του Κώστα Γκιώνη
Είναι αρκετά γνωστό ότι υπήρξαν αρκετοί ξένοι που συμμετείχαν στην Αντίσταση κατά των Γερμανών με τον ένα ή τον άλλο τρόπο: ως γιατροί, νοσηλευτές, ασυρματιστές, μαχητές ή πληροφοριοδότες. Πολλές χιλιάδες απ’ αυτούς ήταν Ιταλοί, ειδικά μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943: π.χ. η Μεραρχία «Pinerolo» που έδρευε στη Θεσσαλία, με πλήρως εξοπλισμένη δύναμη 12.000 ανδρών και διοικητή τον στρατηγό Infante, αποφάσισε να προσχωρήσει στο ΕΑΜ. Λιγότερο γνωστό είναι όμως ότι 600 περίπου Γερμανοί της Βέρμαχτ προσχώρησαν στις τάξεις του ΕΛΑΣ: οι 123 απ’ αυτούς αυτομόλησαν στο Βόλο και εντάχθηκαν στο 54ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Αφορμή να ασχοληθούμε με αυτό το γεγονός στάθηκε το βιβλίο του Χαράλαμπου Αλεξάνδρου με τίτλο «Αυτόμολοι της Βέρμαχτ στο 54ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ», μια πραγματικά εξαιρετική δουλειά.
Brigade Z – Ποινική Μεραρχία 999
Η χιτλερική Γερμανία στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πέρα από έναν άρτια εκπαιδευμένο και εξοπλισμένο στρατό, αρχικά είχε σχεδόν καθολική κοινωνική υποστήριξη, λόγω και της πολύ αποτελεσματικής προπαγάνδας της. Παρ’ όλα αυτά δεν έλειψε η αντίσταση κατά του καθεστώτος και οι αντιφρονούντες. Σε 300.000 υπολογίζονται οι Γερμανοί αντιφρονούντες που βρέθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από την έναρξη του πολέμου. Οι συγκεκριμένοι κρίνονταν ακατάλληλοι για στρατιωτική θητεία (WU) και τους δινόταν ένα μπλε πιστοποιητικό.
Όμως μετά την επίθεση στην ΕΣΣΔ η Βέρμαχτ, λόγω της μεγάλης ανάγκης που είχε σε έμψυχο υλικό, αποφάσισε να τους εντάξει στις τάξεις της – αρχικά στην Αφρική με το όνομα BRIGADE Z και αργότερα στην Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία με το όνομα STARDIVISION 999. Οι «ακατάλληλοι» χρησιμοποιήθηκαν για τις πιο επικίνδυνες αποστολές, όπως εκκαθάριση ναρκοπεδίων ή επιθέσεις με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας.
Σύμφωνα με τον Γκέοργκ Έκερτ, μέλος του SPD που προσχώρησε στον ΕΛΑΣ, η πολιτική σύνθεση των αυτόμολων της Βέρμαχτ που εντάχθηκαν στον ΕΛΑΣ ήταν: 30% κομμουνιστές, 24% σοσιαλδημοκράτες, 15% δημοκράτες, 6% μέλη του Καθολικού Κόμματος και 25% άνευ πολιτικού προσανατολισμού.
Η ίδρυση της AKFD – Οι πρώτοι αυτόμολοι
Τον Απρίλη του 1944 η εφημερίδα του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα» δημοσίευσε έκκληση των Γερμανών αντιφασιστών Φαλκ Χάρνακ (ψευδώνυμο Ίκαρος) και Γκέρχαρντ Ράινχαρντ (ψευδώνυμο Μανώλης), που είχαν ήδη προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ, για τη δημιουργία Ένωσης Γερμανών Αντιφασιστών. Σημείο συνάντησης ορίσθηκε το Καρπενήσι. Η ίδρυση της AKFD (Αντιφασιστική Επιτροπή Ελεύθερη Γερμανία) έγινε στις 10 Αυγούστου του 1944 στην Καστανιά Καρδίτσας, όπου εκτός από τον «Ίκαρο» και τον «Μανώλη» συμμετείχαν ο Σαράφης και ο Δεσποτόπουλος εκ μέρους του ΕΛΑΣ, και ο γιατρός Πέτρος Κόκκαλης εκ μέρους της ΠΕΕΑ.
Λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του 1944, το ΧΧΙ (21ο) Τάγμα της 999 Μεραρχίας εγκαταστάθηκε στο Βόλο (Διμηνιό, Αγριά, Σανατόριο). Στις 13-14/9/44 αυτομολούν στον ΕΛΑΣ 7 Γερμανοί από το Σανατόριο, στις 14/9 δύο από την Αγριά, στις 17/9 τρεις από το Βόλο, και 16 στις 18/9 από τα φυλάκια του Διμηνιού 1 και 2. Καθημερινά φτάνουν στις ανταρτικές γραμμές Γερμανοί αυτόμολοι, μεταξύ αυτών και ο υπολιμενάρχης Βόλου Ότο Έγκελ μαζί με τον βοηθό του Βολφ: οι τελευταίοι μεταφέρθηκαν στο Πήλιο με τη μεσολάβηση της Επονίτισσας Δήμητρας Πετράκη.
Ενθουσιώδης υποδοχή από τον βασανισμένο ελληνικό λαό
Όπως προκύπτει απ’ όλες τις μαρτυρίες οι Γερμανοί αυτόμολοι έγιναν αποδέκτες εξαιρετικής υποδοχής, τόσο από τον πληθυσμό, όσο και από τους μαχητές του ΕΛΑΣ – κάτι πού ήταν ανεξήγητο γι’ αυτούς. Ο Βίλι Σράντε, εκ των ηγετών των αυτόμολων στη Μαγνησία, περιγράφει στις αναμνήσεις του: «Οι καινούριοι φίλοι μας οδήγησαν στο κοντινό χωριό των ανταρτών. Οι κάτοικοι του χωριού μας κοίταζαν σαστισμένοι. Άρκεσαν λίγες επεξηγήσεις για να μετατρέψουν την αμηχανία σε ενθουσιασμό. Έπρεπε σχεδόν ν’ αμυνθούμε στους ορμητικούς χαιρετισμούς. Ο υπέρμετρος ενθουσιασμός με συνεπήρε. Δεν μπορούσα να φανταστώ τέτοιου είδους υποδοχή. Ερείπια και κατεστραμμένα παράθυρα υπήρχαν παντού, σιωπηροί μάρτυρες του πόνου που είχε προκαλέσει ο στρατός του Χίτλερ πάνω σ’ αυτόν το μικρό και θαρραλέο λαό…».
Ο ίδιος αφηγείται ένα συγκλονιστικό γεγονός που συνέβη πριν αυτομολήσει, στις 5 Οκτώβρη στην πυρπόληση της Πορταριάς: «Διέκρινα την ανάλγητη φάτσα ενός υπολοχαγού. Εξαγριωμένος μοίραζε τις διαταγές του και κατευθείαν θρυμματίζονταν πόρτες και παράθυρα. Η εγκληματική ομάδα έπαιρνε οτιδήποτε χρήσιμο και το φόρτωνε στα καμιόνια. Μετά ξέσπασαν οι πρώτες φλόγες. Ντρεπόμουν που ήμουν Γερμανός. Ένα κοριτσάκι γύρω στα 10 έτρεξε έξω από ένα φλεγόμενο σπίτι, ένας “στρατιώτης” το άρπαξε και το οδηγούσε πίσω στη φλεγόμενη καλύβα. Με κατέβαλε ένα τεράστιο κύμα οργής. Λησμόνησα οποιαδήποτε μέτρα προφύλαξης κι ασφάλειας, σήκωσα ψηλά την καραμπίνα μου και αμέσως μετά ο “στρατιώτης” κείτονταν στο έδαφος»!
