Διαβάστε τα προηγούμενα: Μέρος Α΄, Μέρος Β΄, Μέρος Γ΄, Μέρος Δ΄, Μέρος Ε΄, Μέρος ΣΤ΄
H χρεοκοπία του 2010, και τα μνημόνια που ακολούθησαν, σημαδεύουν τα όρια και τα αδιέξοδα της προηγούμενης πορείας «ευημερίας μέσω δανεισμού». Έφεραν στην επιφάνεια ένα νέο κύμα ριζοσπαστισμού, και εχθρότητας προς το πολιτικό σύστημα και τα ΜΜΕ. Κινήθηκαν πάλι εκατομμύρια άνθρωποι με γενικές απεργίες, στις Πλατείες κ.λπ., εκφράζοντας ξανά βαθιές ανάγκες Διεξόδου της χώρας. Ο παλιός δικομματισμός γκρεμίστηκε, αναδείχθηκαν νέες δυνάμεις και άλλαξε όλη η πολιτική γεωγραφία. Όμως ιδίως από τον Σεπτέμβριο 2015 και μετά επανέρχεται μια μορφή δικομματισμού και εναλλαγής ανάμεσα σε ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. (αλλά κι αυτός είναι σημαδεμένος από την κοινή συμφωνία και ψήφιση του 3ου μνημονίου από τα τρία συστημικά κόμματα).
Η λαϊκή διαθεσιμότητα και ο ριζοσπαστισμός υποχωρούν (θα επανεμφανιστούν στα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό), τα δε γεωπολιτικά ζητήματα έρχονται στο επίκεντρο και βαραίνουν την ατμόσφαιρα. Η πανδημία θα παίξει καθοριστικό ρόλο, αφού σχεδόν καταργείται ο δημόσιος χώρος, απαγορεύονται συγκεντρώσεις, ακόμη και συνευρέσεις σε σπίτια. Οι καραντίνες και η αποστασιοποίηση, μαζί με τον φόβο του θανατικού, τροφοδοτούν μια εσωτερική και δημόσια διαδικασία με πολύ ισχυρές κοινωνικές και ανθρωπολογικές συνέπειες. Πριν ακόμα εξέλθουμε από αυτό το ειδικό καθεστώς, έρχεται και ο πόλεμος στην Ουκρανία – που ορθά συνειδητοποιείται ως ορόσημο εισόδου σε μια νέα ιστορική φάση.
Ταυτόχρονα, «γύμνια» και γιγάντωση του χειρισμού
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα παράδοξο γεγονός: Από τη μια, η «μετάβαση» που επιχειρείται μέσω του ψηφιακού καπιταλισμού και της 4ης επιστημονικοτεχνικής επανάστασης γίνεται με εντελώς «γυμνό τρόπο». Προωθείται δηλαδή μέσα από ένα πραγματιστικό πλαίσιο που εχθρεύεται αξίες και ιδέες, θέλει να καταρρίψει κάθε φραγμό στην πορεία προς τα υπερκέρδη, και επιζητά με εμμονή να διαλύσει κάθε στοιχείο κοινωνικότητας στις χώρες και σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω μιας πολιτιστικής ισοπέδωσης και αγκύρωσης ενός μετανθρώπινου «δικαιωματισμού».
Από την άλλη, αυτός ο «γυμνός» τρόπος είναι αναγκασμένος να προωθεί την πιο μεγάλη ιδεολογική, ιδιαιτέρως χειριστική επιχείρηση που γνωρίσαμε ποτέ – η οποία δεν στοχεύει απλά, όπως παλιότερα, στη διαχείριση της περίσσειας εργατικής δύναμης, ούτε μόνο στην εύρυθμη λειτουργία του καταναλωτικού μοντέλου της «μαζικής δημοκρατίας». Τώρα οι ίδιες οι ανάγκες της «γυμνής μετάβασης» οδηγούν στη γιγάντωση της κλίμακας χειρισμού και διαχείρισης τεράστιων πληθυσμών και μαζών. Απαιτούν έτσι την ανάδειξη και χρησιμοποίηση σε μαζική κλίμακα εργαλείων βιοπολιτικού ελέγχου. Επομένως έχουμε μια «γυμνή μετάβαση» με την αποκαθήλωση όλων των αξιών που υπήρχαν μέχρι σήμερα, αλλά παράλληλα δυναμώνει η ενεργοποίηση ενός τεράστιου χειριστικού μηχανισμού, που αποκτά τις διαστάσεις ενός «παγκόσμιου απαρτχάιντ».
