Του Γιάννη Σχίζα
Χάρη σε ένα περίεργο οπτικό φαινόμενο που είχε προβλέψει τον περασμένο αιώνα ο Αϊνστάιν, η έκρηξη ενός μακρινού σουπερνόβα εμφανίστηκε ως πέντε διαφορετικά είδωλα στον ουρανό, ένα σπάνιο φαινόμενο που ίσως βοηθήσει στη λύση ενός μεγάλου κοσμολογικού μυστηρίου: πόσο γρήγορα επιταχύνεται η διαστολή του Σύμπαντος.
Το 2014, διεθνής ομάδα αστρονόμων έστρεψε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble στο γαλαξιακό σμήνος Abell 370 και παρατήρησε στην ίδια εικόνα τέσσερα διαφορετικά είδωλα ενός σουπερνόβα με την ονομασία Refsdal, το οποίο εξερράγη πριν από περίπου 11 δισεκατομμύρια χρόνια.
Το σουπερνόβα (η έκρηξη ενός γερασμένου άστρου που εξάντλησε τα πυρηνικά του καύσιμα και κατέρρευσε κάτω από το ίδιο του το βάρος) εμφανίστηκε σε τέσσερις διαφορετικές θέσεις λόγω ενός φαινομένου που προκύπτει από τη γενική θεωρία της σχετικότητας και ονομάζεται «βαρυτικός φακός».
Η γενική σχετικότητα προβλέπει ότι τα σώματα μεγάλης μάζας καμπυλώνουν τις ακτίνες φωτός, περίπου όπως συμβαίνει και με τους οπτικούς φακούς.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι ακτίνες φωτός από την έκρηξη του σουπερνόβα καμπυλώθηκαν από το βαρυτικό πεδίο του γαλαξιακού σμήνους και έφτασαν στη Γη ακολουθώντας τέσσερις διαφορετικές διαδρομές, οι οποίες δημιούργησαν τέσσερα είδωλα γύρω από την εικόνα του γαλαξιακού σμήνους.
Οι αστρονόμοι προέβλεψαν τότε ότι το σουπερνόβα θα επανεμφανιζόταν το 2015 λόγω ακτίνων φωτός που ακολούθησαν μια πιο μεγάλη διαδρομή. Πράγματι, ένα πέμπτο είδωλο καταγράφηκε περίπου έναν χρόνο μετά τις αρχικές παρατηρήσεις.
Σε δύο νέες μελέτες, οι οποίες δημοσιεύονται στο Science και στο The Astrophysical Journal, οι ερευνητές εφαρμόζουν μεθόδους τριγωνομετρίας στα πέντε είδωλα για να υπολογίσουν την ταχύτητα διαστολής του Σύμπαντος, ένα θέμα που προκαλεί εδώ και χρόνια διαμάχη μεταξύ των κοσμολόγων.
Βαγγέλης Πρατικάκης
H Kαμάργκ απειλείται
Φλαμίνγκο μπροστά σε ροζ νερά, άλογα που καλπάζουν κατά μήκος της θάλασσας και λίμνες μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι: η Καμάργκ είναι γνωστή για την άγρια και μαγευτική φύση της. Όμως ο παράδεισος αυτός στη νότια Γαλλία απειλείται από την κλιματική αλλαγή. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί να καταπιεί όλο και μεγαλύτερα τμήματα της επίπεδης ακτογραμμής και τελικά να θάψει εντελώς την Καμάργκ.
«Η Καμάργκ, όπως όλα τα δέλτα ποταμών, βρίσκεται πραγματικά στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής», λέει ο Ζαν Ζαλμπέρ, διευθυντής του ερευνητικού κέντρου Tour du Valat στην Καμάργκ. Για περίπου δέκα χρόνια δεν υπήρχαν σημαντικές βροχοπτώσεις και όταν οι θερμοκρασίες ήταν υψηλές το λίγο νερό που είχε πέσει εξατμιζόταν ακόμη πιο γρήγορα. Ο Ροδανός, ο οποίος διέρχεται από το δέλτα, μεταφέρει επίσης λιγότερο νερό, επειδή οι παγετώνες στις γαλλικές και ελβετικές Άλπεις που τροφοδοτούν τον ποταμό εξαφανίζονται.
