του Κώστα Γκιώνη
Η νησίδα Λαζαρέτο βρίσκεται απέναντι από την παραλία Κοντόκαλι της Κέρκυρας. Είναι ακατοίκητη, με έκταση 70 περίπου στρεμμάτων. Κατά την Ενετική κατοχή, στις αρχές του 16ου αιώνα, χτίστηκε εκεί μοναστήρι, και αργότερα ένα λεπροκομείο. Το 1798, κατά τη Γαλλική κατοχή, χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Στη διάρκεια της Βρετανικής κατοχής, το 1814, το λεπροκομείο λειτούργησε ξανά, ενώ από το 1864 και μετά χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά.
Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής το χρησιμοποίησαν ως στρατόπεδο συγκέντρωσης. Σώζεται το διώροφο κτίριο που χρησιμοποιήθηκε ως αρχηγείο των ιταλικών δυνάμεων, μια μικρή εκκλησία και ο τοίχος όπου εκτελούσαν τους καταδικασμένους σε θάνατο. Κατά την περίοδο 1946-1954 το Λαζαρέτο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτέλεσης θανατοποινιτών έγκλειστων στις Φυλακές Κέρκυρας. Δηλαδή κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων που είχαν καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών…
Φυλακές Κέρκυρας
Το κτίριο των φυλακών χτίστηκε από την αγγλική Αρμοστεία το 1836. Το κτιριακό συγκρότημα απέβλεπε στην εφαρμογή του απομονωτικού συστήματος. Αυτό, κατά την περίοδο του Εμφυλίου που οι κρατούμενοι πολλαπλασιάστηκαν, δεν μπορούσε να εφαρμοστεί, και ως ένα βαθμό λειτούργησε με την έννοια της απομόνωσης της κάθε ακτίνας από την άλλη. Οι συνθήκες κράτησης το 1948 ήταν χειρότερες από αυτές του 19ου αιώνα. Το 1876 η φυλακή φιλοξενούσε 194 κρατούμενους, ενώ το 1948-49 από 450 έως 600 κρατούμενους. Ο κατάδικος του 1877, σύμφωνα με τον κανονισμό της φυλακής του 1847, παρέμενε στο κελί του 2,5 ώρες την ημέρα και όλη τη νύχτα. Ο κρατούμενος του 1948 παρέμενε στο κελί του 16 ώρες το 24ωρο, και ο απομονωμένος 21 ώρες!
Οι κατηγορίες
Υπήρχαν τρεις κατηγορίες πολιτικών κρατουμένων:
– Δικασμένοι για κατοχικά «αδικήματα», μια βιομηχανία που άρχισε να λειτουργεί μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Μηνυτές ήταν μέλη οργανώσεων που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς. Την περίοδο εκείνη εκδόθηκαν 80.000 εντάλματα σύλληψης!
– Δικασμένοι για «αδικήματα» που διαπράχθηκαν τον Δεκέμβρη του 1944. Οι μηνύσεις ήταν για ενέργειες που «διέπραξαν» οι καταδικασμένοι στη διάρκεια των εχθροπραξιών.
– Δικασμένοι για «αδικήματα» που διαπράχθηκαν μετά τον Δεκέμβρη του 1944, είτε πριν είτε μετά την εφαρμογή του Γ΄ Ψηφίσματος (18/6/1946) «περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την δημόσιαν τάξιν και ασφάλειαν».
Πριν το Γ΄ Ψήφισμα, το νομικό πλαίσιο δίωξης αφορούσε τη συμμετοχή σε ένοπλες ομάδες. Μετά το Γ΄ Ψήφισμα, οποιοσδήποτε κατηγορούνταν ότι «επεδίωκε να αποσπάσει μέρος της επικράτειας» ή και «να διευκολύνει παρόμοια σχέδια» τιμωρούνταν με την ποινή του θανάτου!