Η «γυμνή μετάβαση» αποσκοπεί να διαλύσει κάθε μορφής αντίσταση, να αποβάλει την ταξική πάλη και την ελπίδα για ένα καλύτερο και εναλλακτικό κόσμο. Προσπαθεί να κυρτώσει την όψη του κόσμου, να επιβάλει την ιδέα ότι αυτή η «μετάβαση» είναι «ο κόσμος όλος», ότι δεν υπάρχει τίποτα παραπάνω. Επιδιώκει να κυριαρχήσει στην «κοινή γνώμη», στην κοινή αίσθηση. Η ενσωματωτική χειραγώγηση γίνεται περισσότερο μέσω του κοινωνικού, και λιγότερο μέσω του πολιτικού: οι κυρίαρχες ελίτ δεν νοιώθουν να απειλούνται πολιτικά, αλλά φοβούνται το κοινωνικό και νοιάζονται για τη χειραγώγησή του.
Η κοινωνική διαθεσιμότητα δεν καταργείται. Υποχωρεί, αλλά δεν υποτάσσεται. Είναι πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από όποιον την ψάχνει. Είναι πιο έτοιμη απ’ ό,τι νομίζουμε, προσπαθεί να δώσει ζωή σε κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα μεγάλης κλίμακας
Μορφές του πολιτικού στο σημερινό πλαίσιο
Δύο είναι οι κύριες μορφές που έχουν τροποποιηθεί μέσα από την πορεία των τελευταίων δεκαετιών όσο αφορά το πολιτικό στοιχείο-επίπεδο: Η πρώτη αφορά την αποδρομή της δημοκρατίας («μεταδημοκρατία»). Η δεύτερη αφορά την εκπροσώπηση (ως ιδέα, διεργασία, διαδικασία, ποιος εκπροσωπεί ποιον, με ποιο τρόπο και γιατί).
- Η μεν δημοκρατία έχει πάρει την κατιούσα, και αυτό βιώνεται καθημερινά. Ακόμα και η έννοια του πολίτη δεν υφίσταται πλέον, παρά μόνο τη στιγμή των εκλογών. Η φθορά και η αποδρομή της δημοκρατίας είναι μια σωρευτική διαδικασία, δεν άρχισε πρόσφατα. Συμπίπτει με μια μακροχρόνια μονιμότερη κρίση, και ενισχύεται από την παθητικοποίηση της κοινωνίας. Η δημοκρατία έχει μετατραπεί σε καρικατούρα: ακόμα και η εκλογική νομιμοποίηση γίνεται ολοένα πιο διαβλητή, και ήδη γίνεται λόγος για νέα συστήματα παρεμβάσεων και κλοπής ψήφων. Ακόμα μια τάση είναι η μη αποδοχή της λαϊκής κυριαρχίας μέσα από δημοψηφίσματα: π.χ. στην Ευρώπη ισχύει το «θα ψηφίζετε μέχρι να πείτε “Ναι” σε ό,τι θέλουμε». Στην υπό ειδικό καθεστώς Ελλάδα το «Όχι» γίνεται «Ναι σε όλα» εντός 24 ωρών. Μέσα στη γυμνή μετάβαση οφείλει και η δημοκρατία να «αδειάσει», να εκφυλιστεί σε κάτι άλλο.
- Η εκπροσώπηση έχει επίσης υποστεί πολλές αλλοιώσεις. Με όσα έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες, ήταν επόμενο να διαταραχθούν οι σχέσεις εκπροσώπησης, όπως αυτές είχαν ξεπηδήσει μέσα από την αστική άνοδο (19ος και 20ός αιώνας), κι όπως είχαν τροποποιηθεί μέσα στη Δυτική «μαζική δημοκρατία» μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η υποχώρηση του ριζοσπαστισμού, η απαξίωση συνολικά της πολιτικής, του πολιτικού συστήματος και του συνδικαλισμού, όπως και η επίδραση των αποδομητικών θεωριών και η επέλαση του νέου ατομικισμού που φέρει η μετανεωτερική συνθήκη, επέφεραν μεγάλη διαταραχή σε όλες τις σχέσεις εκπροσώπησης. Σε τέτοιο σημείο που έχει «σπάσει» η ίδια η έννοιά της. Η ρευστοποίηση του πολιτικού (με τα κλασικά χαρακτηριστικά του) οδήγησαν στο να μην υπάρχει πλέον το «είμαι ΠΑΣΟΚ», «είμαι Ν.Δ.», «είμαι ΣΥΡΙΖΑ» κ.λπ., ούτε συμπαγή μπλοκ γύρω από τα κόμματα.
