Διαβάστε τα προηγούμενα Μέρος Α’, Μέρος Β’
του Γιώργου Κυριακού
«Πρέπει να δημιουργηθούν σερβικοί δήμοι στο Κοσσυφοπέδιο… Προβλέπεται επίσης η παρουσία Σέρβων αστυνομικών και συνοριακών φρουρών στην επικράτεια του Κοσσυφοπεδίου. Πού είναι όλα αυτά;»
(Πούτιν, 2019, σε επίσκεψη στη Σερβία)
Πατώντας σε ασταθές έδαφος
Για τη Ρωσία προέχει η διείσδυσή της στα Βαλκάνια. Διατηρώντας πολιτικές προσβάσεις προφύλαξης και αποσταθεροποιώντας την αμερικανοΝΑΤΟϊκή επέκταση, οξύνει τις ενδορρήξεις. Βασικός άξονας της γεωπολιτικής της είναι η άρνησή της να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Ήταν η μοναδική δύναμη στο Συμβούλιο Ασφαλείας που «θύμισε» το ψήφισμα 1244, που χαρακτηρίζει το Κόσοβο αναπόσπαστο τμήμα της Σερβίας, και ακύρωσε την πρωτοβουλία του διαμεσολαβητή Αχτισάαρι το 2007 για τη «διευθέτηση» του Κοσοβάρικου ζητήματος*. Η Σερβία, που στηρίζει τους Σέρβους του Κοσόβου, είναι ο κύριος πελάτης της ρωσικής πολεμικής βιομηχανίας. Η Ρωσία παρεμβαίνει και στην υπόθεση του (Ευρωπαίου) Ύπατου Αρμοστή στη Βοσνία, προκαλώντας διεθνείς τριγμούς για τον μη ενάρετο ρόλο του.
Στη Βουλγαρία και στη «Β.Μ.» υποστηρίζεται από σειρά οργανώσεων, ενώ σοβαροί παράγοντες με πολιτικό κύρος «ρωσίζουν επικινδύνως». Στο παρελθόν είχε στηρίξει έμμεσα τον μακεδονιστή Γκρουέφσκι, ενώ στη Βουλγαρία ο εκβουλγαριστής των «Βορειομακεδόνων» πρόεδρος Ρούντεφ τηρεί στάση φιλική προς τη Μόσχα, που φτάνει στην αναγνώριση της ρωσικής Κριμαίας. Όμως και στο Μαυροβούνιο η Ρωσία επεδίωξε όσο μπορούσε να στηρίξει την αντιαμερικανική-σερβική παράταξη, και κατηγορήθηκε για απόπειρα πραξικοπήματος – με αποτέλεσμα τις απελάσεις διπλωματών της. Στα ίδια κατέληξε και η προσπάθεια εμπλοκής με το «Μακεδονικό» στην Ελλάδα, όπου είχαμε 3 απελάσεις Ρώσων διπλωματών (που σχετίζονταν με την… «Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Ένωση», όπως «αποκάλυψε» η Καθημερινή – λες και χρειαζόταν η δράση Ρώσων πρακτόρων για να εκδηλωθεί η λαϊκή διαμαρτυρία ενάντια στη συμφωνία των Πρεσπών).
Το 2014 ο υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας Ίβιτσα Ντάσιτς δήλωσε: «Η Σερβία δεν πρόκειται ποτέ να συμμετάσχει σε οποιουδήποτε είδους κυρώσεις κατά της Ρωσίας». Στόχος της ρωσικής «γεωβαλκανικής» είναι λοιπόν η αποτροπή μιας ενοποίησης που θα δώσει τη δυνατότητα να τεθεί το ΝΑΤΟ επικεφαλής της «προστασίας» της μελλοντικής Βοσνίας, ενώ αντιδρά και σε κάθε προοπτική εγκατάστασης ΝΑΤΟϊκών επιθετικών προγεφυρωμάτων στα Βαλκάνια.
Γεωοικονομία
«Προσεύχομαι στο Θεό, τα μεγάλα αφεντικά να καταλάβουν γρήγορα, και να καταργηθούν οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας.»
