είναι όμως και θέμα χρημάτων, πολλών χρημάτων γιατί, η Κεντρική Ασία είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες περιοχές στον κόσμο
Το ZUOZHUAN και η γεωπολιτική της Κίνας
Στο ZUOZHUAN περιγράφεται με σαφήνεια η έννοια της διεθνούς τάξης πραγμάτων. Αυτή θα πρέπει να είναι ιεραρχική και πολιτικο-ηθική. Το σύστημα που περιγράφεται βασίζεται σε δίκτυα ιεραρχίας μεταξύ κρατών. Αυτή η ιεραρχία αντανακλάται σε πολιτικές και ηθικές τελετουργίες και σύμβολα και όχι σε κωδικοποιημένους νόμους που έχουν δημιουργηθεί για να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ ισότιμων διεθνών πολιτικών και θεσμικών οντοτήτων.
Πρόκειται για τη βασική αρχή της κινεζικής γεωπολιτικής οπτικής. Η αντίληψη του Πεκίνου για τη διεθνή τάξη παραμένει ιεραρχική και πολιτικο-ηθική, μέχρι σήμερα. Περιλαμβάνει επίσης την αποδοχή και σεβασμό από τις περιφερειακές δυνάμεις των πολιτικών και στρατιωτικών συμφερόντων της Κίνας. Σε βάθος χρόνου, μπορεί να περιλάβει μία μεγαλύτερη οικονομική ολοκλήρωση, με την Κίνα ως πόλο αναφοράς, αλλά αυτή η στρατηγική δεν έχει ακόμα διατυπωθεί με λεπτομέρειες.
Η Κίνα, όπως και η Ρωσία, απορρίπτει τη διεθνή τάξη πραγμάτων βασισμένη στο Διεθνές Δίκαιο το οποίο έχει διατυπώσει η Δύση.
Μετά την εξομάλυνση των σχέσεων τους το 1979, οι ΗΠΑ είχαν ως προτεραιότητα τους την ενσωμάτωση της Κίνας μέσα στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη της Δύσης που βασίζονταν στη δημοκρατία και την παγκοσμιοποίηση.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης του Μπαράκ Ομπάμα, προσπάθησαν να πείσουν την Κίνα ότι είναι προς το συμφέρον της να γίνει ένας υπεύθυνος συμμέτοχος, αλλά και ο κύριος υποστηρικτής της αμερικανικής τάξης πραγμάτων. Με αυτή την έννοια, προτάθηκε το σχήμα G-2, που δημιούργησε ο οικονομολόγος Φρεντ Μπέργκστεν και στήριξε ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, ένα ιεραρχημένο σχήμα με τις ΗΠΑ επικεφαλής.
Αυτή η άποψη αντανακλάται και στο πρόσφατο «The Longer Telegram», το οποίο έχει γραφτεί κατ’ αναλογία του «The Long Telegram» του 1946, του Τζορτζ Κένναν. Στο κείμενο αυτό, αναπτύσσεται η θέση ότι είναι προς το συμφέρον της Κίνας να εξακολουθήσει να λειτουργεί μέσα στην φιλελεύθερη διεθνή τάξη που καθοδηγείται από τις ΗΠΑ, από το να οικοδομήσει μία αντίπαλη διεθνή τάξη πραγμάτων. Η Κίνα απορρίπτει αυτή την προοπτική, όχι μόνο γιατί την θεωρεί άνιση και καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ, αλλά και γιατί επιθυμεί μία διαφορετική γεωπολιτική τάξη, βασισμένη στις δικές της παραδόσεις και εμπειρίες από την ιστορία της Ασίας.
Αυτό που προκύπτει από το ZUOZHUAN είναι ότι η διάρκεια των μεγάλων δυνάμεων εξαρτάται από δύο παράγοντες: την εσωτερική σταθερότητα και την αποτελεσματική διαχείριση των συμμαχιών. Παρά την μεγάλη οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη της Κίνας και παρά την εσωτερική σταθερότητα που επιβάλλει η κυβέρνηση του Πεκίνου, οι συμμαχίες της δεν είναι πολλές και σταθερές. Οι ΗΠΑ, αν και παραδοσιακά ήταν ισχυρές και στους δύο τομείς, τα τελευταία χρόνια αποδυναμώνονται διαρκώς. Η εσωτερική συνοχή έχει διαρραγεί. Η Δύση έδειχνε αποκλίνουσες τάσεις, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία έδωσε στις ΗΠΑ τη δυνατότητα να πειθαρχήσει το δυτικό στρατόπεδο. Το μέχρι πότε, είναι ανοικτό.