Η βαθύτερη αιτία είναι ότι έχει διαρραγεί η ίδια η έννοια του πολίτη, του κομματικού μέλους, των μεγάλων παρατάξεων, αυτής καθαυτής της εκπροσώπησης, που έχει βληθεί, υπονομευτεί, κατακρημνιστεί. Κυρίαρχη θέση στον σημερινό ορίζοντα έχει το άτομο, η διαφωνία (προσοχή, όχι η κριτική), ο λοξίας, ο άλλος, ο διαφορετικός. Το «ζήτω η διαφοροποίηση του Ατόμου» επικρατεί κατά κράτος της «Συλλογικότητας». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο σήμερα αναπαράγεται με τον καλύτερο τρόπο η σύγχρονη καπιταλιστική σχέση. Τα υπόλοιπα τα κάνουν το χρήμα και οι μηχανισμοί, πλαισιωμένοι από τη διαφήμιση και τα ΜΜΕ.
Κοινωνική διαθεσιμότητα σήμερα: κι όμως, υπάρχει (αλλιώς)
Την ίδια στιγμή η καταπίεση, η εκμετάλλευση, η αβεβαιότητα και η χειροτέρευση των υλικών και πνευματικών όρων της κοινωνίας δεν μπορούν να υπάρχουν χωρίς να γεννάται και η αντίθεση προς αυτές. Δεν είναι δυνατό να μην υπάρχει ούτε καν σαν τάση η κοινωνική διαθεσιμότητα, να μην αναζητούνται δρόμοι και τρόποι έκφρασης και εκδήλωσής της. Βέβαια υπάρχει σε άλλη μορφή από αυτήν που γνωρίσαμε το 2010-12. Έχει υποχωρήσει, αλλά δεν έχει εξαφανιστεί. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχει με επίκεντρα βαθύτερα, δυσανάγνωστα, εν μέρει και αντιφατικά. Δεν υφίστανται διαθεσιμότητες του 80% και πάνω, όπως στα χρόνια των μνημονίων ή παλιότερα του ΕΑΜικού κινήματος. Υπάρχουν όμως φύτρα και διαθέσεις ικανές να συγκροτήσουν ένα ρεύμα στην ελληνική κοινωνία. Οι θεματολογίες (άρα και τα περιεχόμενα) αυτής της λανθάνουσας διαθεσιμότητας αφορούν:
α) Τα εθνικά ζητήματα, όπου ζητείται να μην υποταχθεί η χώρα, να μην υποχωρήσουμε σε «διευθετήσεις» και νέους γεωπολιτικούς αναδασμούς, να μην χάσουμε έδαφος και κυριαρχία.
β) Τη διαθεσιμότητα αλλαγής, που υπάρχει πέρα από όσα ψευδώς υπόσχονται τα κόμματα και το πολιτικό σύστημα, πέρα από την επιθετική αγνόηση αυτής της διαθεσιμότητας αλλαγής που εκφράζει η κοινωνία επίμονα και με διάφορες μορφές, και σε γεγονότα-σταθμούς εμφανίζεται εμφατικά. Αυτή η ακαθόριστη διάθεση αλλαγής εκφράζεται με την πεποίθηση ότι θα μπορούσαμε να είμαστε λίγο καλύτερα σαν χώρα, να συμμαζέψουμε κάπως τα πράγματα, να φτιάξουμε ένα κράτος που να μην είναι μπάχαλο, να υπάρχει παιδεία, υγεία, πολιτισμός, μέριμνα.
γ) Την αλληλεγγύη, που έχει εκφραστεί επανειλημμένα, ακόμα και στα πολύ δύσκολα χρόνια (2015-2023), και δείχνει αποθέματα διαθεσιμότητας αλλά και μια κραυγή ανθρωπιάς.
δ) Την έκταση του εθελοντισμού, που είναι πολύ μεγάλη στη χώρα μας. Ολόκληροι τομείς δεν θα λειτουργούσαν χωρίς τη δοτικότητα απλών ανθρώπων που δεν φέρονται ιδιοτελώς (ιδίως σε περιόδους κρίσης, ακραίας φτώχειας, πανδημίας, μεταναστευτικών κυμάτων, πυρκαγιών, σεισμών κ.λπ.).
