Μία νέα μεγάλη ιδέα γεννιέται… το λένε και οι «έρευνες»
του Χρήστου Πραμαντιώτη
«Στηρίζουμε τους νέους που έχουν μια φρέσκια ιδέα και θέλουν να την κάνουν επιχείρηση», λέει τις τελευταίες μέρες η διαφημιστική καμπάνια συστημικής τράπεζας που ξανα-ανακεφαλαιοποιείται με χρήματα (ξανά) του Δημοσίου κυρίως. Επιπλέον θυμόμαστε ότι δεν έχει περάσει ούτε ένας μήνας από τότε που ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Στέλιος Κούλογλου, διοργάνωνε στην έδρα του Ευρωκοινοβουλίου στις Βρυξέλλες την ημερίδα με τίτλο Ενίσχυση της νεανικής επιχειρηματικότητας. Στο μεταξύ, πολύ υψηλά ιεραρχεί η Κομισιόν τα ευρωπαϊκά προγράμματα στήριξης της νεανικής επιχειρηματικότητας. Και επιπροσθέτως όλων αυτών, τη Δευτέρα δόθηκε στη δημοσιότητα μια μεγάλη έρευνα που αποδεικνύει με… ατράνταχτο τρόπο ότι οι Έλληνες φοιτητές εμφανίζονται θετικοί σε σχέση με την επιχειρηματικότητα ως προοπτική για το μέλλον τους.
Με μια τέτοια ομοβροντία, είναι σαν να έχει συνωμοτήσει το σύμπαν για να δώσει διέξοδο στη νέα γενιά, η οποία σήμερα το μόνο που έχει να περιμένει για το μέλλον της είναι η ανεργία, η επισφάλεια και η μετανάστευση. Κι έτσι, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, επιχειρηματίες και ινστιτούτα συμπεριφέρονται σαν να βρήκαν το αντίδοτο: επιχειρηματικότητα. Κι επειδή οι αναλύσεις αποκτούν άλλη αξία όταν συνοδεύονται από μια επιστημονικού επιπέδου έρευνα, να ’σου και το προαναφερθέν γκάλοπ για να δέσει την υπόθεση. Καθότι όταν οι ίδιοι οι φοιτητές απαντούν ότι η επιχειρηματικότητα είναι το μέλλον τους, ε, τότε δεν μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει.
«Μόνο ο ένας στους δέκα φοιτητές δεν προτίθεται να γίνει επιχειρηματίας»
Ας σημειωθεί καταρχάς ότι την έρευνα δεν τη διενέργησε κάποια από τις αναγνωρισμένες σχετικές εταιρίες, απλώς έγινε στη βάση «δομημένου ερωτηματολογίου» το οποίο διέχυσαν (sic) σε φοιτητές διάφοροι διδάσκοντες πανεπιστημίων και ΤΕΙ, ακόμη και πρυτάνεις. Απάντησαν 2.222 φοιτητές από 35 ΑΕΙ και ΑΤΕΙ, αλλά κανείς δεν ξέρει με ποια κατανομή. Τα μόνα που γίνονται φανερά είναι ότι στους 2.222 συμμετέχοντες: Το 54% είναι άντρες και το 46% γυναίκες. Το 73% έχουν βασικό πτυχίο, το 24% μεταπτυχιακό και το 3% διδακτορικό. Το 47% προέρχεται από πολυτεχνικές σχολές – Πληροφορική, το 40% από σχολές Διοίκησης-Οικονομικά και μόνο το 13% από Κοινωνικές Επιστήμες. Έχει, επίσης, τη σημασία του το γεγονός ότι την έρευνα οργάνωσαν η εταιρία συμβούλων, ελεγκτών κ.λπ. Ε.Υ., το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (για το οποίο αναφέρεται ότι «η στήριξη της επιχειρηματικότητας είναι αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής του»), η Endeavor Greece (αναφέρεται ως «διεθνής Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός στήριξης της επιχειρηματικότητας») και το Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο.
