«Τα κύματα της νέας επαναστατικής ορμής θα υψωθούν επιβλητικότερα. Ο σημερινός κυνισμός θα φανεί τότε σαν κάτι που ανήκει σε ένα μακρινό παρελθόν. Όμως αυτό δεν θα γίνει, δεν μπορεί να γίνει ομαλά, άκοπα, σίγουρα…»
Πριν λίγες μέρες συμπληρώθηκαν 26 χρόνια από τον θάνατο του Γιάννη Χοντζέα (1930-1994). Ενός ανθρώπου του οποίου η δράση, η στάση και το έργο έπαιξαν ιδιαίτερο ρόλο στο χώρο του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας. Στον προσανατολισμό της κριτικής για τον εκφυλισμό του, την αποτυχία του αλλά και στις προσπάθειες αναγέννησής του σε άλλες βάσεις. Ενός ανθρώπου που αφιέρωσε τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του στη μελέτη της εξέλιξης της κρίσης-αναδιάρθρωσης του καπιταλισμού και της εμβάθυνσης στην ιστορία του 20ού αιώνα, αναφορικά με τη δράση του ιστορικού κομμουνιστικού κινήματος.
Το όνομά του ήταν γνωστό στις παλιότερες γενιές της Αριστεράς. Σήμερα ελάχιστοι το γνωρίζουν και αυτό κυρίως μέσω της ύπαρξης και δράσης πρώτα της πολιτικής οργάνωσης Α/συνεχεια (στην οποία πήρε μέρος), των εκδόσεων Α/συνεχεια που προχώρησαν στην έκδοση έργων του αλλά και στη δράση της ΚΟΕ και τις αναφορές της στην πολιτική και ιδεολογική συνεισφορά του για τον προσανατολισμό της. Τέλος, ο Δρόμος έχει δημοσιεύσει μερικά κείμενά του αλλά και αναφορές στη διαδρομή της ζωής και του έργου του.
Από όσους αντιτάχθηκαν –και δεν ήταν λίγοι– στον εκφυλισμό του κομμουνιστικού κινήματος και σε ένα ρεύμα που ονομάστηκε «ρεβιζιονισμός», ο Γ.Χ. υπήρξε η πιο γόνιμη, παραγωγική και βαθειά σκέψη. Δεν έμεινε σε επιφανειακά θέματα ή αποκλειστικά ζητήματα μορφής αλλά είδε, ένιωσε, εμβάθυνε και κατανόησε πως η αντιπαράθεση δεν αφορούσε μόνο τα επίδικα που έθετε αλλά πολύ γενικότερα ζητήματα.
Γι’ αυτό, οι δύο αναγκαίες «καταδύσεις» που πρότεινε, η μία στην πραγματικότητα και την εξέλιξή της, η άλλη στο ιστορικό παρελθόν για να εξηγηθούν περάσματα και αιτίες αποτυχιών, δεν μπορούσαν να γίνονται σε πνεύμα έπαρσης και ξιπασμού (που χαρακτήρισαν πολλούς που δεν ήθελαν να δούνε την πραγματικότητα αλλά και τον «υπαρκτό σοσιαλισμό» που σάπιζε) αλλά προσπαθώντας να δοθούν απαντήσεις και να λιπανθεί το έδαφος για μια συλλογική προσπάθεια-κίνημα.
Αυτό είναι ένα ειδικό στοιχείο της «πρότασης Χοντζέα». Δεν όρισε ποτέ τον εαυτό του ως θεωρητικό ή ως συγγραφέα. Κανένα βιβλίο του δεν γράφτηκε για να εκδοθεί. Και εξηγούμαστε: Όλα τα κείμενά του ήταν παρεμβάσεις για να διευκρινιστούν ζητήματα, δόθηκαν για διάβασμα και συζήτηση στα πλαίσια συλλογικών προσπαθειών, και σχεδόν όλα εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του, εκτός από το βιβλίο «Το τέλος του κομμουνισμού» που τυπώθηκε δύο χρόνια πριν, το 1994. Για τον Γ.Χ. προείχε η διαμόρφωση μιας «νέας συνείδησης» ως προϋπόθεση για άλλα πράγματα και η διαμόρφωση μιας συλλογικότητας που θα άνθιζε και θα καρποφορούσε στη βάση αυτής της «νέας συνείδησης».