Δύο επιπλέον πλευρές
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να επισημάνουμε δύο ακόμα πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας που σχετίζονται με την κοινωνική διαθεσιμότητα και την ανάγκη συμμετοχής:
Η πρώτη πλευρά αφορά τη λεγόμενη «εισβολή της κοινωνίας των πολιτών» στο προσκήνιο με νέες σχετικά μορφές – σε αντιπαράθεση και αντίθεση με την πολιτική συμμετοχή (η άρνηση της πολιτικής αποκτά δομικό χαρακτήρα μέσα από αυτήν τη σφαίρα). Αναφερόμαστε στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις όλων των ειδών, στις καμπάνιες που διοργανώνουν τηλεοπτικοί σταθμοί και άλλοι φορείς του τύπου «όλοι μαζί», ή σε κινήματα όπως το #MeToo και λοιπά παρεμφερή και πολυπροβαλλόμενα.
Υποτίθεται πως όλες αυτές οι κινήσεις προστατεύουν τους συμμετέχοντες από τις χυδαιότητες της τρέχουσας πολιτικής. Όμως η διαθεσιμότητα που διοχετεύεται σε αυτά τα κανάλια σχετικά γρήγορα αλλοιώνεται μέσα από μια συναρμογή με το πολιτικό σύστημα και με περίεργες χρηματοδοτήσεις και εξαρτήσεις. Θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε αυτήν τη δραστηριότητα ως έναν τύπο επέκτασης του πολιτικού συστήματος και των μορφών ηγεμονίας του. Επομένως, δεν είμαστε σε μια φάση γενικού αναθέματος κατά του πολιτικού συστήματος, αλλά σε φάση επανασύστασής του και επέκτασής του με την οποία επιχειρεί τη νομιμοποίησή του (όχι αναπαραγωγής του μέσα από τις κλασικές μορφές «εκπροσώπησης» ή «ανάθεσης»).
Η ενσωματωτική χειραγώγηση γίνεται περισσότερο μέσω του κοινωνικού, και λιγότερο μέσω του πολιτικού: οι κυρίαρχες ελίτ δεν νοιώθουν να απειλούνται πολιτικά, αλλά φοβούνται το κοινωνικό και νοιάζονται για τη χειραγώγησή του
Η δεύτερη πλευρά αφορά την εισβολή της «εικονικότητας», δηλαδή του ψηφιακού κόσμου, του διαδικτύου και όλων των νέων εφαρμογών και πλατφορμών. Με σύγχρονους όρους, θα μπορούσαμε να την αντιμετωπίσουμε ως το νέο «όπιο του λαού». Όμως δεν είναι ακριβώς έτσι, διότι δεν παράγει μόνο έλεγχο και βιοπολιτική, ή σκέτα θεατές. Υπόσχεται, και δίνει σε έναν βαθμό, μια κάποια συμμετοχή. Μέσω αυτού του «κόσμου» ο πολίτης (καταναλωτής και αλλοτριωμένος) μετέχει, καθίσταται κάπως ενεργός. Γράφει, σχολιάζει, παρεμβαίνει, λέει τη γνώμη του, ελέγχει. Ναι, είναι ένα πεδίο αλλοτριωτικό και εικονικό – αλλά δεν αποκοινωνικοποιεί εντελώς, φέρνει σε επαφή πολλούς ανθρώπους, δημιουργεί μια συμμετοχική διαδικασία νέου τύπου.
Βέβαια από τις δυνάμεις του ψηφιακού καπιταλισμού, και ειδικά από τη σοσιαλδημοκρατική σφαίρα, όλο αυτό προβάλλεται ως η βέλτιστη συμμετοχικότητα, που επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων με το πάτημα ενός κουμπιού, τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων, εκλογών κ.λπ. που όλα θα είναι ηλεκτρονικά οργανωμένα, χωρίς διαπροσωπική επαφή και συμμετοχή. Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για συμμετοχή με την πλήρη έννοια και τους μεταβολισμούς που αυτή μπορεί να επιφέρει. Και οπωσδήποτε στα κινήματα δια ζώσης το επίκεντρο δεν είναι η «αυτοέκφραση» (που κυριαρχεί στο διαδίκτυο), αλλά η ανασύσταση μιας ανθρώπινης κοινωνικότητας που τείνει να εκλείψει.
