Δημοσιεύουμε δύο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες αναλύσεις του Γιάννη Μαυρή (πολιτικός επιστήμονας, PhD, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Public Issue) που αναρτήθηκαν στην προσωπική ιστοσελίδα του σχετικά με την Συμφωνία των Πρεσπών, την κοινωνική συναίνεση που συγκεντρώνει η συμφωνία αλλά τα εκλογικά οφέλη και κόστη των ΣΥΡΙΖΑ-Ν.Δ. μετά την επικύρωση της συμφωνίας.
ΑΝΑΛΥΣΗ: Γιάννης Μαυρής*
Η επικύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών (ΣτΠ) από την ελληνική Βουλή δεν διαθέτει τη συναίνεση της κοινής γνώμης. Ειπωμένο διαφορετικά, παραμένει κοινωνικά απονομιμοποιημένη. Με βάση το Πολιτικό Βαρόμετρο Φεβρουαρίου της Public Issue (No169), το 65% των ερωτηθέντων, σχεδόν 2 στους 3 πολίτες, τάσσονται κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών (εφεξής ΣτΠ) και μόλις 21% (2 στους 10) εκδηλώνονται υπέρ.
Διαχρονικά, οι στάσεις της ελληνικής κοινής γνώμης απέναντι στη Συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ, που υπογράφηκε στις Πρέσπες στις 17/6/2018, έχουν αποτυπωθεί σε τέσσερις έρευνες (Απρίλιος 2018, Ιούλιος 2018, Νοέμβριος 2018, Φεβρουάριος 2019). (1) Η διερεύνησή τους περιλαμβάνει τους ακόλουθους τέσσερεις άξονες:
1. Κοινωνική υποστήριξη στη Συμφωνία των Πρεσπών
Στην μέτρηση που πραγματοποιήθηκε αμέσως μετά την υπογραφή της (Ιούλιος 2018), το ποσοστό κοινωνικής υποστήριξης προς τη ΣτΠ καταγράφηκε στο 21% και το ποσοστό απόρριψής της στο 64%. Στην επόμενη μέτρηση, του Νοεμβρίου 2018, σημειώθηκε κάμψη της υποστήριξης (17%, -4%) και μικρή άνοδος (65%, +1%) της αποδοκιμασίας της. Τέλος, στη τελευταία μέτρηση του Φεβρουαρίου, λόγω της πόλωσης που προκλήθηκε, η υποστήριξη προς αυτήν επανήλθε στα αρχικά επίπεδα (21%), ενώ η αποδοκιμασία της παρέμενε αμετάβλητη, 65%, (Διάγραμμα 1). Αυτό σημαίνει ότι η κοινωνική αποδοκιμασία της συμφωνίας, μετά την επικύρωσή της από την ελληνική Βουλή, στις 25 Ιανουαρίου 2019, παρέμεινε και πλειοψηφική και συμπαγής.
Επιπλέον, οδήγησε σε σημαντική πολιτική απομόνωση του κυβερνώντος κόμματος. Πράγματι, με βάση την παράμετρο των κομματικών προτιμήσεων, μόνον οι σημερινοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ τάσσονται υπέρ της ΣτΠ (σε ποσοστό 73%), ενώ οι ψηφοφόροι όλων των υπολοίπων κομμάτων τάσσονται κατά (ΝΔ 89%, ΚΙΝΑΛ 73%, Χρυσή Αυγή 90%, ΚΚΕ 53%). Το ίδιο αρνητικά τοποθετούνται και οι κρίσιμες ομάδες του εκλογικού σώματος, όπως είναι οι «αναποφάσιστοι» (73% κατά), οι ψηφοφόροι του λευκού/άκυρου και της αποχής (63% κατά, Πίνακας 1).
Ταυτόχρονα, ο ΣΥΡΙΖΑ –παρά τα περιορισμένα κέρδη που εμφανίζει (βλέπε παρακάτω)–, σε συνολικότερο επίπεδο, αποξενώνεται εκλογικά από το ευρύτερο εκλογικό σώμα.
Η γεωγραφία της αποδοκιμασίας
Η κοινωνική αποδοκιμασία της ΣτΠ είναι γεωγραφικά διάχυτη. Κυριαρχεί σε όλες τις (13) περιφέρειες της χώρας και σε καμία η αποδοχή της δεν καταγράφεται ως πλειοψηφικό ρεύμα.