Οπωσδήποτε επρόκειτο για μια ατομική επιλογή που όμως στηρίζονταν πάνω σε ορισμένες εκτιμήσεις – τόσο για την πορεία του κομμουνιστικού κινήματος διεθνώς και ελλαδικά όσο και για τις απόπειρες να απαντηθούν ζητήματα στα πλαίσια του μ-λ κινήματος, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έπαιρνε λοιπόν υπόψη του την αποτυχία και τη χρεοκοπία προσπαθειών και αποπειρών και καταλάβαινε πως δεν γίνεται να ξαναρχίσει κανείς με βάσεις τα σχήματα του 1903, του 1917, του 1964, του 1968. Η εποχή που άνοιξε μετά το 1973-75 όριζε ένα μακρύ αντεπαναστατικό κύμα και η αναδιάρθρωση του κεφαλαίου άλλαζε ριζικά και δραματικά το πεδίο όλων των αντιθέσεων και των κοινωνικών σχέσεων.
Ο Γ.Χ. δεν έδρασε ποτέ ως διανοούμενος-μελετητής αλλά ως μαχητής που πάσχιζε να διαμορφώσει και να συλλάβει μια «πραγματικότητα εννοιών» που να αποδίδει με ουσιαστικό τρόπο την εξέλιξη του σύγχρονου κόσμου (και των αδιέξοδων που δημιουργεί) και τη δοκιμασία της αλήθειας τους μέσα από συλλογικές μορφές. Έτσι ήταν διαμορφωμένος, έτσι και κινήθηκε σε όλη του ζωή. Δεν σκάρωσε σχήματα και «μαγαζιά», δεν ακολούθησε την πορεία τόσων άλλων «σωτήρων», αλλά στρώθηκε στη δουλειά. Για 15 χρόνια μελέτησε πραγματικά την πορεία της κρίσης και της αναδιάρθρωσης και επέμενε πως αυτή η διαδικασία μας εισάγει σε μια νέα εποχή.
Για τον Γιάννη Χοντζέα προείχε η διαμόρφωση μιας «νέας συνείδησης» ως προϋπόθεση για άλλα πράγματα. Η διαμόρφωση μιας συλλογικότητας που θα άνθιζε και θα καρποφορούσε στη βάση αυτής της «νέας συνείδησης»
Στην κατάσταση που βρέθηκαν οι υποκειμενικές δυνάμεις στις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90, δηλαδή σε «έκτακτες συνθήκες», υπάρχεις και δρας με «έκτακτο τρόπο». Χωρίς τυφλοσούρτη και πέρα από τα «κλασσικά εικονογραφημένα».
Τα θραύσματα θεωρίας και γνώσης από τα απομεινάρια ενός ιστορικού κινήματος που βίωνε και συνεχίζει να βιώνει σε πιο διαλυμένη μορφή τη χρεοκοπία των πρώτων αποπειρών να επιβάλλει τις αλήθειες του, του ιστορικού κομμουνισμού του 20ού αιώνα, δεν είναι μόνο ελληνικά. Σχεδόν σε όλο τον κόσμο υπήρξαν προσπάθειες να απαντηθούν ζητήματα. Όμως, από ένα σημείο και ύστερα, το νέο πραγματικό κίνημα των μαζών σε διάφορες περιοχές του κόσμου, στις απαρχές του 21ου αιώνα, προχωρά, με τους δικούς του τρόπους. Οι δρόμοι ελευθερίας και χειραφέτησης θέτουν επί τάπητος τη μετάβαση σε ένα άλλο σύστημα κοινωνικών σχέσεων χωρίς να το ονομάζουν και χωρίς να έχουν ένα «σχέδιο» για αυτό. Κάπως μπουσουλιστά, αλλά πραγματικά.