Οι εκτελέσεις: «Γεια σας αδέλφια»
Ο πρώτος που εκτελέστηκε ήταν ο Πολύβιος Κολοβός, τον Μάιο του 1947. Ο τελευταίος ήταν ο Γιάννης Μαριώλης, τον Νοέμβρη του 1954. Στο διάστημα αυτό έγιναν 112 εκτελέσεις: 11 το 1947, 63 το 1948, 37 το 1949 και 1 το 1954. Να σημειώσουμε ότι από τις 112 εκτελέσεις που εξακριβωμένα πραγματοποιήθηκαν στο Λαζαρέτο, ληξιαρχικά τεκμήρια υπάρχουν για 104 εκτελεσθέντες. Η εκτέλεση του Πολύβιου Κολοβού τον Μάη του 1947 και των έξι Κρητικών στις 4/11/1947 (Νικόλαος Σηφοδασκαλάκης, Νικόλαος Σημάκης, Ιωάννης Δημητράκης, Ευστάθιος Ψυλλάκης, Σφακιανάκης και Αντώνιος Καλαιτζάκης), δεν είναι καταχωρημένες στο τοπικό Ληξιαρχείο. Οι εκτελέσεις εντάσσονταν σε μια προσπάθεια τρομοκράτησης τόσο των κρατουμένων, όσο και των κοινωνικών δυνάμεων που ιδεολογικά βρίσκονταν στον ίδιο χώρο. Αυτό προκύπτει και από τη σκηνοθετημένη και παρατεταμένη αγωνία που τις χαρακτήριζε…
Η δοκιμασία της συνείδησης
Αυτό που επεδίωκε η διοίκηση των φυλακών κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου ήταν η κάμψη του φρονήματος των πολιτικών κρατουμένων, η προσβολή του αυτοσεβασμού τους με την επιβολή της αποκήρυξης των ιδεών τους. Με αυτό τον τρόπο έπληττε το πλέον ευαίσθητο πεδίο της ύπαρξης του πολιτικού κρατούμενου, το σύστημα αρχών και αξιών το οποίο αποτέλεσε το πλαίσιο της ηθικής και πολιτικής νομιμοποίησης των πράξεων για τις οποίες καταδικάστηκε. Εάν η διοίκηση της φυλακής πετύχαινε το στόχο της, απομόνωνε τον κρατούμενο από τους συγκρατουμένους του, ώστε πιο εύκολα να ενταχθεί στο αντίπαλο στρατόπεδο.
Επιστολές κρατουμένων
Μερικές από τις επιστολές των κρατουμένων λίγο πριν πάνε για εκτέλεση (κρατήθηκε η ορθογραφία των επιστολών). Νέοι άνθρωποι, με ιδανικά και μεγαλείο ψυχής!
Αριστομένης Αναγνωστόπουλος από την Άμφισσα, ετών 40, σοφέρ:
Σας αφύνω τον τελευτέο χερετισμό έτσι είναι η ζωή. Να μην στεναχωρίθεται καθόλου μήδε να με μαυροφερέσται. Γιατί όπως πολεμίσαμαι για την λευτεριά της πατρίδας μας έτσι αμίβονται η πατριότες.
Σας φιλώ
Παναγιώτης Κελεμπεσιώτης από την Κω, ετών 22, ιδιωτ. υπάλληλος:
Κέρκυρα 15/5/49
Θεία Ευανθία, από τώρα δεν θα υπάρχω στη ζωή. Πρωί-πρωί θα είμαι νεκρός. Τα πράγματα που θα λάβεις να τα μοιραστείτε όλα. Το πουλόβερ και το παλτό να δοθούν στην Κοραλία, με τα γράμματα της και τις φωτογραφίες της. Το δακτυλίδι, γράμματα και φωτογραφίες της Ασπασίας να της δοθούν. Τα τελευταία μου φιλιά στην Καιτούλα, θείο Τάσσο, όλους τους συγγενείς και Ασπασία.