Στη Μακεδονία, τη Θράκη, την Ήπειρο και την Κρήτη, η υποστήριξη για τη ΣτΠ κατέγραψε –εξαρχής (τον Ιούλιο του 2018)- ποσοστό υποστήριξης κάτω από 20%, με χαμηλότερο στην περιφέρεια Α. Μακεδονίας-Θράκης, μόλις 12% και στην Κρήτη, μόλις 13%. Αντιστρόφως, τα υψηλότερα ποσοστά κοινωνικής αποδοχής της συμφωνίας καταγράφηκαν τότε στο Ιόνιο, 32% (το υψηλότερο) και στο Βόρειο Αιγαίο, 29% περιοχές όπου η Αριστερά καταγράφει, ιστορικά, ισχυρή παρουσία. (2)
Μετά την επικύρωσή της, η παραπάνω εικόνα δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά, με μια διαφορά: Σε καμία γεωγραφική περιφέρεια της χώρας, η αποδοχή της δεν υπερβαίνει σήμερα το 28%. Το υψηλότερο ποσοστό απόρριψής της καταγράφεται στη Δυτική Μακεδονία (85%) και το χαμηλότερο πάλι στο Ιόνιο (39%). (3) Επομένως, η γεωγραφική διάχυση που παρατηρείται στις στάσεις της κοινής γνώμης, αναφορικά με τη Συμφωνία, δεν δείχνει να δικαιολογεί, από πρώτη ματιά τουλάχιστον, τις δημοσιογραφικές εκτιμήσεις, περί ευνοϊκού εδάφους για συγκρότηση «μακεδονικής Λίγκας του Βορρά».
2. Κοινωνικές αξιολογήσεις της ΣτΠ: «Προδοσία», «Αναγκαίο κακό» ή «Έντιμος συμβιβασμός»;
Οι πολίτες αποτιμούν εξαιρετικά αρνητικά και απαξιωτικά την ΣτΠ. Οι χαρακτηρισμοί που της αποδίδονται, αποδεικνύουν το πολωτικό και διχαστικό κλίμα που διαμορφώθηκε στο εκλογικό σώμα. Τον Νοέμβριο του 2018, το 35% των πολιτών χαρακτήρισε την αναγνώριση της ΠΓΔΜ με το όνομα «Βόρεια Μακεδονία» ως «προδοσία» και το 7% ως «εθνική καταστροφή». Αντιθέτως, την εκτίμηση ότι η αναγνώριση συνιστά «αναγκαίο κακό» συμμερίσθηκε το 21%, «έντιμο συμβιβασμό» το 15%, ενώ «δίκαιη λύση», μόλις το 7%. Μετά την επικύρωσή της, το ποσοστό των πολιτών που την θεωρεί «προδοσία» αυξήθηκε από 35%, σε 38% (+3%) και εκείνων που την χαρακτηρίζουν «εθνική καταστροφή», από 7% σε 10% (+3%) (Διάγραμμα 2). Κατά συνέπεια, η φορτισμένη εικόνα που καταγράφεται σήμερα μετά την κύρωσή της, ελάχιστα διαφέρει και από εκείνη που είχε καταγραφεί, ήδη, από τον Απρίλιο του 2018, πριν την υπογραφή της. (4)
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να επισημανθεί –εκ νέου– ότι η σύγκριση των νέων ευρημάτων της έρευνας του Φεβρουαρίου, με τα διαχρονικά ευρήματα των παλιότερων κυμάτων του Πολιτικού Βαρομέτρου της Public Issue, αποδεικνύει ότι οι απορριπτικές απόψεις του εκλογικού σώματος δεν έπαψαν ποτέ να αποτελούν πλειοψηφικό ρεύμα. Το γεγονός ότι παραμένουν αμετάβλητες είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Σύμφωνα με την κλασσική διάκριση των επιπέδων διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, πρόκειται για βαθύτερες, παγιωμένες αντιλήψεις και αξίες –που δεν μεταβάλλονται εύκολα– και όχι για γνώμες, που επηρεάζονται από τις επιφανειακές διακυμάνσεις της πολιτικής συγκυρίας ή την εφήμερη ατζέντα των Μέσων ενημέρωσης. Επαληθεύεται έτσι εμπειρικά το συμπέρασμα, ότι οι κοινωνικές στάσεις απέναντι στο επίδικο ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας, δεν είναι εφήμερες, αλλά έχουν διαμορφωθεί και αποκρυσταλλωθεί, σε μεγάλο ιστορικό βάθος, δεκαετιών. (5)
Για τούτο και η βουλησιαρχική απόπειρα για «βίαιη» αλλαγή ή αποδόμηση των βαθύτερων κοινωνικών αντιλήψεων ήταν βέβαιο ότι θα προκαλέσει την κοινωνική αντίδραση, όπως και συνέβη. Η ηγετική ομάδα του κυβερνώντος κόμματος υποτίμησε σαφώς αυτήν την παράμετρο και αιφνιδιάστηκε από αυτήν. Για τον ίδιο λόγο, και η εκ των υστέρων προσπάθεια να «απομακρυνθεί» η τρέχουσα πολιτική ατζέντα από το «ακανθώδες» θέμα δεν είναι εύκολο να υλοποιηθεί. Το ζήτημα δεν θα ξεχαστεί σύντομα και σίγουρα όχι μέχρι τις επερχόμενες εκλογές.
