Τριγυρνούν στην ατμόσφαιρα διανύοντας μια τροχιά αρκετά σημάδια, ενδεικτικά της πολυπλοκότητας του σημερινού κόσμου. Ενός κόσμου χαοτικού, άτυπου και κατακερματισμένου. Βουτηγμένου στη ρευστότητα και την αβεβαιότητα και με όλες τις αντιθέσεις σε έξαρση, και σε οξύτατο ανταγωνισμό ανάμεσα σε πολύ μεγάλα και μεγάλα κέντρα. Στην ουσία, μια φάση ύπαρξης και ισορροπίας που κράτησε για αρκετές δεκαετίες τελειώνει. Και ξανοίγεται μια νέα, με όλα αυτά τα άτυπα χαρακτηριστικά, χωρίς να έχει πιάσει γερούς αρμούς και να δημιουργεί μια έστω περαστική αλλά πάντως ισορροπία. Για καιρό δεν θα υπάρχει ισορροπία, ούτε περαστική ούτε πιο μόνιμη. Η «δύση της Δύσης» συναντιέται με τη βαθιά κρίση του κόσμου του κεφαλαίου (που είναι παγκοσμιοποιημένος και συνδέεται με διάφορα νήματα, κυρίως οικονομικά και πολιτικοκοινωνικά), και προσκρούει σε όρια και αδιέξοδα που η ίδια δημιουργεί.
Ακόμα και όλες οι απόπειρες διαχείρισης της κρίσης ή υπέρβασής της δεν σχετίζονται με κλασικά εικονογραφημένα παλιότερων εποχών. Η κλίμακα της κρίσης, ο γιγαντισμός του ίδιου του συστήματος, οι ταχύτητες που επιβάλλει η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, η νέα χρηματιστική ολιγαρχία που έχει σχηματιστεί και οι σχεδιασμοί-πειρασμοί που έχει μπροστά της, έχουν διαστάσεις που ξεπερνούν τα όρια του συστήματος κρατών όπως τα γνωρίζαμε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αγορές και μπλοκ δυνάμεων που πρέπει να ξεπερνούν τα 500 εκατομμύρια κατοίκους μπορούν να ανταγωνιστούν, ενώ προβάλλουν και δύο δυνάμεις που ξεπερνούν το 1,4 δισεκατομμύριο κατοίκους, η Κίνα και η Ινδία. Ο Δυτικός κόσμος δεν είναι όλος ο κόσμος, και δεν χωρά πλέον όλον τον κόσμο υπό την ηγεμονία του.
Το κατώφλι του ανθρώπινου πληθυσμού μόλις πριν λίγες βδομάδες ξεπέρασε τα 8 δισεκατομμύρια κατοίκους, και ήδη στα επιτελεία των διαχειριστών εξυφαίνονται σχέδια μείωσης του πληθυσμού με πολλούς τρόπους. Η διαχείριση της κρίσης (μιας μόνιμης κρίσης που παγιώνεται και γίνεται σχεδόν «κανονικότητα») δεν αφορά τη διαχείριση μιας πλεονάζουσας εργατικής δύναμης, ή του «εφεδρικού στρατού εργασίας», όπως ονομάζονταν κάποτε οι διάφορες μορφές απόρριψης εργαζομένων από την παραγωγική εργασία στην καθοδική φάση του οικονομικού κύκλου, για να απορροφηθούν (ένα μέρος τους) στην ανοδική που ερχόταν κανονικά μετά από 2-3 χρόνια. Τώρα η διαχείριση αφορά παγκόσμιους πληθυσμούς, ολόκληρες ηπείρους και περιοχές, κι όχι μονάχα την εργατική δύναμη. Το «κοινωνικό ζήτημα» διευρύνεται. Δεν αφορά μόνο το κλασικό προλεταριάτο, αλλά σχεδόν την πλειοψηφία των κατοίκων του πλανήτη.
