Του Γιάννη Σχίζα
Στη μνήμη της Ελένης Κοβάνη
Η περιβαλλοντική οργάνωση WWF κατηγορεί τον πρώην χρηματιστή και νυν ζωγράφο, καθ’ όλες μάλιστα τις ενδείξεις μεγαλοπαράγοντα και μαικήνα της Ίου, Άγγελο Μιχαλόπουλο, ότι μετέτρεψε έναν νησιωτικό υγρότοπο και μια πανέμορφη παραλία σε ιδιωτικό κήπο… [Πηγή: Εφημερίδα Έθνος]
Θέλω να πιστεύω ότι πάσα ομοιότης του κ. Μιχαλόπουλου με τον γνωστό αντίπαλο του Τζέιμς Μποντ στο Επιχείρηση Κεραυνός και κάτοχο του ιδιωτικού νησιού Παλμύρα, είναι συμπτωματική: Και τούτο διότι ο κ. Μιχαλόπουλος κατέχει απλώς το 30% του νησιού και φέρεται από την κοινή γνώμη ως καλός εργοδότης, ο οποίος μάλιστα δεν συμπεριλαμβάνει στα μέσα τιμωρίας των όποιων παραπτωματιών υπαλλήλων του και μια πισίνα με καρχαρίες – όπως ο κινηματογραφικός αντίπαλος του 007…
Η ερευνήτρια Ελένη Κοβάνη, που χάσαμε πρόσφατα, σε μια κριτική αναφορά της για το τοπίο*, είχε την καλή ιδέα να υπογραμμίσει την περιγραφή του μοντέλου της «υπερπολυτελούς αγρεπαύλεως» που έγινε στον Οδυσσέα από τον Τζέιμς Τζόις: «… γήπεδον τένις και πετοσφαίρας, γωνία φυτοκομίας, θερμοκήπιον τροπικών φυτών εξοπλισμένον με τον πλέον ενδεδειγμένον τρόπον διά την βοτανικήν, πέτρινη γλυπτική σύνθεσις κήπου με σιντριβάνι, μελισσοκομείον οργανωμένο επί ανθρωπιστικών αρχών, παρτέρια σε σχήμα οβάλ μέσα σε κομμάτια ορθογωνίου γρασιδίου με εκκεντρικές καμπύλες από κόκκινες και κίτρινες τουλίπες, γαλάζια σκυλάκια, κρόκους, πολυανθή, μοσχομπίζελα, άγριους κρίνους…».
Στο ρεπορτάζ του Έθνους ο κ. Μιχαλόπουλος φέρεται να επιδιώκει τη μετατροπή της Ίου σε εξωτικό παράδεισο τύπου Μαλδίβων, όμως καθ’ όλες τις ενδείξεις δεν έλκεται από τις προδιαγραφές του Τζέιμς Τζόις αλλά προτιμά ένα περιβάλλον φοινίκων – δηλαδή μελών της γνωστής φυτοκοινωνίας και ουχί του αρχαίου λαού. Προφανώς ο περίγυρός του δεν τον έχει πληροφορήσει για την ασθένεια που έπληξε τα τελευταία χρόνια το ανωτέρω γκλαμουροειδές φυτό και που άφησε μέχρι στιγμής χιλιάδες ξερά και δυσκόλως εξαλείψιμα κοτσάνια ανά την ελληνική επικράτεια…
Οι κατηγορίες της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF για την επικάλυψη και τον αφανισμό της περιοχής Έλος Παπά στην Ίο, την οποία η οργάνωση είχε χαρακτηρίσει ως υπόδειγμα καλοδιατηρημένου μικρού νησιωτικού υγρότοπου με μεγάλη φυσικότητα, είναι οπωσδήποτε σημαντικές. Ακόμη είναι σημαντικές οι κατηγορίες για την παράνομη διάνοιξη δρόμου από τον κ. Μιχαλόπουλο, ιδιαίτερα μάλιστα στο εύθραυστο ημιερημικό περιβάλλον ενός νησιού, όπου οι «τραυματισμοί» του εδάφους σπανίως τυγχάνουν φυσικής αποκατάστασης και όπου η δυσμορφία του τοπίου κρατεί for ever…
