Τα τελευταία 2 και πλέον χρόνια υπάρχει μια διαδικασία αμφισβήτησης της παγκοσμιοποίησης με τη μορφή που εδραιώθηκε τα τελευταία 25 χρόνια. Οι δυνάμεις αμφισβήτησης της πορείας της παγκοσμιοποίησης δεν είναι ομοειδείς ούτε έχουν τις ίδιες αφετηρίες και σκοπούς. Πλατιά λαϊκά στρώματα στον αναπτυγμένο κόσμο βλέπουν το επίπεδο ζωής τους να χειροτερεύει διαρκώς κάτω από την ανταγωνιστική λογική του χαμηλού κόστους παραγωγής. Αντίστοιχα μεγάλη μερίδα από τα μεσαία στρώματα είτε ακόμα και από τμήματα του κεφαλαίου διαπιστώνουν ότι σταδιακά περιθωριοποιούνται. Αυτή η κοινωνική αντίδραση που εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο στις διάφορες χώρες έχει γίνει αντικείμενο «αξιοποίησης», για τους δικούς τους λόγους και σκοπούς, από συντηρητικούς πολιτικούς και κόμματα, ιδιαίτερα όταν η επίσημη αριστερά και η κεντροαριστερά κινούνται στον αστερισμό της παγκοσμιοποίησης.
Μια κραυγαλέα τέτοια έκφραση αποτελεί η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ. Εξέφρασε προεκλογικά μια λογική προστατευτισμού για την οικονομία των ΗΠΑ και στηρίχτηκε από τα κοινωνικά στρώματα που έχουν πληγεί από την παγκοσμιοποίηση. Στην περίοδο της προεδρίας του, αν και πολλοί θεωρούσαν ότι «αυτά τα έλεγε προεκλογικά» και περίμεναν την εγκατάλειψη αυτής της λογικής, διαπιστώνουμε ότι σταδιακά προχωρά βήμα-βήμα, με την αναγκαία προετοιμασία της κοινής γνώμης, στην υλοποίηση αυτής της πολιτικής. Να αλλάξουν οι όροι στην διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Να αξιοποιηθεί η παγκοσμιοποίηση για να αποκομίσουν μεγαλύτερα οφέλη, οικονομικά και όχι μόνο, οι ΗΠΑ. Να μπει «φρένο», περιορισμοί στη διαδικασία υπέρ-ανάπτυξης χωρών όπως η Κίνα και οι άλλες χώρες χαμηλού κόστους που αμφισβητούν πλέον ευθέως την παγκόσμια οικονομική κυριαρχία της Αμερικής. Όλα αυτά συνοψίζονται στο σύνθημά του Ντ. Τραμπ «Πρώτα η Αμερική». Και από τα λόγια εδώ και ένα χρόνο έχει αρχίσει και περνά στα έργα.
Οι οικονομικοί εκβιασμοί των ΗΠΑ
Η πρώτη ενέργεια, που έχει ολοκληρωθεί, είναι η μεγάλη φορολογική μεταρρύθμιση. Οι φόροι, κυρίως των επιχειρήσεων, μειώθηκαν κατά 1,5 τρισ. δολάρια. Μπορεί αυτή η απόφαση να «φουσκώνει» ακόμα περισσότερο το αμερικανικό χρέος και να δημιουργεί προοπτικά μεγάλες ανισορροπίες στην παγκόσμια οικονομία, αλλά ήδη αρκετές επιχειρήσεις με εκατοντάδες δισ. κέρδη σε άλλες περιοχές του πλανήτη αρχίζουν να το «συζητούν» για τις ΗΠΑ. Η Apple με περίπου 300 δισ σε φορολογικούς «παραδείσους» έχει ισχυρά κίνητρα να τα «επαναπατρίσει» όταν υπάρχουν και τα πρόστιμα της Ε.Ε. για αποφυγή φορολογίας.
Ο Ντ. Τραμπ λίγες ώρες πριν πετάξει για το Νταβός της Ελβετίας, όπου μίλησε για το «πρώτα η Αμερική», είχε επιβάλλει δασμούς στα ηλιακά πάνελ και τα ηλεκτρικά πλυντήρια στρεφόμενος ενάντια στην Κίνα και την Ν. Κορέα αντίστοιχα. Παράλληλα στοιχείο έναρξης «εχθροπραξιών» στο πλαίσιο εμπορικού πολέμου αποτελεί εδώ και καιρό η συνεχής διολίσθηση του δολαρίου, στα χαμηλότερα επίπεδα από το τέλος του 2014, έναντι των κύριων παγκόσμιων νομισμάτων (EURO, YEN, GBP). Η επιχειρηματολογία της διοίκησης Τραμπ ότι της είναι αδιάφορη στην παρούσα φάση η ισοτιμία του νομίσματος δείχνουν ότι το πλαίσιο της οικονομικής-εμπορικής αντιπαράθεσης δεν θα είναι περιορισμένο.
