Της Μαρίας Καδόγλου
Ο Δημήτρης Μπάτσης, νομικός και οικονομολόγος, αριστερός αστικής καταγωγής, εκτελέστηκε στις 30 Μαρτίου 1952 δίπλα στον Νίκο Μπελογιάννη. Το 1947, στο έργο του Η βαριά βιομηχανία στην Ελλάδα ανέπτυξε το όραμα μιας ελεύθερης Ελλάδας που θα χρησιμοποιούσε τους δικούς της ορυκτούς της πόρους για να σταθεί στα πόδια της, αναπτύσσοντας καθετοποιημένη βαριά βιομηχανία. Από το λαό και για το λαό.
Όμως, το 1947 που η Ελλάδα έβγαινε από τα συντρίμμια των πολέμων, όλες οι δυνατότητες φαίνονταν ακόμα να είναι ανοιχτές. Εβδομήντα χρόνια αργότερα και αφού έχουμε ακολουθήσει όπως και σχεδόν όλος ο κόσμος το δρόμο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, αυτό που ονομάζουμε «αξιοποίηση του ορυκτού μας πλούτου», δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που οραματίστηκε ο Δημήτρης Μπάτσης.
Τα μέταλλα είναι πρώτες ύλες «υψηλής προστιθέμενης αξίας», με την αξία να προστίθεται και να εισπράττεται κατά τα διάφορα στάδια της επεξεργασίας τους μέχρι το τελικό προϊόν. Το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας ενσωματώνεται στο τελικό προϊόν, π.χ. στο πολυτελές γερμανικό αυτοκίνητο που κατασκευάστηκε με μέταλλα από κάποια χώρα της Αφρικής.
Η εξόρυξη και ο εμπλουτισμός μεταλλευμάτων -που προωθείται στην Ελλάδα ως «αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου»- είναι βαριές και επιβαρυντικές δραστηριότητες που παράγουν χαμηλής αξίας ενδιάμεσα προϊόντα. Παγκοσμίως, οι χώρες παραγωγοί των ορυκτών πρώτων υλών κάνουν αγώνα για να κρατήσουν στη χώρα μεγαλύτερο μέρος της αξίας τους, π.χ. μέσω της αύξησης της φορολογίας ή της απαγόρευσης εξαγωγών ανεπεξέργαστων συμπυκνωμάτων. Όμως, υπάρχουν πλέον διεθνείς συμφωνίες που απαγορεύουν τον προστατευτισμό και διαφυλάσσουν τα κέρδη των μεταλλευτικών πολυεθνικών. Κάθε τέτοια προσπάθεια στιγματίζεται ως «εθνικισμός των πρώτων υλών» (resource nationalism) και θεωρείται απειλή για την παγκόσμια οικονομία. Επιπλέον, η τεράστιας κλίμακας φοροδιαφυγή και φοροαποφυγή με τα εργαλεία που δίνει το διεθνές νομικό πλαίσιο -και χρησιμοποιεί και η Eldorado Gold που εκμεταλλεύεται τη Χαλκιδική- στερεί αυτές τις χώρες από έσοδα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων κάθε χρόνο.
Ο Μεταλλευτικός Κώδικας του 1973 κράτησε τη φρασεολογία του Μπάτση αλλά αλλοίωσε πλήρως το περιεχόμενό της. Η μεταλλευτική δραστηριότητα χαρακτηρίζεται «δημοσίας ωφελείας», όμως τα μεταλλευτικά δικαιώματα παραχωρούνται σε ιδιωτικές εταιρίες χωρίς πρόβλεψη για ουσιαστικά έσοδα του Δημοσίου ή για εγχώρια μεταλλουργική επεξεργασία. Ο ελληνικός ορυκτός πλούτος, μόνο κατ’ όνομα είναι ελληνικός αφού ανήκει στις ιδιωτικές εταιρείες που έχουν την οριστική παραχώρηση του υπεδάφους. Για την αδειοδότηση των έργων προβάλλεται το «δημόσιο συμφέρον» αλλά η φράση είναι κενή περιεχομένου αφού η αξία δεν υλοποιείται στην Ελλάδα. Τότε, όμως, γιατί παραχωρείται ο ορυκτός πλούτος;
Στη δεκαετία του ‘50 δεν είχαν συνειδητοποιηθεί ακόμα τα σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα που συνεπάγεται η ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας. Σήμερα, είναι πλέον ανεπίτρεπτο να είναι το προσδοκώμενο οικονομικό όφελος το μόνο κριτήριο των αναπτυξιακών μας επιλογών. Οφείλουμε να επαναπροσδιορίσουμε την έννοια του «δημοσίου συμφέροντος», εντάσσοντας σε αυτό, με τρόπο ουσιαστικό και όχι προσχηματικό, το περιβάλλον, τη δημόσια Υγεία, τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Το ποιο είναι το δημόσιο συμφέρον δεν μπορεί να ορίζεται νομοθετικά, αλλά πρέπει να προκύπτει από τη στάθμιση όλων των ανωτέρω.