Η «Παγίδα του Τσώρτσιλ» και το G-2
Η πολιτική ηγεσία της Κίνας φαίνεται ότι είναι εξοικειωμένη και με την Παγίδα του Θουκυδίδη και με τα διδάγματα του ZUOZHUAN. Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ χρησιμοποιεί πολλές φορές στοιχεία από το ZUOZHUAN στις δημόσιες παρεμβάσεις του, ενώ συζητάει ανοικτά και τα θέματα που προκύπτουν από την Παγίδα του Θουκυδίδη, από το 2014.
Αυτό που προσπαθεί στην φάση αυτή να αποφύγει το Πεκίνο, είναι η επανάληψη των λαθών της πρόσφατης ιστορίας. Για το Πεκίνο, η επανάληψη αυτών των λαθών θα οδηγήσει σε δύο λύσεις. Η πρώτη θα είναι η επιβεβαίωση της Παγίδας του Θουκυδίδη μέσα από έναν ηγεμονικό πόλεμο. Η δεύτερη είναι η επανάληψη του Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος αποφεύγει την Παγίδα του Θουκυδίδη, αλλά εγκλωβίζει τα δύο μέρη στην στασιμότητα.
Ο εγκλωβισμός σε ένα Ψυχρό Πόλεμο, ονομάζεται η «Παγίδα του Τσώρτσιλ» και το Πεκίνο προσπαθεί να την αποφύγει.
Αυτό που απομένει λοιπόν, είναι μία τρίτη μορφή συνύπαρξης μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων, η συνδιοίκηση του παγκόσμιου συστήματος, αυτή που προκύπτει από το ZUOZHUAN. Αυτή η συνδιοίκηση μπορεί να εμφανιστεί όταν ο ηγεμονικός πόλεμος δεν θα αποτελεί μία βιώσιμη στρατηγική προοπτική, δηλαδή όταν θα έχει παρακαμφθεί η «Παγίδα του Θουκυδίδη». Πρόκειται για μια εκδοχή του σχήματος G-2, αλλά με όρους ισοτιμίας, όχι αυτούς που επιθυμούν οι ΗΠΑ.
Στα πλαίσια αυτής της στρατηγικής, το Πεκίνο δίνει προτεραιότητα στην αποφυγή του νέου Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος θα οδηγήσει στην διαίρεση του κόσμου σε δύο αντιμαχόμενα μπλοκ κρατών. Η αποφυγή ή όχι της Παγίδας του Θουκυδίδη μετατίθεται για το μέλλον, αφού η κινεζική κυβέρνηση εκτιμά ότι δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για έναν ηγεμονικό πόλεμο.
Το Πεκίνο δίνει προτεραιότητα στην αποφυγή του νέου Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος θα οδηγήσει στην διαίρεση του κόσμου σε δύο αντιμαχόμενα μπλοκ κρατών. Η αποφυγή ή όχι της Παγίδας του Θουκυδίδη μετατίθεται για το μέλλον, αφού η κινεζική κυβέρνηση εκτιμά ότι δεν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για έναν ηγεμονικό πόλεμο
Πρόσφατες εξελίξεις
Από τις 19 έως τις 21 Μαΐου, έγινε η Σύνοδος των G-7 στη Χιροσίμα. Την ίδια περίοδο, 18-19 Μαΐου έγινε και η πρώτη Σύνοδος Κίνας-Κεντρικής Ασίας στο Xian.
Παρόντες σε αυτή τη σύνοδο κορυφής είναι οι ηγέτες του Καζακστάν, της Κιργιζίας, του Τατζικιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν, χώρες που γεννήθηκαν από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και διεκδικούνται από τη ρωσική επιρροή μέσα από δυτικούς ελιγμούς, στους οποίους έχουν προστεθεί και οι φιλοδοξίες του Πεκίνου.
Η επιλογή του τόπου για τη σύνοδο κορυφής είναι άκρως συμβολική. Πριν από 2.100 χρόνια, ο Zhang Qian, απεσταλμένος της δυναστείας Χαν, έκανε ένα ταξίδι στη Δύση ξεκινώντας από το Xian, την αρχαία το όνομα αυτής της κινεζικής πόλης, ανοίγοντας την πόρτα στη φιλία και το εμπόριο μεταξύ Κίνας και Κεντρικής Ασίας.