3. Συλλαλητήρια & κοινωνική κινητοποίηση για τη ΣτΠ
Παρά την ιδεολογική επίθεση και την επιχείρηση στιγματισμού που δέχθηκε συνολικά η κοινωνική κινητοποίηση για το μακεδονικό, 6 στους 10 πολίτες (59%) διατυπώνουν ευνοϊκή γνώμη για το συλλαλητήριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα (την Κυριακή 20/1/19) κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών (Διάγραμμα 3). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε αυτούς που υιοθετούν ευνοϊκή γνώμη για τα συλλαλητήρια, συγκαταλέγονται όχι μόνον οι 5 στους 10 (47%), δηλαδή σχεδόν οι μισοί, παλαιοί ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (στις Β2015), αλλά και 2 στους 10 (18%) από τους σημερινούς. Είναι προφανές, ότι μια κοινωνική πλειοψηφία αυτής της τάξης μεγέθους και αυτής της πολιτικής σύνθεσης, δεν μπορεί χρεώνεται συλλήβδην στην «ακροδεξιά».
4. Στάσεις απέναντι στο αίτημα Δημοψηφίσματος σχετικά με τη ΣτΠ
Ενδεικτικό, τέλος, για τις διαθέσεις της κοινής γνώμης και το πολιτικό κλίμα που διαμόρφωσαν οι κυβερνητικές μεθοδεύσεις για την έγκριση της Συμφωνίας των Πρεσπών είναι και το γεγονός, ότι 7 στους 10 πολίτες πιστεύουν ότι πρέπει να διεξαχθεί Δημοψήφισμα για την επικύρωση της. Συγκεκριμένα, υπέρ της διεξαγωγής Δημοψηφίσματος τάσσεται σήμερα το 71% των πολιτών (Διάγραμμα 4). Μάλιστα, όπως έχει ήδη επισημανθεί από αρκετούς αναλυτές, η άρνηση της κυβέρνησης να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα για ένα μείζον εθνικό ζήτημα, όπως η ονομασία της ΠΓΔΜ, έρχεται σε προφανή αντίφαση με την πρόταση για την καθιέρωση δημοψηφισμάτων που κατέθεσε στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης.
Είναι αυτονόητο, ότι η κοινωνική δυσφορία που εκδηλώνεται με αυτό το αίτημα και αφορά πρωτίστως την υπονόμευση της δημοκρατίας και την παράκαμψη του κοινοβουλευτισμού, θα συναρθρωθεί με την αντικυβερνητική τιμωρητική ψήφο διαμαρτυρίας των επερχόμενων εκλογών.
Σημειώσεις
1) Η Ελλάδα και ο Κόσμος – Απρίλιος 2018, Πολιτικό Βαρόμετρο 167 – Ιούλιος 2018, Πολιτικό Βαρόμετρο 168 – Νοέμβριος 2018, Πολιτικό Βαρόμετρο 169 – Φεβρουάριος 2019, Διαθέσιμα στην ιστοσελίδα www.publicissue.gr.
2) Για τα αναλυτικά δημογραφικά και πολιτικά χαρακτηριστικά αυτών των στάσεων, βλέπε: Public Issue, Πολιτικό Βαρόμετρο Νο 167 (7/2018), Θέματα επικαιρότητας: 1. Μακεδονικό – Στάσεις απέναντι στη συμφωνία των Πρεσπών, διάγραμμα 2, «κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά». Διαθέσιμα στην ιστοσελίδα www.publicissue.gr.
3) Πολιτικό Βαρόμετρο Νο 169. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα www.publicissue.gr.