Μιλώντας για τα σημαντικότερα από τα ευρήματα, ανακαλύπτει κανείς ότι το 81% όσων θέλησαν να συμμετάσχουν στην έρευνα έχουν θετική/πολύ θετική άποψη για την επιχειρηματικότητα, αν και μόνο το 47% έχουν θετική/πολύ θετική άποψη για τους επιχειρηματίες. Τρεις στους τέσσερις φοιτητές πιστεύουν ότι η επιχειρηματική επιτυχία είναι αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς, ενώ σημαντικά λιγότεροι είναι αυτοί που θεωρούν την επιτυχία ως προσφορά στην κοινωνία και τη χώρα και ελάχιστοι είναι αυτοί που θεωρούν την επιχειρηματική επιτυχία ως διαπλοκή ή αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Από την άλλη, οι 7 στους 10 φοιτητές θεωρούν την επιχειρηματική αποτυχία ως μια… ευκαιρία για μάθηση. Τα ανωτέρω αναφερθέντα ευρήματα προϊδεάζουν ασφαλώς και για τα υπόλοιπα, τα οποία είναι τέτοια που κάνουν τους οργανωτές της έρευνας να πανηγυρίζουν ότι «Μία νέα αντίληψη για την επιχειρηματικότητα γεννιέται στα ελληνικά πανεπιστήμια, προερχόμενη από τους ίδιους τους φοιτητές και υποστηριζόμενη από συγκεκριμένους ακαδημαϊκούς και φορείς», καθώς και ότι «Αυτό που λείπει δεν είναι τόσο οι οικονομικές παρεμβάσεις από την πλευρά του κράτους, όσο η στενότερη επαφή φοιτητών και υγιών επιχειρηματικών προσπαθειών εντός και εκτός πανεπιστημίων».
Με αυτή την έννοια, η ίδια η έρευνα έρχεται να δώσει υπόσταση σε όσα επί δεκαετίες αποτελούν κηρύγματα του νεοφιλελευθερισμού και ευσεβείς πόθους της επιχειρηματικής κοινότητας και των καθηγητών-εργολάβων. Οι οποίοι τώρα μάλιστα αποκτούν και το βαρύ πυροβολικό, αφού η έρευνα τεκμηριώνει το γεγονός ότι μόλις 1 στους 10 φοιτητές δεν προτίθεται να εμπλακεί σε επιχειρηματική δραστηριότητα, ενώ οι 9 στους 10 δηλώνουν έμπρακτη πρόθεση ή υψηλή πρόθεση ή διάθεση να γίνουν επιχειρηματίες. Χαράς ευαγγέλια για την πολιτική τάξη, καθότι με τέτοια πληθώρα δυνητικών επιχειρηματιών, τα στατιστικά της ανεργίας θα καταγράφουν… εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά.
«Επιχειρηματική ωριμότητα»
Μολονότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια έρευνα που η δόμησή της υπονομεύει την όποια αξιοπιστία της, εντούτοις έχει άλλα παράπλευρα μηνύματα. Με μια ματιά βλέπει κανείς ότι οι 8 στους 10 φοιτητές πιστεύουν πως το πανεπιστήμιο προετοιμάζει μετρίως έως καθόλου κάποιον για να γίνει επιχειρηματίας. Άλλοι τόσοι πιστεύουν επίσης ότι το κράτος είναι λίγο ή καθόλου φιλικό προς την επιχειρηματικότητα. Επιπλέον, όταν μιλούν για τις δράσεις που πρέπει να αναλάβει το κράτος προκειμένου να δημιουργήσει ευνοϊκό κλίμα για την επιχειρηματικότητα, στις πρώτες θέσεις των απαντήσεων βρίσκονται η μείωση της γραφειοκρατίας για την έναρξη και λειτουργία της επιχείρησης και η βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος. Είναι αυτονόητο: αυτά ακούν επί δεκαετίες μέχρι και σήμερα από δεξιούς και κεντροαριστερούς κυβερνώντες, αυτά διδάσκονται στα πανεπιστήμια, αυτά ακούν στα δελτία ειδήσεων, αυτά απαντούν και στην έρευνα.
Οι επιχειρηματικοί και επιστημονικοί διοργανωτές της έρευνας δεν περίμεναν να ακούσουν κάτι άλλο ως απάντηση, κι έτσι υποσημειώνουν στο περιθώριο της έρευνας, μάλλον με ενθουσιασμό: «Η επιχειρηματική ωριμότητα των συγκεκριμένων φοιτητών είναι εμφανής με τη σύγκριση προτάσεων που κάνουν επιχειρηματίες και φορείς για το ευνοϊκότερο κλίμα για τη νέα επιχειρηματικότητα». Έτσι, στο τέλος-τέλος, περίπου αυθόρμητα, οι επιχειρηματίες-καθηγητές-εργολάβοι που οργάνωσαν την έρευνα, φτάνουν και στις παλαιόθεν γνωστές προτάσεις τους: Μαθήματα επιχειρηματικού πνεύματος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, εμπλοκή των πανεπιστημίων σε νέα επιχειρηματικά σχήματα, στενή σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με τις επιχειρήσεις, εμπορική και επιχειρηματική αξιοποίηση της πανεπιστημιακής έρευνας, συμμετοχή των επιχειρήσεων στην πανεπιστημιακή έρευνα, χρηματοδότηση, φοροαπαλλαγές κλπ.