Όλα αυτά οδηγούν σε αυξανόμενη αλάτωση του εδάφους και του νερού στην Καμάργκ. Το αλμυρό νερό από τα χαμηλότερα στρώματα ανεβαίνει και το θαλασσινό νερό διεισδύει πιο βαθιά στην ενδοχώρα. Ενώ μέχρι το 2016 υπολογιζόταν ότι στις λιμνοθάλασσες της περιοχής υπήρχαν περίπου ενάμισι εκατομμύριο τόνοι αλατιού, τώρα λέγεται ότι υπάρχουν περίπου τέσσερα εκατομμύρια τόνοι, σύμφωνα με τον Ζαλμπέρ.
Μεγάλο μέρος του ρυζιού που καλλιεργείται στη Γαλλία προέρχεται από την Καμάργκ, όπου παράγεται επίσης κρασί. Πριν από δέκα χρόνια, ο Ζαλμπέρ και η ομάδα του έχασαν μια σοδειά ρυζιού στο κτήμα Domaine du Petit Saint-Jean, επειδή το νερό, με το οποίο πότιζαν, ήταν αλμυρό. «Αυτό που ήταν ένα ατύχημα πριν από λίγο καιρό, απειλεί να γίνει ο κανόνας τα επόμενα χρόνια», λέει ο γεωπόνος.
Το αλμυρό έδαφος δημιουργεί επίσης προβλήματα στον κτηνοτρόφο Φρεντερίκ Ρεϊνώ. Το χορτάρι στα βοσκοτόπια του καταστρέφεται. Το Γεωργικό Επιμελητήριο της Οξιτανίας, όπου βρίσκεται μέρος της Καμάργκ, φοβάται ότι ορισμένες καλλιέργειες θα πρέπει να εγκαταλειφθούν εντελώς στο μέλλον λόγω του αλατιού σε κάποιες περιοχές.
Μακροπρόθεσμα ωστόσο ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Καμάργκ, όπου το 70% της γης βρίσκεται λιγότερο από ένα μέτρο πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, είναι η άνοδος της στάθμης της. Πριν από 50 χρόνια, ο κτηνοτρόφος Ρεϊνώ είχε 1.000 εκτάρια στη διάθεσή του. Σήμερα εκτιμά ότι η γη του είναι μόνο 850 έως 900 εκτάρια.
Σε ορισμένα σημεία του δέλτα η θάλασσα παρασύρει την άμμο από την ακτή και την εναποθέτει σε άλλο σημείο. Με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας ο Ζαλμπέρ προειδοποιεί πως θα χαθεί γη και πως ο πληθυσμός πρέπει να προετοιμαστεί για μεγάλες πλημμύρες: «Για μένα δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι κάποια στιγμή η Καμάργκ θα βρεθεί κάτω από το νερό» – πιθανότατα όχι σε αυτόν τον αιώνα, αλλά ίσως σε έναν ή δύο αιώνες, εκτιμά ο Ζαλμπέρ. Μετά τις καταστροφικές πλημμύρες του 1856, ο Ναπολέων Γ΄ επισκέφθηκε και την Καμάργκ, όπου υποσχέθηκε πως η Γαλλία θα παραμείνει προστατευμένη από τα εισερχόμενα ύδατα. Σύμφωνα με τον Ζαλμπέρ, η ιδέα της αντίστασης στο νερό, της νίκης εναντίον του, επικράτησε στην Καμάργκ από τότε.
Η κλιματική αλλαγή μας αναγκάζει να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Ωστόσο, ο Ζαλμπέρ είναι πεπεισμένος ότι η προσαρμογή είναι δυνατή, τουλάχιστον όσον αφορά τα γεωργικά προϊόντα.
Ραχέλ Μπόσμαϊερ, dpa, Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς, Πηγή: dw.com
Το φρέαρ των Οινουσσών
Κοντά στο πιο βαθύ σημείο της Μεσογείου, σε μια τάφρο που ονομάζεται Φρέαρ των Οινουσσών και το μέγιστο βάθος είναι γύρω στα 5.269 μέτρα, βρήκαν τραγικό θάνατο δεκάδες πρόσφυγες.