4) Η Ελλάδα και ο Κόσμος, όπ.π., υποσημείωση 2.
5) Σχετικά με τις μακροχρόνιες τάσεις της τελευταίας 15ετίας, βλέπε την έρευνα της Public Issue, «Η Ελλάδα και ο Κόσμος 2018. Έρευνα κοινής γνώμης για την εξωτερική πολιτική», Μέρος 3 : Ελλάδα και Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, Στάσεις απέναντι σε προτεινόμενα ονόματα, 2005-2018. Διαθέσιμη στην ιστοσελίδα www.publicissue.gr.
Ο ΣΥΡΙΖΑ και η Συμφωνία των Πρεσπών: Εκλογικό όφελος και κόστος
Με τη Συμφωνία των Πρεσπών (εφεξής ΣτΠ), το κυβερνών κόμμα ήρθε σε ανοικτή αντίθεση με το κοινό αίσθημα της πλειοψηφίας του εκλογικού σώματος, αλλά και ένα σημαντικό τμήμα του δικού του εκλογικού ακροατήριου. (1) Για αυτό και δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι ήδη από τον περασμένο Ιούλιο είχε κυριαρχήσει στην κοινή γνώμη η διάχυτη πεποίθηση, σε ποσοστό 76%, ότι η ΣτΠ θα επηρεάσει αρνητικά («θα βλάψει») το κυβερνών κόμμα, και, ταυτόχρονα, σε ποσοστό 40%, ότι θα επηρεάσει θετικά («θα ωφελήσει») την αξιωματική αντιπολίτευση (Διάγραμμα 1). Το εντυπωσιακό στοιχείο, ως προς αυτό το δεδομένο, είναι ότι και η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος στις τελευταίες βουλευτικές (9/2015), 65% ή 2 στους 3, είχαν ήδη αποδεχθεί –έξι μήνες πριν– την εκτίμηση ότι η Συμφωνία θα βλάψει το κόμμα τους. (2)
Πολιτικό αποτέλεσμα της ΣτΠ είναι να ενταθεί περαιτέρω η πολιτική και εκλογική απομόνωση του κυβερνώντος κόμματος, στην οποία περιήλθε μετά το 2015, λόγω της προσχώρησής του στις μνημονιακές πολιτικές. Eμπειρική απόδειξη για αυτήν την απομόνωση συνιστά το γεγονός, ότι η κοινωνική υποστήριξη στη ΣτΠ (3) αποδεικνύεται ακραία κομματικοποιημένη και, μάλιστα, η κομματικοποίησή της έχει αυξηθεί, σε σύγκριση με το περασμένο εξάμηνο.
Συγκεκριμένα, μεταξύ των σημερινών ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ –που είναι αρκετά λιγότεροι από εκείνους του 2015– το ποσοστό υπέρ της Συμφωνίας, προσεγγίζει το 73%. Αντιθέτως, μεταξύ της ευρύτερης εκλογικής βάσης, που υποστήριξε τον ΣΥΡΙΖΑ το 2015, η αποδοχή της Συμφωνίας περιορίζεται στο 39% (μόλις 4 στους 10), ενώ η πλειοψηφία της (45%) τάσσεται κατά (Πίνακας 1).
Ωστόσο, για την εκλογική προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ, έχει μεγαλύτερη σημασία κυρίως η στάση που καταγράφει η κρίσιμη μερίδα των απομακρυνθέντων/μετατοπισθέντων από το κόμμα στην περίοδο 2015-2019 ψηφοφόρων, τους οποίους το κυβερνών κόμμα φιλοδοξεί να συσπειρώσει και επαναπατρίσει. Στις δημοσκοπήσεις, αυτή η κατηγορία προκύπτει από τη διασταύρωση της προηγούμενης ψήφου στις εκλογές του 9/2015, με τη σημερινή πρόθεση ψήφου και αφορά όσους ψηφοφόρους απαντούν στη δημοσκόπηση, ότι ενώ είχαν ψηφίσει τον ΣΥΡΙΖΑ στις τελευταίες εκλογές, σήμερα δηλώνουν («πρόθεση») ότι έχουν μετατοπισθεί σε άλλες επιλογές ψήφου (άλλα κόμματα, αποχή, λευκό/άκυρο) ή παραμένουν «αναποφάσιστοι». (4) Το δυσμενές -για τον κυβερνητικό εκλογικό σχεδιασμό- συμπέρασμα είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτής της κρίσιμης κατηγορίας ψηφοφόρων τάσσεται κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, σε ποσοστό 72% (7 στους 10). Κατά συνέπεια, οι πιθανότητες εκλογικής της επανάκαμψης είναι μάλλον περιορισμένες.