Φθηνοί εργολάβοι
Από την έρευνα δεν γίνεται φανερό τι θα απαντούσαν οι φοιτητές εάν τους ετίθετο μία πιο πραγματική ερώτηση, όπως ας πούμε: «Σε μια διαλυμένη χώρα και οικονομία όπως η ελληνική, όπου κατ’ απαίτηση των δανειστών τον κόπο και την πρωτοβουλία σας θα τα ακουμπάτε στην Εφορία∙ όπου θα προκαταβάλλετε ολόκληρη τη φορολογία του επόμενου έτους∙ όπου η γενικευμένη φτώχεια δεν θα αφήνει χώρο δράσης στην καινοτομία σας∙ όπου λίγοι γίγαντες μονοπωλούν κάθε αγορά, διότι έτσι λειτουργεί ο νεοφιλελευθερισμός∙ όπου η μικρή επιχειρηματικότητα βάλλεται∙ όπου οι τράπεζες καραδοκούν να σας χρηματοδοτήσουν για να σας βάλουν στο χέρι στην πρώτη στραβή, θα αποδεχόσασταν να γίνετε φθηνοί εργολάβοι (επιχειρηματίες, πάντως) των μεγάλων πολυεθνικών ομίλων;».
Όχι, τέτοια ερώτηση δεν θα μπορούσε να τεθεί, είναι εκτός προδιαγραφών της συγκεκριμένης έρευνας. Εντούτοις, περί αυτού ακριβώς πρόκειται. Τα τελευταία χρόνια, εκατοντάδες χιλιάδες μυαλά έχουν μεταναστεύσει όχι επειδή δεν μπορούν να γίνουν επιχειρηματίες, αλλά γιατί δεν μπορούν να επιβιώσουν στη χώρα τους. Κι αυτό θα παραμένει διέξοδος όχι επειδή το κράτος δεν είναι φιλικό στην επιχειρηματικότητα, αλλά γιατί δεν υπήρξε και δεν υπάρχει κανένα σχέδιο ανάταξης μέρος του οποίου να μπορεί να αισθανθεί οποιοσδήποτε φοιτητής και εν γένει οποιοσδήποτε νέος. Για να καταστρωθεί όμως ένα τέτοιο σχέδιο, υπάρχουν μερικές προϋποθέσεις: όπως π.χ. να τερματιστεί η διακομματική μνημονιακή σαπίλα του «ναι σε όλα». Να εγκαταλειφθεί το μοναδικό σχέδιο που εφαρμόζεται για δεκαετίες στην Ελλάδα, αυτό της παραγωγικής αποδιάρθρωσης και του παρασιτισμού-αεριτζιδισμού. Να σταματήσουν να κρατούν οι πολυεθνικοί όμιλοι τα κλειδιά της οικονομίας. Να πάψει ο κόπος του εργαζόμενου, του επαγγελματία, του μικροεπιχειρηματία να ταΐζει την καταβόθρα ενός μη βιώσιμου χρέους.
Προφανώς, όμως, ούτε και αυτές οι προϋποθέσεις είναι εντός προδιαγραφών αυτής ή της άλλης έρευνας για τη νεανική επιχειρηματικότητα, όσα ερωτηματολόγια κι αν «διαχύσουν» μερικοί καθηγητές πανεπιστημίων στους φοιτητές τους – που, πράγματι, αγωνιούν για το πώς θα βρουν ένα δρόμο να ενταχθούν στην παραγωγή αλλά δεν βλέπουν σήμερα μπροστά τους παρά μόνο την ανεργία, την επισφαλή εργασία ή τη μετανάστευση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους στο εξωτερικό. Εκτός αν υποχρεωθούμε να πιστέψουμε ότι η ελληνική αγορά διψάει για να υποδεχθεί τα επόμενα 2-3 χρόνια μερικές εκατοντάδες χιλιάδες νέους επιχειρηματίες (οι 9 στους 10 φοιτητές, σύμφωνα με την έρευνα) κι ότι εμπόδιο σε αυτή την εξέλιξη στέκεται η υπερβολική γραφειοκρατία.