Αντίο για πάντα.
Φεύγω για το μεγάλο γλέντι
Παναγιώτης
Αντώνης Μπέης ή Βέης από τα Μέγαρα, ετών 24, γεωργός:
Λίγες ώρες πριν σταματήσει και η τελευταία μου πνοή. Σεβαστοί μου γονείς. Σας χαιρετώ για πάντα.
Πατέρα, μάνα, αδέλφια, ανίψια, Νυμφάδες, Αδελφή και Γαμβρέ. Το θλιβερό αυτό γεγονός δεν θα πρέπει να σας λυπήση καθόλου, ούτε και να μαυροφορέσετε παρά να είσαστε υπερήφανοι.
Η τελευταία μου επιθυμία είναι να μην μαυροφορέσετε και εγώ πεθαίνω περήφανος γιατί εκτελούμαι σαν αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και όχι σαν εγκληματίας γιατί ουδέποτε αναμίχτηκα σε μια τέτια πράξη. Τελιόνοντας απετώ το νεογέννητο μπέμπη του Μίτσι να του βάλετε το όνομα μου και το μερίδιο μου να γραφτή σ’ αυτόν. Σεβαστοί μου γονείς Σας ευχαριστώ για την 3χρονη εξυπηρέτηση που μου κάνατε, εκπληρώνοντας το καθήκον σας σαν καλοί Γονείς. Τελιώνοντας δώστε τους τελευταίους μου χαιρετισμούς. Σ’ όλους τους συγγενείς και φίλους. Σας χαιρετώ για πάντα ο γιός σας Αντώνης. Μη λυπηθήτε αλλά γλεντάτε γιατί δίνετε και σεις εμένα δια τον αγώνα για την Λευτεριά της πατρίδας.
Δημήτρης Γεωργαντάς από τη Θήβα, ετών 29, κτηματίας:
3/4/48
Αγαπημένα μου και Λατρευτά μου αδέλφια σας φιλώ όλους. Την ώρα που σας γράφω αυτά τα δύο λόγια πάω για εκτέλεση.
Τραβάω το δρόμο που χάραξε το αίμα του αδελφού μας Βαγγέλη για την υπόθεση της Ελλάδας, και του Ελληνικού Λαού για την Λευτεριά και την Ανεξαρτησία. Δε θέλω να στενοχωρευθήτε καθόλου γιατί αυτό δεν θα ήταν σωστό. Δεν θέλω να μαυροφορέσετε αλλά να ήσαστε ντυμένοι στα κάτασπρα σαν λευκά περιστεράκια όπως είναι αγνή και η ψυχή μας σαν περιστέρια.
Αγωνιστήτε για την αγάπη του Λαού μας για την ειρήνη το καλό της πατρίδας και του Λαού. Πολλά φιλιά σε όλους τους δικούς μας.
Σας φιλώ με πολλή αγάπη
Ο αδελφός σας
Μήτσος
Σωματείο Λαζαρέτο
Το 1978, 38 συγγενείς και πρώην συγκρατούμενοι θυμάτων επισκέφθηκαν για πρώτη φορά το Λαζαρέτο. Το 1983 συνέστησαν το ομώνυμο σωματείο μνήμης, με ενέργειες του οποίου κατέστη δυνατή η προστασία του χώρου ως ιστορικού μνημείου. Κάθε χρόνο, το δεύτερο 15θήμερο του Οκτωβρίου, πιθανότερο χρονικό σημείο αναστολής των εκτελέσεων (η 17η Οκτωβρίου 1949 θεωρείται η επίσημη ημέρα λήξης του Εμφυλίου), τελείται ετήσια εκδήλωση τιμής και σεβασμού προς τα θύματα. Το 1996 εκδόθηκε από το Σωματείο Λαζαρέτο το βιβλίο «Γεια σας αδέλφια», απ’ όπου αντλήθηκε το υλικό του άρθρου.