Θα κλείσουμε το σημείωμα αυτό με ένα απόσπασμα από κείμενο του Γ.Χ. γραμμένο στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 (1982):
«Η επεξεργασία της πείρας αυτής, το “χώνεμα” της πείρας αυτής, όπως θα ‘λεγε κι ο Λένιν, συντελείται και θα συντελεστεί ανεξάρτητα από τις αποστασίες, την αδράνεια ή τη λιποψυχία των “αρχηγών”. Και οι ίδιες οι γενιές που θα ‘ρθουν, έρχονται ήδη, θα προβάλουν εκείνο που επικυρώθηκε άμεσα στην πάλη και θα απορρίψουν όλα αυτά που μπορεί να φάνηκαν πως “επικυρώθηκαν” με κάποιες πρόσκαιρες λάμψεις που θα αναδείξουν εκείνους τους “αρχηγούς” που θα ενσαρκώσουν την επεξεργασία της πείρας. Τα κύματα της νέας επαναστατικής ορμής θα υψωθούν επιβλητικότερα. Ο σημερινός κυνισμός θα φανεί τότε σαν κάτι που ανήκει σε ένα μακρινό παρελθόν. Όμως αυτό δεν θα γίνει, δεν μπορεί να γίνει ομαλά, άκοπα, σίγουρα. Κι εδώ βρίσκεται η ουσία του σημερινού κυνισμού που αναδύθηκε μετά την άμπωτη της παλίρροιας της δεκαετίας του ’70. Ίσως μπορεί να σταθεί χρήσιμος στο ότι δεν άφησε απείραχτη καμία ιδέα, καμιά πίστη, κανένα επίτευγμα και έτσι θα υποβοηθάει να αναδειχτούν στέρεα αυτά που θα καταχωρήσει αυτό το χώνεμα της πείρας.»
Κείμενα και βιβλία του Γιάννη Χοντζέα από τις εκδόσεις Α/συνεχεια
• Μάης ’68 – 15 χρόνια μετά, 1983
• Ανολοκλήρωτες θύελλες και η προσαρμογή τους, 1985
• Κρίση της οικονομίας-κόσμος, 1992
• Νίκος Ζαχαριάδης: τυμβωρυχία, καπηλεία και ιστορία, 1992
• Το «τέλος» του κομμουνισμού, 1993
• Για το έργο του Μάο Τσε Τουνγκ, 1993
• Μερικά ζητήματα για την περίοδο ’44-’49, [1975] 1994
• 60 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ, [1978] 1994
• Κριτική αποτίμηση του μ-λ κινήματος στην Ελλάδα, 1994
• 15 χρόνια από το θάνατο του Ι. Στάλιν, [1968] 1995
• Κείμενα της εξορίας 1970-1971,1995
• Σελίδες από το ημερολόγιο ενός μαχητή της 105ης Ταξιαρχίας, [1959, 1960] 1995
• Σημειώσεις για το εργατικό κίνημα και το λενινισμό, [1984] 1996
• Η αναγνώριση της τάξης, [1981, 1993] 1996
• Για το κομμουνιστικό πρόγραμμα της εποχής μας, 2000
• Για το κομμουνιστικό κίνημα της Ελλάδας, 2004
Η εποχή των κερασιών
Οι εκδόσεις Α/συνεχεια πρωτοεμφανίστηκαν (μετά την έκδοση της εισαγωγής των Grundrisse του Καρλ Μαρξ σε μετάφραση του Γιάννη Χοντζέα) με τη μπροσούρα «Οι κερασιές δεν ανθίζουν μόνο στην Γαλλία − Οι κερασιές δεν ανθίζουν μονάχα μια φορά», με κείμενο του Γιάννη Χοντζέα για τα 15 χρόνια από τον Μάη του ‘68. Ο τίτλος της μπροσούρας προέρχονταν από ένα πολύ γνωστό γαλλικό τραγούδι, «Η εποχή των κερασιών», που είχε στενά συνδεθεί με την Κομμούνα του Παρισιού. Οι στίχοι είχαν γραφτεί από τον Jean Baptiste Clément και τη μουσική είχε συνθέσει ο Antoine Renard. Το δε τραγούδι κυκλοφόρησε το 1866, λίγα μόλις χρόνια πριν την Κομμούνα. Ο Jean Baptiste Clément ήταν κομμουνάρος και το τραγούδι συνδέθηκε στενά με την Κομμούνα. Ο ίδιος το αφιέρωσε το 1882 σε μια γενναία νοσοκόμα τη Λουιζ που σκοτώθηκε την «αιματηρή εβδομάδα» (22-29 Μάη 1871) όπου έγινε ένα μεγάλο πογκρόμ (σφαγή) των Κομμουνάρων μετά την ήττα τους. Το τραγούδι γνώρισε διάγορες παραλλαγές στους στίχους. Οι στίχοι του τραγουδιού περιγράφουν πως θα είναι η ζωή όταν απαλλαγούμε από τα δεσμά που μας καθηλώνουν. Παρακάτω αποδίδονται όπως παρουσιάζονται σήμερα σε διάφορες συλλογές. Το τραγούδι είχε διαχρονική επιτυχία και τραγουδήθηκε από πολλούς τραγουδιστές, με γνωστότερους στο ελληνικό κοινό τους Υβ Μοντάν, Νάνα Μούσχουρη, Τζόαν Μπαέζ κ.ά.