Τον Απρίλιο 2017, προετοιμάζοντας το έδαφος προστατευτικών μέτρων για λογαριασμό των επιχειρήσεων των ΗΠΑ, ζήτησε την πραγματοποίηση έρευνας για τον χάλυβα και το αλουμίνιο με αιχμή τα θέματα εθνικής ασφάλειας. Οι έρευνες ολοκληρώθηκαν τον Γενάρη 2018 και στα μέσα Φλεβάρη ο Τραμπ δίνοντας έμφαση στην εθνική άμυνα δήλωνε: «θέλω να διατηρήσω τις τιμές χαμηλά, αλλά θέλω επίσης να διασφαλίσω ότι έχουμε χαλυβουργία και βιομηχανία αλουμινίου τις οποίες χρειαζόμαστε για την εθνική άμυνα», και προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα συνέχισε: «αν έχουμε ποτέ μια σύγκρουση, δεν θέλουμε να αγοράζουμε τον χάλυβα από μία χώρα με την οποία είμαστε σε αντιπαράθεση γιατί αυτό δεν φαίνεται να είναι αποτελεσματικό». Με αυτά και αξιολογώντας τις δυνατότητες που του δίνει η θέση του ως Πρόεδρος τω ΗΠΑ αποφάσισε την Πέμπτη 1/3/2018 να επιβάλλει τις επόμενες μέρες δασμούς 25% στο χάλυβα και 10% στο αλουμίνιο. Η απόφαση αυτή ανακοινώθηκε από τον ίδιο στους εκπροσώπους της αμερικανικής βιομηχανίας μετάλλων.
Η προεκλογική ρητορική του Ντ. Τραμπ προχωρά στην υλοποίηση της. Να αλλάξουν οι όροι στην διαδικασία της παγκοσμιοποίησης. Να αξιοποιηθεί η παγκοσμιοποίηση για να αποκομίσουν μεγαλύτερα οφέλη οι ΗΠΑ. Να μπει «φρένο» στη διαδικασία υπέρ-ανάπτυξης χωρών όπως η Κίνα και οι άλλες χώρες χαμηλού κόστους που αμφισβητούν πλέον ευθέως την παγκόσμια οικονομική κυριαρχία της Αμερικής
Ειδικότερα δήλωσε: «θα επιβάλουμε δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου. Θα υπογράψουμε την σχετική απόφαση την επόμενη εβδομάδα», και πρόσθεσε απευθυνόμενους στους εκπροσώπους της βιομηχανίας ότι: «θα έχετε προστασία για πρώτη φορά μετά από πολύ καιρό». Προβάλλοντας τη λογική μέσω του Twitter δήλωσε: «οι βιομηχανίες χάλυβα και αλουμινίου μας, καθώς και πολλές άλλες, έχουν πληγεί από τις δεκαετίες αθέμιτων εμπορικών συναλλαγών και κακής πολιτικής με χώρες από όλο τον κόσμο» και «Δεν πρέπει να επιτρέπουμε άλλο πια την εκμετάλλευση της χώρας μας, των επιχειρήσεων και των εργαζόμενων μας. Θέλουμε ελεύθερο, δίκαιο και έξυπνο εμπόριο».
Φυσικά στο θέμα με τα παραπάνω βασικά προϊόντα (χάλυβα, αλουμίνιο) η Κίνα αποτελεί το πρόσχημα. Είναι γνωστό ότι τα φθηνότερα, λόγω χαμηλού εργατικού κόστους προϊόντα της, έχουν γεμίσει την παγκόσμια αγορά προκαλώντας πτώση των τιμών. Όμως οι ΗΠΑ, ο μεγαλύτερος εισαγωγές χάλυβα παγκόσμια, το 16,1% των εισαγωγών τους προέρχεται από τον Καναδά, το 13% από την Βραζιλία, το 10,2% από τη Ν. Κορέα, ακόμα και από την Τουρκία το 6,3% και μόλις το 2,2% από την Κίνα. Επίσης να σημειώσουμε ότι τα δύο αυτά βασικά προϊόντα δεν αποτελούν σημαντικό τμήμα στο παγκόσμιο εμπόριο. Η συμμετοχή τους ανέρχεται σε μόλις 2% του παγκόσμιου εμπορίου. Όμως οι αιτίες είναι πολύ πιο βαθιές και δεν περιορίζονται στα δύο βασικά προϊόντα. Το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα το 2017 αυξήθηκε κατά 8% και έφτασε στα 375 δισ. δολάρια.