Τέλος, έχει ιδιαίτερη σημασία πως σχεδόν πάντα και σχεδόν παντού υπάρχει μια έστω μικρή μειοψηφία αγωνιζόμενων ανθρώπων, η οποία παίρνει πρωτοβουλίες, αναδεικνύει θέματα, προωθεί αντιστάσεις: στα εργοστάσια που κλείνουν, στα νησιά και στα βουνά που εγκαθίστανται ανεμογεννήτριες, στο χώρο του πρεκαριάτου (βλ. ντελιβεράδες και τη συμπαράσταση των πολιτών), στους φοιτητές που εμπόδισαν την είσοδο της πανεπιστημιακής αστυνομίας, σε μια πόλη που κινητοποιείται (βλ. Ιεράπετρα για το νοσοκομείο της), στους αγώνες των υγειονομικών που απολύθηκαν μαζικά μέσα στην πανδημία κ.ο.κ.
Παράλληλα, δεν πρέπει να υποτιμηθούν στοιχεία συνείδησης που τροφοδοτούνται από γεγονότα όπως ο κατ’ εξακολούθηση βιασμός της 12χρονης στον Κολωνό και η προσπάθεια συγκάλυψης των υπεύθυνων, η υπόθεση των «κόκκινων δανείων» και το σκάνδαλο Πάτση, η φαστ-τρακ απόφαση του Άρειου Πάγου για την απρόσκοπτη επιτάχυνση των πλειστηριασμών για λογαριασμό των funds, το «ακαταδίωκτο» βουλευτών και κρατικών λειτουργών, η διαφθορά στο χώρο της αστυνομίας, η ανεξέλεγκτη δράση του υπόκοσμου. Όπως και η ανερυθρίαστη επίδειξη της χλιδής των πλούσιων, ή η προκλητική κοροϊδία από υπουργούς και δημόσιους λειτουργούς (π.χ. «καλάθι του νοικοκυριού»), καθώς και το ασύστολο ψέμα των ΜΜΕ.
Επίλογος
- Η νέα κοινωνική διαθεσιμότητα επωάζεται σε πλανητικό επίπεδο, διαπερνά όλους τους «κόσμους». Γεννιέται ως ιστορική ανάγκη η οποία, εκ των πραγμάτων, έχει μια πληθυντική υπόσταση τόσο στα διάφορα τμήματά της (αγώνες, αντιστάσεις, ιδέες, πρακτικές) όσο και στις μεγάλες μορφές που παίρνει σε όλα τα σημαντικά γεγονότα – αυτά που αλλάζουν συσχετισμούς και καταστάσεις τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα (αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα, Λατινική Αμερική, Ευρωπαϊκός Νότος, Αραβική Άνοιξη, Κίτρινα Γιλέκα κ.ά.). Παράλληλα επωάζεται και σε όλες τις μοριακές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στο έδαφος της νέας πραγματικότητας η οποία δημιουργείται από τις αναδιαρθρώσεις, τις μεταβάσεις, τον ψηφιακό κόσμο, τους ανταγωνισμούς και τα ρεύματα που τροφοδοτούνται.
- Η ανθρωπότητα και το σύγχρονο, διευρυμένο όσο ποτέ άλλοτε προλεταριάτο, αναζητούν δρόμους και τρόπους έκφρασης μιας νέας κοινωνικής διαθεσιμότητας ικανής να ξεπεράσει τα διαρκώς αναπαραγόμενα αδιέξοδα. Η «δύση της Δύσης» και ο πόλεμος που διεξάγει ο ιμπεριαλιστικός μεταβιομηχανικός ψηφιακός κόσμος για να εμποδίσει μια άλλη εναλλακτική εξέλιξη, πέρα από τις καταστροφικές δυνάμεις που τροφοδοτεί, δημιουργεί όρους για την εμφάνιση μιας νέας κοινωνικής διαθεσιμότητας – η οποία δεν θα συνιστά μια επιστροφή στο παρελθόν, αλλά προαγωγή των κοινωνικών σχέσεων.