Συνεργασία Γερμανών αντιφασιστών και ΕΛΑΣ
Η Αντιφασιστική Επιτροπή Βόλου και περιχώρων έβγαλε μια ανακοίνωση την οποία υπέγραφαν 19 Γερμανοί αυτόμολοι, με τίτλο «Προσοχή! Σύντροφοι», που μεταξύ άλλων έγραφε: «Σύντροφοι, σας καλούμε εσάς που είστε ακόμα αναποφάσιστοι να έρθετε αμέσως στον ΕΛΑΣ. Ο πόλεμος τελειώνει. Η επιστροφή μας στη Γερμανία μόνο μέσω του ΕΛΑΣ θα γίνει. Αδράξτε αυτήν την τελευταία και μοναδική δυνατότητα, πάρτε τα όπλα σας και ελάτε σε μας».
Όπως αναφέρεται σε διάφορα έντυπα (μεταξύ των οποίων και στην εφημερίδα του ΕΑΜ Θεσσαλίας «Ρήγας»), από τις αρχές Σεπτέμβρη η διοίκηση του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ κλιμακώνει την προπαγάνδα στους Γερμανικούς στρατωνισμούς, αλλά και τη γραμμής επίθεσης κατά των κατοχικών δυνάμεων. Γνωρίζοντας το χαμηλό ηθικό των Γερμανών στρατιωτών της φρουράς του Βόλου, επεδίωκε την αποσύνθεσή της προκαλώντας όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό αυτόμολων. Στόχος ήταν επίσης η διάσωση από την παγίδευση με εκρηκτικά των εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας, σιδηροδρομικών γραμμών, εργοστασίων, και πάνω απ’ όλα του λιμανιού του Βόλου.
Τραγικό τέλος για πολλούς αυτόμολους
Η συμβολή των Γερμανών αντιφασιστών στην Αντίσταση είχε τραγικά επακόλουθα για πολλούς εξ αυτών. Όπως προκύπτει από τη γερμανική ιστοριογραφία, 205 τουλάχιστον αντιχιτλερικοί έπεσαν νεκροί από τα εκτελεστικά αποσπάσματα της Βέρμαχτ στην Ελλάδα. Μετά τα μέσα Σεπτέμβρη του 1944 οι αυτομολήσαντες περνούν από διαρκή στρατοδικεία, καταδικαζόμενοι ερήμην σε θάνατο. Χαρακτηριστικά, ο Λούντβιχ Γκεμ καταδικάστηκε τετράκις εις θάνατον: για λιποταξία, για την αχρήστευση πυργίσκου τεθωρακισμένου οχήματος, για τον βαρύ οπλισμό που πήρε μαζί του, και εξαιτίας των προκηρύξεων που διένειμε στους γερμανικούς στρατωνισμούς.
Αλλά κι αυτοί που επέζησαν είχαν αρκετές απώλειες και ταλαιπωρίες. Ερχόμενοι οι Άγγλοι στο Βόλο μετά τις 19 Οκτώβρη απαίτησαν την άμεση παράδοση των αιχμαλώτων, αλλά και των 40 αυτόμολων αντιφασιστών. Τους οδήγησαν στον Πειραιά και δια θαλάσσης στο βρετανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης αριθ. 379, τριάντα χιλιόμετρα νότια του Καΐρου. Όσοι αποφασίζουν να φύγουν από τα βόρεια σύνορα εφοδιάζονται με χαρτιά του ΕΛΑΣ. Όταν περνάνε τα σύνορα, βρίσκονται σε στρατόπεδο (εργασίας) αιχμαλώτων στα Σκόπια. 13 απ’ αυτούς θα εκτελεστούν…
Ως επίλογο αυτού του αφιερώματος αφήνω τα λόγια του Χάιντς Στάγιερ μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα: «Κανένας δεν μπορεί να μου αφαιρέσει την τιμή. Σε κανέναν δεν αρέσει να πεθαίνει, αλλά πρέπει να πεθάνω για την ελευθερία της Γερμανίας και της Ελλάδας. Αυτή είναι η τιμή μου!». Εκτελέστηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαλιάδας στις 12 Ιουλίου 1944.