Συμπερασματικά με αφορμή-πρόσχημα τα θέματα εθνικής ασφάλειας ξεκινά η επιβολή προστατευτικών μέτρων από τη διοίκηση Τραμπ. Όπως αναφέρουν δε δημοσιεύματα οι σχεδιασμοί δεν σταματούν στα παραπάνω προϊόντα αλλά ειδικά ως προς την Κίνα οι σχεδιασμοί περιλαμβάνουν, σύμφωνα με δημοσίευμα του Bloomberg, επιβολή δασμών σε ευρύ φάσμα εισαγωγών. Ήδη διεξάγεται έρευνα για τις πρακτικές της Κίνας με αντικείμενο την πιθανή κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι ετοιμάζεται το έδαφος για δασμούς με στόχο των περιορισμό των εισαγωγών από την Κίνα αλλά και ενδεχόμενα πρόσθετα μέτρα περιορισμού των κινεζικών επενδύσεων στις ΗΠΑ για λόγους και πάλι εθνικής ασφάλειας. Όπως φαίνεται η αντιπαράθεση του 2017 στη Σινική Θάλασσα μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας μεταφέρεται από τον τομέα της γεωστρατηγικής στον εμπορικό τομέα, όπου διαμορφώνονται συνθήκες για μεγάλης κλίμακας εμπορικό πόλεμο.
Αντιδράσεις και κίνδυνοι στην πολιτική εμπορικού πολέμου
Οι επιδιώξεις και τα έργα της διοίκησης Τραμπ δεν συναντούν την καθολική αποδοχή στις ΗΠΑ, ούτε ακόμα στο προσωπικό του επιτελείο. Προχθές παραιτήθηκε ο Γκάρι Κον, επικεφαλής οικονομικός σύμβουλος του προέδρου. Έχει δε σημασία ότι η παραίτηση έγινε αφού προηγούμενα συναντήθηκε με τον Λίου Χε, κορυφαίο οικονομικό σύμβουλο του προέδρου της Κίνας Ξι Ζιπίνγκ που επισκέφθηκε τις ΗΠΑ με ειδική αποστολή μετά την ανακοίνωση για τους δασμούς. Πολλοί είναι οι πολιτικοί, επιχειρηματικοί και οικονομικοί κύκλοι που αντιδρούν στην απόφαση Τραμπ για την επιβολή των δασμών. Οι πρώτες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για άμεση αύξηση του πληθωρισμού κατά 0,5% από τους δασμούς σε χάλυβα και αλουμίνιο, καθώς θα επηρεάσουν τις τιμές σε πολλά τελικά προϊόντα με κορυφαίο παράδειγμα τα αυτοκίνητα.
Η επιβολή δασμών στα προϊόντα χάλυβα και αλουμινίου αποτελούν το πρόσχημα. Οι σχεδιασμοί περιλαμβάνουν επιβολή δασμών σε ευρύ φάσμα εισαγωγών. Ήδη διεξάγεται έρευνα για τις πρακτικές της Κίνας με αντικείμενο την πιθανή κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας. Έτσι ετοιμάζεται το έδαφος για δασμούς με στόχο των περιορισμό των εισαγωγών από την Κίνα αλλά και ενδεχόμενα πρόσθετα μέτρα περιορισμού των κινεζικών επενδύσεων στις ΗΠΑ για λόγους και πάλι εθνικής ασφάλειας
Όμως οι όποιες αντιδράσεις δεν πτοούν τον Τραμπ που θεωρεί ότι οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και κερδίζονται εύκολα. Λαλίστατος δηλώνει στο tweeter: «Όταν μία χώρα (οι ΗΠΑ) χάνει πολλά δισεκατομμύρια δολάρια στο εμπόριο με όλες τις χώρες που έχει συναλλαγές, οι εμπορικοί πόλεμοι είναι καλοί και εύκολο να τους κερδίσεις» και προσθέτει «Παράδειγμα: όταν βρισκόμαστε κάτω 100 δισ. δολ. με συγκεκριμένη χώρα και κάνουν εξυπνάδες, μην κάνεις άλλες εμπορικές συναλλαγές – κερδίζουμε με διαφορά. Είναι εύκολο!».