- Ξανά και ξανά, η κοινωνική διαθεσιμότητα δεν καταργείται. Υποχωρεί, αλλά δεν υποτάσσεται. Δεν είναι «καναπεδιασμένη» γενικά. Όποιος βλέπει μόνο τον «καναπέ» κάνει λάθος, επειδή η κοινωνική διαθεσιμότητα είναι πάντα ένα βήμα πιο μπροστά από όποιον την ψάχνει. Είναι πιο έτοιμη απ’ ό,τι νομίζουμε, προσπαθεί να δώσει ζωή σε κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα μεγάλης κλίμακας. Τα νέα κινήματα θα είναι πρωτίστως κοινωνικοπολιτικά, όχι σκέτα πολιτικά όπως είχαμε συνηθίσει. Το κοινωνικό, σε όλες τις διαστάσεις του, θα έρθει στο επίκεντρο και θα αποτελέσει την ουσία μιας απελευθερωτικής και χειραφετητικής πολιτικής.
- Ο «μετάνθρωπος» θα συναντήσει ιδιαίτερες αντιστάσεις. Τα πεδία της πολιτικής και της ηθικής θα τροποποιηθούν μέσα από αγώνες ενάντια στον «μετάνθρωπο». Η κοινωνική διάσταση θα φαίνεται ως απαίτηση για αυθεντικές κοινωνικές σχέσεις. Θα βγει στην επιφάνεια με έμφαση η ανάγκη «ενσυναίσθησης», η ανάγκη να καταλαβαίνεις τον συνάνθρωπό σου. Τα ενδιαφέροντα κινήματα και εγχειρήματα θα έχουν μια βαθιά ανθρωπιστική κουλτούρα. Δεν θα είναι «γυμνά πολιτικά», ούτε ο σκοπός θα αγιάζει τα μέσα.
- Η νέα κοινωνική διαθεσιμότητα αναζητείται, είναι αναγκαία, επωάζεται. Δεν μπορεί να προκύψει πέρα και πάνω από τις ανάγκες των μαζών και των λαών και των αντιστάσεών τους, όπως δεν μπορεί να προκύψει χωρίς επενδύσεις οραματικής προβολής μιας ανθρωπινότερης κοινωνίας, χωρίς εκμετάλλευση, πόλεμο, φθόνο, ανισότητες. Ποιο το όνομα μιας τέτοιας κοινωνίας; Θα το βρουν οι ίδιοι οι άνθρωποι που θα το επιχειρήσουν, αξιοποιώντας όλη την πείρα περασμένων προσπαθειών. Κάθε προσπάθεια, κάθε εγχείρημα θα βρει την πραγματική του θέση. Τίποτα δεν θα ξεχαστεί, τίποτα δεν θα μείνει ανεκμετάλλευτο.
- Όσο κι αν αληθεύει ότι χάνονται πολλά και πολύτιμα πράγματα (γλώσσες, πολιτισμοί, γνώσεις, λαοί κ.λπ.), είναι στην ημερήσια διάταξη και αναζητείται ένα κοινωνικό σύστημα που να εκφράζει μεγαλύτερο πλούτο σε ανθρωπιά, κοινωνικότητα και ισορροπημένη σχέση με τη φύση. Αυτό δεν μπορούν να το προσφέρουν ο καπιταλισμός και οι κάθε λογής απολογητές του. Γι’ αυτό είναι αναγκαίο όσο ποτέ να υπάρχουν λαοί με βούληση, με πολιτική, συγκροτημένοι ως «εμείς ο λαός». Να υπάρχουν κινήματα που θα συνδέουν το παγκόσμιο με τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε τόπου, που θα αντιμετωπίζουν διεθνικά αδιέξοδα τα οποία δημιουργεί το ξέφρενο κυνηγητό του κέρδους και της εξουσίας.
- Στον Τόπο μας έχουμε έναν λαό ζωηρό, βασανισμένο, με πείρα και ανακλαστικά, ευκολόπιστο και προδομένο πολλές φορές, με διάθεση και αγώνες για την ελευθερία και τη δημοκρατία, ο οποίος –παρ’ όλες τις ειδικές κατεργασίες– δεν έχει υποταχθεί, έχει πνευμόνια και αντισώματα. Αυτός ο λαός θα προσφέρει ξανά, και θα συναντηθεί με τα ρεύματα και τις προσπάθειες ανάτασης νέων μεγάλων κύκλων κινημάτων και αγώνων. Δεν είναι ουτοπία. Είναι λογική και ριζοσπαστικός ανθρωπισμός μαζί! Είναι «λογική και ιστορία» ενός Τόπου και ενός λαού με ιστορία και πολιτισμό.
* Το παρόν, τελευταίο μέρος της σειράς άρθρων για την κοινωνική διαθεσιμότητα δημοσιεύεται εδώ σε συντετμημένη μορφή.