Οι ναυτικοί γνωρίζουν καλά αυτό το μέρος ως το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου ενώ και οι επιστήμονες έχουν ασχοληθεί με την συγκεκριμένη τάφρο που είναι νότια των μικρών νησιών που ονομάζονται Μεσσηνιακές Οινούσσες και είναι νοτιοδυτικά της Πύλου.
Σύμφωνα με το Βικιπαιδεία, η πρώτη προσέγγιση στο βαθύτερο σημείο (Calypso Deep) πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1965 από τον καπετάνιο Ζεράρ Υέ ντε Φρομπερβίλ, με τους Δρ. Τσαρλς «Τσακ» Λ. Ντρέικ (Αμερική), και Ανρί Ζερμαίν Ντελώζ χρησιμοποιώντας το γαλλικό βαθυσκάφος Αρχιμήδης. Οι Ντρέικ, Φρομπερβίλ, και Ντελώζ ανέφεραν ότι μέτρησαν μέγιστο βάθος 5.110 μέτρων χωρίς να κάνουν αναφορά για την ακρίβεια της μέτρησης.
Τον Γενάρη του 2020, το Caladan Oceanic ξεκίνησε το δεύτερο χρόνο των καταδύσεών του με το βαθυσκάφος του, το DSV Limiting Factor με πιλότος τον Βίκτορ Βεσκόβο. Στις 10 Φεβρουαρίου ο Βίκτορ Βεσκόβο μαζί με τον πρίγκιπα Αλβέρτο Β΄ του Μονακό προσέγγισαν τον πυθμένα του φρέατος των Οινουσσών, υπολογίζοντας εκ νέου το βάθος στα 5.109 μέτρα ±1 μέτρο επαληθεύοντας ουσιαστικά την μέτρηση της γαλλικής αποστολής του 1965 χρησιμοποιώντας πολλούς αισθητήρες μέτρησης.
Το σύμπλεγμα αποτελείται από τα εξής νησιά: Σχίζα, Σαπιέντζα, Βενέτικο, Αγία Μαριανή και τις βραχονησίδες Δύο Αδέλφια (νότια της Σαπιέντζας), Μπόμπα (ανατολικά της Σαπιέντζας) και Αυγό (νότια του Βενέτικου).
Αυτή την περιοχή επέλεξαν οι επιστήμονες διεθνούς ερευνητικής ομάδας, για να εγκαταστήσουν, σε βάθος τεσσάρων χιλιομέτρων ένα υποβρύχιο τηλεσκόπιο ανίχνευσης νετρίνων, αυτών των σχεδόν άυλων, αόρατων σωματιδίων, τα οποία θεωρούνται ικανά να δώσουν σημαντικές πληροφορίες τόσο για το παρελθόν, όσο και για το μέλλον του Σύμπαντος. Εκεί βρίσκεται ήδη σε εφαρμογή ένα πρωτοποριακό για τα δεδομένα της αστροσωματιδιακής φυσικής εγχείρημα, το οποίο έχει λάβει το όνομα NESTOR (Neutrino Extended Submarine Telescope with Oceanographic Research), με σαφή αναφορά στον μυθικό βασιλιά της Πύλου… Τα επιστημονικά προγράμματα NESTOR και ΛΑΕΡΤΗΣ, σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Εργαστηρίου Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έβαλαν σε εφαρμογή τον πρώτο υποθαλάσσιο ανιχνευτή στην Ευρώπη, ένα εγχείρημα σημαντικό για την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.
Όπως αναφέρει το aigialeiaclub.gr, το τηλεσκόπιο του NESTOR έχει την δυνατότητα της έμμεσης ανίχνευσης των νετρίνο μετρώντας την ακτινοβολία Cherenkov, η οποία παράγεται από την διέλευση μιονίων μέσα από τον όγκο του νερού. Τα μιόνια είναι παράγωγα μόνο των νετρίνο σ’ αυτά τα μεγάλα βάθη, όπου εξουδετερώνεται η επίδραση της κοσμικής ακτινοβολίας.