(Μπορίσοφ, πρώην πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, 2015)
Η οικονομία είναι ο αδύνατος κρίκος της Ρωσίας. Τα κύματα κυρώσεων που επιβλήθηκαν το 2014 επέφεραν κόστος της τάξεως των 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων, που προστέθηκε στις απώλειες εσόδων λόγω της τότε πτώσης της τιμής του πετρελαίου. Εξάλλου οι οικονομικές συναλλαγές με τις περισσότερες χώρες των Βαλκανίων, οι οποίες τάσσονται σήμερα αναφανδόν με τους Αμερικανούς, βασίζονταν σε ένα πλαίσιο ασταθές, αφού η τεχνητή ανάπτυξή τους οφειλόταν κυρίως στην άφθονη παγκόσμια ρευστότητα και σε χρήμα που έπεφτε για οικονομικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις.
Παρ’ όλα αυτά η Ρωσία είχε και έχει μια στοχευμένη οικονομική πολιτική διείσδυσης. Η ρωσική κρατική τράπεζα Sberbank, τρίτη σε μέγεθος σε όλη την Ευρώπη (στοιχεία 2017), αύξησε το πελατολόγιό της με 295 υποκαταστήματα στη Σερβία, την Κροατία, τη Σλοβενία και τη Βοσνία. Με την Sberbank η Σερβία διαπραγματεύτηκε τη χρηματοδότηση του πρωτογενούς τομέα (1 δισεκατομμύριο δολάρια), την προώθηση των εξαγωγών στη Ρωσία, τις επενδύσεις σε μεγάλα έργα (7 δισεκατομμύρια δολάρια), όπως και τον εκσυγχρονισμό των σιδηροδρόμων (800 εκατομμύρια δολάρια). Εκτός από το ενεργειακό μονοπώλιο του φυσικού αερίου, η σερβική πετρελαϊκή βιομηχανία NIS λειτουργεί δύο διυλιστήρια πετρελαίου, ένα διυλιστήριο αερίου, ένα σημαντικό δίκτυο διανομής των τερματικών σταθμών και των αποθηκών και 388 σταθμών πετρελαίου στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία και στη Βοσνία (έχει μερίδιο 78% της σερβικής αγοράς πετρελαίου).
Στρατηγικός στόχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι η αποτροπή ένταξης στο ΝΑΤΟ της Σερβίας και της Βοσνίας –και παλιότερα της πΓΔΜ– ενώ ταυτόχρονα ενισχύει όσο μπορεί την αντιΝΑΤΟϊκή δραστηριότητα μέσω φιλορωσικών αντιπολιτεύσεων.
Ο σερβικός τομέας της Βοσνίας χρηματοδοτήθηκε από τη Ρωσία με 270 εκατομμύρια δολάρια για να καλύψει τις δανειακές υποχρεώσεις του προς το ΔΝΤ. Στη Βοσνία η ρωσική εταιρεία πετρελαίου Zarubezhneft απέκτησε το διυλιστήριο πετρελαίου Rafinerija Nafte Brod και το εργοστάσιο παραγωγής ελαίου κινητήρων Modrica όταν ιδιωτικοποιήθηκαν το 2007. Αυτές οι δύο εταιρίες βρίσκονται στα εδάφη των Σερβοβοσνίων. Εξαγόρασε επίσης τον τοπικό λιανοπωλητή Nestro Petrol, με αλυσίδα 82 πρατηρίων καυσίμων και 35% μερίδιο των πωλήσεων. Το 2011, η κυβέρνηση των Σερβοβοσνίων χορήγησε στην κοινοπραξία Zarubezhneft-NIS & Jadran-Naftagas 28ετή αποκλειστική παραχώρηση των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου της επικράτειάς της. Επίσης, τμήμα της βουλγαρικής ελίτ (στοιχεία 2014) είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη Ρωσία: το 32% των επιχειρήσεων στον τουρισμό, στα ακίνητα και σε εγκαταστάσεις αναψυχής ανήκουν σε Ρώσους, ενώ το 1/3 των τουριστικών εισροών είναι κυρίως Ρώσοι. Τέλος, δεν είναι τυχαίο ότι το Μαυροβούνιο απειλήθηκε από τη Μόσχα με κατάργηση της ελεύθερης βίζας εάν καταδίκαζε την ένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία.