Θέμα ταξικής και αισθητικής φύσεως
Υπάρχει όμως κι ένα άλλο, σπουδαιότατο θέμα, ταξικής και αισθητικής φύσεως, που αναφέρεται γενικά στους μετασχηματισμούς που επιφέρουν οι «ματσωμένοι» μεγαλοαστοί στον μείζονα ψυχαγωγικό χώρο της υπαίθρου: Δεν πρόκειται για τους ποσοτικούς μετασχηματισμούς και την υπέρ αυτών ιδιοποίηση μεγάλων τμημάτων γης για εξοχικές χρήσεις, ούτε για την απόκτηση οικοπέδων σε γενικά θεωρούμενες ως προνομιούχες περιοχές του χώρου, όπως είναι οι κορυφογραμμές, τα δάση, η παραλιακή ζώνη. Και οι δυο αυτές πτυχές του ζητήματος –η ποσοτική και η χωροταξική– εννοείται ότι είναι πολύ ενδιαφέρουσες και δηλωτικές της «οικοπεδικής τάξης πραγμάτων», όμως εδώ θέμα μου είναι η ειδική διαχείριση του χώρου και τα ειδικά σκηνικά που δημιουργεί η μεγαλομεσαία ρηχότητα…
Εννοώ τους φοίνικες στο κυκλαδικό περιβάλλον ή το γρασίδι σε επαύλεις της «ξηροθερμικής» Νότιας Κρήτης. Εννοώ τις ιτιές τις κλαίουσες και τις λεύκες σε περιοχές της Λαυρεωτικής. Εννοώ τα υπερμεγέθη εξοχικά που με κάνουν να βλέπω με συμπάθεια ακόμη και τα ανάκτορα του Τατοΐου. Εννοώ τις πολύ-κατοικίες 4 ορόφων σε μυκονιάτικο στυλ(!) και τα ελβετόμορφα κτίσματα κάποιων περιοχών της Νότιας Πελοποννήσου, προς αντιμετώπιση των πυκνών χιονοπτώσεων(!). Εννοώ εκείνες τις υπερπροστατευτικές τεράστιες μάντρες κάποιων πλουσίων που δημιουργούν ατμόσφαιρα Αλκατράζ στους διερχόμενους έξωθεν πολίτες. Εννοώ τις ιδιωτικοποιημένες περιοχές υψηλής ασφαλείας, σε μικροπεριβάλλοντα άκρως αποξενωμένα και υπό τη ζωώδη προστασία σκύλων και σεκιουριτάδων.
Αναρωτιέμαι, οι θεράποντες της αισθητικής καλλιτέχνες, πώς αντιδρούν σε αυτή την επιδρομή της ασυναρτησίας, που κάποτε αποτολμά να επικαλείται ως αιτία την πλουτοκρατική ελευθεριότητα αλλά κατά βάθος υπηρετεί το αξίωμα «κτίζω και δέρνω»;
Σε αυτούς τους εικαστικούς παράγοντες που δεν βλέπουν πέρα από το κάδρο των έργων τους ή που παρακολουθούν απαθείς τις δυσμορφίες του χώρου, δεν θα μπορούσα παρά να απευθύνω (καταρχήν…) κάτι σαν τη γηπεδική προτροπή του Χάρρυ Κλυνν: «Τι τους κοιτάτε ρε! Χλευάστε τους!»
* Ελένη Κοβάνη, Φιλοσοφία και αισθητική του αγροτικού τοπίου, από το συλλογικό έργο Το αγροτικό τοπίο-το παλίμψηστον αιώνων γεωργικού μόχθου, Εκδόσεις Κτήμα Μερκούρη, Αθήνα 2005