Όμως οι δασμοί στις ΗΠΑ πλήττουν και τις αντίστοιχες εξαγωγές από την Ε.Ε. Η αντίδραση της Κομισιόν ήταν άμεση. Ο πρόεδρος της Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ δήλωσε «Λυπούμαστε βαθιά για αυτό το βήμα, το οποίο φαίνεται να αποτελεί μία κραυγαλέα παρέμβαση για την προστασία της εγχώριας βιομηχανίας των ΗΠΑ και δεν βασίζεται σε καμία αιτιολογία εθνικής ασφάλειας. Ο προστατευτισμός δεν μπορεί να είναι η απάντηση στα κοινά μας προβλήματα στον χαλυβουργικό τομέα. Αντί να προσφέρει λύση, αυτή η κίνηση μπορεί μόνο να επιδεινώσει το ζήτημα. Η Ε.Ε. έχει υπάρξει στενός σύμμαχος ασφαλείας των ΗΠΑ επί δεκαετίες. Δεν θα μείνουμε αδρανείς ενώ η βιομηχανία μας πλήττεται με αθέμιτα μέτρα που θέτουν χιλιάδες ευρωπαϊκές θέσεις εργασίας σε κίνδυνο. Η Ε.Ε. θα αντιδράσει αποφασιστικά και με ανάλογο τρόπο για να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της. Η Κομισιόν θα υποβάλει τις προσεχείς ημέρες μία πρόταση για αντίμετρα συμβατά με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, κατά των ΗΠΑ, για να αντισταθμίσει την κατάσταση». Δηλώσεις αντίδρασης έγιναν σε πολλές βιομηχανικές χώρες της Ε.Ε., ιδιαίτερα στη Γερμανία, που θίγονται από τα μέτρα.
Ήδη η Κομισιόν δείχνει έτοιμη αφενός να προσφύγει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) για να αντιμετωπίσει την κατάσταση και να επιβάλλει παράλληλα αντίμετρα σε ευαίσθητα καταναλωτικά προϊόντα των ΗΠΑ , όπως το αμερικανικό ουίσκι, τα τζιν υφάσματα, τον καπνό και άλλα…
Οι κίνδυνοι από την εφαρμογή των νέων δασμών αλλά και τα μέτρα και αντίμετρα που διαφαίνεται ότι θα ακολουθήσουν μπορεί εύκολα να αντιστρέψουν την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και να την οδηγήσουν αρχικά στην ύφεση και στην πορεία σε βαθιά κρίση καθώς οι ανισορροπίες που υπάρχουν «κρυμμένες» εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους.
Όπως προκύπτει δε από τις δηλώσεις και τις αναλύσεις διεθνών παραγόντων κάθε άλλο παρά εύκολα κερδίζονται οι εμπορικοί πόλεμοι. Η επικεφαλής του ΔΝΤ Κριστίν Λαγκάρντ δήλωσε ότι κανείς δεν βγαίνει νικητής από ένα εμπορικό πόλεμο, ιδιαίτερα αν γενικευτεί η λογική των δασμών.
Οι κίνδυνοι από την εφαρμογή των νέων δασμών αλλά και τα μέτρα και αντίμετρα που διαφαίνεται ότι θα ακολουθήσουν μπορεί εύκολα να αντιστρέψουν την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και να την οδηγήσουν αρχικά στην ύφεση και στην πορεία σε βαθιά κρίση καθώς οι ανισορροπίες που υπάρχουν «κρυμμένες» εγκυμονούν τεράστιους κινδύνους. Με το παγκόσμιο χρέος στο 300% και πλέον του ΑΕΠ του πλανήτη, τις αγορές σε ιστορικά υψηλά και τα επιτόκια σε άνοδο η επιβολή των δασμών από την διοίκηση Τραμπ ισοδυναμεί στην παρούσα φάση με «άναμμα τσιγάρου σε μπαρουταποθήκη». Αυτό αντιλαμβάνονται οι χρηματιστηριακές αγοράς, αντέδρασαν «έντονα προς τα κάτω» στην ανακοίνωση της πρόθεσης Τραμπ για δασμούς και έκτοτε συνεχίζουν με πολύ αβέβαιο βηματισμό.
Παρά τη φιλολογία ότι δεν θα προχωρήσει στην επιβολή δασμών τελικά ο Τραμπ, παρέμεινε για μία ακόμα φορά «πιστός» στις διακηρύξεις του και υπέγραψε την 8/3/2018 τη σχετική απόφαση επιβολής τους. Εξαιρούνται ο Καναδάς και το Μεξικό, προκειμένου να μπουν σε τροχιά οι διαδικασίες για την επαναδιαπραγμάτευση του Βόρειο-Αμερικανικού Συμφώνου Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA).