Σλαβική αδελφότητα
«Αλλά ακόμη και εάν θέλουμε να οικοδομήσουμε μια στρατιωτική βάση στη Σερβία, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά μας να το πράξουμε. Είμαστε ανεξάρτητο κράτος»
(Ίβιτσα Ντάσιτς, Σέρβος υπουργός Άμυνας, 2011)
Στρατηγικός στόχος της Ρωσίας στα Βαλκάνια είναι η αποτροπή ένταξης στο ΝΑΤΟ της Σερβίας και της Βοσνίας –και παλιότερα της πΓΔΜ– ενώ ταυτόχρονα ενισχύει όσο μπορεί την αντιΝΑΤΟϊκή δραστηριότητα μέσω φιλορωσικών αντιπολιτεύσεων.
Η σκληρή ισχύς του «ξανθού γένους» είναι αυτή που προβάλει τη Σερβία ως ισχυρή βαλκανική στρατιωτική δύναμη. Το 2013, η Ρωσία και η Σερβία υπέγραψαν εκτεταμένη 15ετή διμερή στρατιωτική συμφωνία, που περιλαμβάνει την παράδοση MiG-29. Οι δύο χώρες, με την προσθήκη της Λευκορωσίας, ξεκίνησαν το 2016 τις ετήσιες στρατιωτικές ασκήσεις της «Σλαβικής Αδελφότητας», ενώ το ζήτημα της αεράμυνας είναι μια υπόθεση που συζητείται μαζί με την αγορά πυραύλων μικρού και μέσου βεληνεκούς. Το 2021, το αμερικανικό «Military Strenght Ranking», που παρακολουθεί τη στρατιωτική δύναμη 139 χωρών, αναφέρει ότι ο σερβικός στρατός βρίσκεται στην 61η θέση: «Αύξησε σημαντικά τις επενδύσεις… από το σύστημα πυραυλικής αεράμυνας Pantsir (Πανοπλία) έως μια σειρά προϊόντων της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας».
Στο σερβικό τμήμα της Βοσνίας (Republika Srpska) υπάρχουν παντού μνημεία για τους Ρώσους στρατιωτικούς και παραστρατιωτικούς που συμμετείχαν στον πόλεμο του 1995, ενώ Σερβοβόσνιοι φιλορώσοι εθελοντές πολέμησαν στο ουκρανικό μέτωπο το 2014. Η Ρωσία παρέχει εκπαιδευτική υποστήριξη στις σερβοβοσνιακές αστυνομικές δυνάμεις, καθώς και σε ανεπίσημες σερβοβοσνιακές παραστρατιωτικές οργανώσεις, και η συνεργασία αυτή της επιτρέπει να επηρεάζει, ως ένα βαθμό, τις πολιτικές εξελίξεις στη Βοσνία. Έχουν εκφραστεί φόβοι διεθνώς πως σταδιακά η Republika Srpska αποκτά, με ρωσική στήριξη, μια αστυνομική/παραστρατιωτική δομή ικανή να αμφισβητήσει την κεντρική εξουσία στη Βοσνία, αυξάνοντας την πιθανότητα η σερβική πολιτική οντότητα να επιχειρήσει στο μέλλον απόσχιση.
Το περσινό non paper έγινε αβαντάζ για τη Republika Srpska: ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Ντόντικ μίλησε για έναν «ανώδυνο χωρισμό» της Βοσνίας, προκαλώντας μεγάλες αντιδράσεις, ενώ πρόσφατα τον επανέφερε ως μόνη προοπτική. Ο σερβικός παράγοντας είναι για τη Ρωσία η πολιτική της βάση για την αποτροπή της ένταξης των Βαλκανίων στο αμερικανικό στρατόπεδο, ενώ ανοίγονται και προοπτικές μιας ευρύτερης αντιδυτικής σύμπραξης με την Τουρκία, που επιδιώκει να δορυφοροποιήσει τα Βαλκάνια. Το πρόσφατο «φιλοσερβικό» άνοιγμα του Ερντογάν στη Βοσνία και στη Σερβία αυξάνει τα ερωτηματικά για το μέλλον, ενώ η νέα συμφωνία Κίνας-Ρωσίας θα προκαλέσει τριγμούς σε πολλών τις βεβαιότητες…
* Ο διαμεσολαβητής Αχτισάαρι τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 2008, έτος που το Κόσοβο κήρυξε την ανεξαρτησία του…