Συμπερασματικά, η κοινωνική υποστήριξη στη ΣτΠ περιορίζεται –κατά κύριο λόγο– στους σημερινούς ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ. Οι ψηφοφόροι του αποτελούν σήμερα το 60% (6 στους 10), εκείνων που υποστηρίζουν τη Συμφωνία (τοποθετούνται υπέρ της), ενώ αποτελούσαν το 56% τον Ιούλιο του 2018. Αντιθέτως, το υπόλοιπο 40% των υποστηρικτών της, συγκεντρώνεται από όλους ανεξαιρέτως τους υπόλοιπους κομματικούς χώρους (44% τον Ιούλιο, Διάγραμμα 2).
Με αφορμή τη ΣτΠ, οξύνθηκε ο κομματικός ανταγωνισμός και ενισχύθηκε η μετατόπιση της ιδεολογικής αντιπαράθεσης, ανάμεσα στα δύο μεγαλύτερα κόμματα, πέρα από το «απρόσφορο» Μνημόνιο, που άλλωστε «τελειώνει». Ταυτόχρονα, η διαίρεση «εθνικισμού/αντιεθνικισμού», που αναδύθηκε με ένταση το προηγούμενο εξάμηνο, εντατικοποιεί μια ιδεολογική σύγκλιση που κυοφορείται εδώ και καιρό.
Αυτή η εξέλιξη αφήνει έδαφος στο κυβερνών κόμμα, για «αμφίπλευρη ιδεολογική διεύρυνση, τόσο «προς τα αριστερά», όσο και «προς το ακραίο κέντρο και τα δεξιά». Από «αριστερά», προσελκύει μικρής εμβέλειας ιδεολογικά ρεύματα, που προτάσσουν το «αντιεθνικιστικό» στοιχείο, εις βάρος του «πατριωτικού» και της υπεράσπισης της εθνικής κυριαρχίας. Από το «ακραίο κέντρο και τα δεξιά», ιδεολογικά ρεύματα, που προκρίνουν την κριτική στον «εθνο-λαϊκισμό», στο όνομα του «φιλοευρωπαϊσμού» και του «δικαιωματισμού» και αποστασιοποιούνται, σε αυτήν τη βάση, από την απορριπτική στάση που υιοθέτησε η ΝΔ και το ΚΙΝΑΛ στο ζήτημα της ΣτΠ.
Η συσπείρωση αυτών των ετερόκλητων δυνάμεων του λεγόμενου «αντιεθνικιστικού ρεύματος», που τάσσεται υπέρ της ΣτΠ και συσπειρώνεται σήμερα γύρω του, ευνοεί εκλογικά τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν μπορεί όμως να αντισταθμίσει, σε καμία περίπτωση, τις πολύ ευρύτερες εκλογικές απώλειες, που προκάλεσε η Συμφωνία των Πρεσπών, αποξενώνοντας το κόμμα από ένα σημαντικό τμήμα της προηγούμενης εκλογικής βάσης του.
Σημειώσεις
1) Για τις στάσεις της κοινής γνώμης απέναντι στη ΣτΠ, βλέπε το Α’ μέρος της παρούσας ανάλυσης: Συμφωνία των Πρεσπών – 1. Επικύρωση χωρίς κοινωνική συναίνεση, διπλανή σελίδα και www.mavris.gr.
2) Πολιτικό Βαρόμετρο Νο 167, Ιούλιος 2018, Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα www.publicissue.gr.
3) Συνολικά, μόνον το 21% του εκλογικού σώματος υποστηρίζει σήμερα τη Συμφωνία. Βλέπε, όπ.π.
4) Με βάση την δημοσκοπική πρόθεση ψήφου, οι σημερινές διαρροές ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, στις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, συνολικά προς τα άλλα κόμματα, την αποχή, το λευκό/άκυρο, τους αναποφάσιστους & τις αρνήσεις, αντιπροσωπεύουν στη μέτρηση του Φεβρουαρίου περίπου το 16% του δείγματος (n=162 άτομα) και πιθανώς του εκλογικού σώματος.
* Ο Γιάννης Μαυρής είναι πολιτικός επιστήμονας, PhD, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Public Issue.