Το ενδιαφέρον του Πεκίνου είναι διπλό. Πάνω από όλα γεωπολιτικό, γιατί η Κίνα ενδιαφέρεται να σταθεροποιήσει την Κεντρική Ασία, προκειμένου να αποφύγει επικίνδυνες αποσταθεροποιήσεις στα σύνορά της και στα σύνορα της Ρωσίας, του σημαντικότερου παγκόσμιου στρατηγικού εταίρου της.
Είναι όμως και θέμα χρημάτων, πολλών χρημάτων γιατί, η Κεντρική Ασία είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες περιοχές στον κόσμο. Ο στρατηγικός ρόλος της Κεντρικής Ασίας στην ευρύτερη Ευρασία αναμένεται ότι θα αυξηθεί, τα επόμενα χρόνια. Και πρόκειται για την περιοχή που φιλοξενεί τα περισσότερα δίκτυα του σχεδίου Belt and Road Initiative.
Αυτή ήταν η απάντηση του Πεκίνου στη σύνοδο κορυφής της Χιροσίμα.
Υπάρχουν αναλυτές που ήθελαν να δουν τη σύνοδο κορυφής του Xian ως αντιπαράθεση με τη Ρωσία, από την οποία η Κίνα φέρεται να διεκδικεί τον πρώην σοβιετικό χώρο. Αυτή η ανάλυση ανήκει σε νεοσυντηρητικούς και φιλελεύθερους αναλυτές, οι οποίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να αναδείξουν υποτιθέμενα ρήγματα μεταξύ των δύο αντιδυτικών ανταγωνιστών.
Αλλά αυτό δεν ισχύει: Χωρίς τη δύναμη της Ρωσίας και των δικτύων της στον πρώην σοβιετικό χώρο, οι Κινέζοι δεν θα μπορούσαν να επιτύχουν στην επιχείρηση. Το χρήμα είναι μέρος της γεωπολιτικής, αλλά χρειάζεται επίσης η ισχύς, όπως αποδεικνύεται από την αμερικανική εξωτερική πολιτική, η οποία τις συνδέει σε μόνιμη βάση.
Η πρόκληση των συνόδων κορυφής αποτυπώνει μια στιγμή της τρέχουσας αντιπαράθεσης μεταξύ των δυνάμεων, που περιγράφεται ως επιστροφή στη μονομαχία μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας, δηλαδή μεταξύ μιας αναδυόμενης δύναμης και μιας φθίνουσας, μιας αντιπαράθεσης που προορίζεται για μια αναπόφευκτη σύγκρουση.
Η σύγκρουση εξακολουθεί να είναι αμφίβολη, αλλά είναι προφανές ότι το G-7 είναι η βιτρίνα ενός κομματιού του κόσμου σε πτωτική πορεία, ενώ η σύνοδος κορυφής Xian εμφανίζεται με δυναμική και προοπτική.
Το ερώτημα βέβαια παραμένει, αν θα πέσει κάποιος στη Παγίδα του Θουκυδίδη και πως αυτό μπορεί να αποτραπεί.
Ένα μήνα αργότερα, μία από τις βασικές φράσεις που χρησιμοποίησε ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ όταν συνάντησε τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, στο Πεκίνο, στις 19 Ιουνίου, ήταν η εξής: «Ο πλανήτης Γη είναι αρκετά μεγάλος για να φιλοξενήσει την αντίστοιχη ανάπτυξη και την κοινή ευημερία της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών».
Ο Σι έκανε παρόμοια παρατήρηση πριν από 10 χρόνια κατά την πρώτη του επίσκεψη στις ΗΠΑ ως επικεφαλής της Κίνας.
Τον Ιούνιο του 2013, ο Σι συναντήθηκε με τους τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στο Sunnylands Retreat στην Καλιφόρνια και πρότεινε «έναν νέο τύπο σχέσεων μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων».
Εξηγώντας την ιδέα, ο Σι είπε στον Ομπάμα: «Ο απέραντος Ειρηνικός Ωκεανός έχει αρκετό χώρο για τις δύο μεγάλες χώρες».
Αφού αναλογίστηκε για λίγο τι υπονοούσε η πρόταση του Σι, η κυβέρνηση Ομπάμα είπε όχι. Η διαίρεση του ωκεανού, κατάλαβαν οι Αμερικανοί, ισοδυναμούσε με αλλαγή του status quo και μια προσπάθεια αμφισβήτησης των Η.Π.Α.
Η απόρριψη της πρότασης του Σι από τον Ομπάμα ήταν η αρχή των τεταμένων σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας, οι οποίες συνεχίζουν να οξύνονται, μέχρι σήμερα.