Quand nous chanterons le temps des cerises
Et gai rossignol et merle moqueur
Seront tous en fête
Les belles auront la folie en tête
Et les amoureux du soleil au cœur
Quand nous chanterons le temps des cerises
Sifflera bien mieux le merle moqueur
Mais il est bien court le temps des cerises
Où l’on s’en va deux cueillir en rêvant
Des pendants d’oreille…
Cerises d’amour aux robes pareilles (vermeilles)
Tombant sous la feuille (mousse) en gouttes de sang…
Mais il est bien court le temps des cerises
Pendants de corail qu’on cueille en rêvant !
Quand vous en serez au temps des cerises
Si vous avez peur des chagrins d’amour
Évitez les belles!
Moi qui ne crains pas les peines cruelles
Je ne vivrai pas sans souffrir un jour…
Quand vous en serez au temps des cerises
Vous aurez aussi des chagrins (peines) d’amour !
J’aimerai toujours le temps des cerises
C’est de ce temps-là que je garde au cœur
Une plaie ouverte!
Et Dame Fortune, en m’étant offerte
Ne pourra jamais calmer (fermer) ma douleur…
J’aimerai toujours le temps des cerises
Et le souvenir que je garde au cœur !
***
Σ’ ελεύθερη μετάφραση, γιατί όπως γνωρίζετε η ποίηση δεν μεταφράζεται. Και αν μεταφράζεται δεν έχει την ίδια δύναμη με το πρωτότυπο. Όπως αναγραφεται theshadesmag.wordpress.com, από όπου πήραμε και τη μετάφραση.
Όταν θα τραγουδάμε στων κερασιών την εποχή
και το χαρούμενο αηδόνι, και το κοτσύφι πειραχτήρι
Θα είναι όλοι σε γιορτή… Οι όμορφες θα έχουν ξελογιαστεί
Κι οι ερωτευμένοι θα έχουν τον ήλιο στην καρδιά
Όταν θα τραγουδάμε στων κερασιών την εποχή
θα σφυρίζει όμορφα το κοτσύφι πειραχτήρι
Αλλά είναι σύντομη των κερασιών η εποχή
Που δυο τα βάζουμε για ν’ ονειρευτούμε
σκουλαρίκια στ’ αφτί
Κεράσια του έρωτα σε όμοια φορέματα
θα πέφτουν στα φύλλα σαν σταγόνες αίματος
Αλλά πόσο σύντομη είναι των κερασιών η εποχή
Μενταγιόν από κοράλλια που μας κάνουν να ονειρευόμαστε.
Όταν βρεθείτε στων κερασιών την εποχή
Αν φοβάστε τους πόνους του έρωτα
Μακριά από τις όμορφες
Εγώ που δεν φοβάμαι τους δυνατούς πόνους
Χωρίς να υποφέρω δεν ζω ούτε μέρα
Όταν βρεθείτε στων κερασιών την εποχή
Του έρωτα οι πόνοι θα βρίσκονται εκεί.
θ’ αγαπώ πάντα των κερασιών την εποχή
είναι από την εποχή που κρατώ στην καρδιά
Μια πληγή ανοιχτή Και αν η Θεά Τύχη μου προσφερθεί.
δεν θα μπορώ να ηρεμήσω τον πόνο μου
Παντοτινά θ’ αγαπώ των κερασιών την εποχή
Και τις αναμνήσεις που κρατώ στην καρδιά