Σε ολόκληρο τον πλανήτη ζούμε σε ένα περιβάλλον καταρράκωσης της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας. Ζούμε μια ανεπανάληπτη έκπτωση δημοκρατίας. Εγκαθιδρύονται ολοταχώς η μεταδημοκρατία και ο άκρατος αυταρχισμός. Διευρύνονται οι περιοχές της σαπίλας, της διαφθοράς, της αποσύνθεσης. Η πλήρης επικράτηση των εμπορευματικών σχέσεων και η εκτίναξη όλων των μορφών αλλοτρίωσης φθάνουν μέχρι τη μορφή του «μετανθρώπου»…
Κρίση της Δυτικής ηγεμονίας, και προετοιμασίες για σύγχρονους πολέμους
Τη στιγμή που ξεκινά η νέα φάση στην οποία εισήλθαμε αμετάκλητα, με ορόσημο τον πόλεμο της Ουκρανίας και τις αναζητήσεις μιας άλλης πολυπολικής ρύθμισης, έρχονται στην επιφάνεια πλευρές που δεν φαίνονταν ή στις οποίες δεν δίναμε πολύ σημασία. Στο παρόν σημείωμα θα αναφερθούμε εντελώς ενδεικτικά σε ορισμένες από αυτές τις πλευρές, που θεωρούμε ότι είναι προειδοποιητικά σημάδια πολλαπλών ενδείξεων – κυρίως της πολυπλοκότητας και των κύριων τάσεων του παρόντος συστήματος, που παραμένει καπιταλιστικό αλλά κινείται σε άλλο ενεργειακό επίπεδο, και δεν προσομοιάζει με τον καπιταλισμό του μεσοπολέμου, ή τον μεταπολεμικό, ή ακόμα κι αυτόν που γνωρίσαμε ως παγκοσμιοποίηση μετά το 1989-91.
Βιώνουμε μια κρίση της ηγεμονίας της Δύσης στον σύγχρονο κόσμο, καθώς και την ανάδυση νέων δυνάμεων και κέντρων, πάντα στο έδαφος του καπιταλισμού – και μάλιστα ενός καπιταλισμού σε βαθιά πολυοργανική κρίση. Ο ανταγωνισμός των κέντρων ισχύος φτάνει μέχρι και τη στιγμή του πολέμου, και είναι φανερό πως όλες οι δυνάμεις προετοιμάζονται για τους σύγχρονους πολέμους του 21ου αιώνα. Αυτοί, ενώ θα διεξάγονται διαφορετικά (δείτε τα μη επανδρωμένα οπλικά συστήματα, τα νέα πυραυλικά συστήματα, καθώς και τα πυρηνικά που καλογυαλίζονται για να χρησιμοποιηθούν…), πιθανά θα έχουν πιο καταστροφικά αποτελέσματα από τους πολέμους του προηγούμενου αιώνα.
Μια μόνο σκέψη. Λέγεται, και έτσι είναι, πως στην Ουκρανία η Δύση και το ΝΑΤΟ συγκρούονται με τη Ρωσία. Ωραία. Αλλά τι επίπεδο σύγκρουσης είναι, και τι ποσοστό «περίεργου» πολέμου διεξάγεται; Πόλεμος φθοράς, κούρασης, πόλεμος δοκιμασίας νέων τρόπων και όπλων, πόλεμος τεσταρίσματος των αντιπάλων ως προς τις δυνατότητές τους, αλλά και πόλεμος με στοιχεία συγκράτησης σε πολλά επίπεδα. Πόλεμος χωρίς αεροπορία, πόλεμος δι’ αντιπροσώπων, πόλεμος που μοιάζει με σύγκρουση εδαφική παλιότερων εποχών. Την ίδια στιγμή, πόλεμος με εμπόριο πετρελαίου και αερίου, με ειδικές συμφωνίες για σιτηρά και δημητριακά. Κάτι σαν ένα τεστ ντράιβ! Οι διευθύνοντες τον πόλεμο σαν να μην θέλουν προς το παρόν να περάσουν κάποια όρια.
Η βιτρίνα των αναδυόμενων δυνάμεων ραγίζει
Εικόνα δεύτερη: ισχυρά κέντρα του αναδυόμενου νέου κόσμου, όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν, αντιμετωπίζουν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα (που δεν προκαλούνται μόνο από δολιοφθορές που υποδαυλίζουν οι Δυτικοί). Η βιτρίνα των προπαγανδιστικών σλόγκαν αυτών των καθεστώτων ραγίζεται, την ίδια στιγμή που πρόβαλαν σαν μια νέα διεθνής ελπιδοφόρα «πλατφόρμα». Γιατί συμβαίνει κάτι τέτοιο; Γιατί π.χ. στην Κίνα εκδηλώνεται μια ισχυρή κοινωνική αντίδραση σε χώρους δουλειάς –π.χ. εργοστάσια με 200.000 εργάτες– ή εικόνες απελπισίας από μια πανδημική διαχείριση που θα ζήλευαν όλοι οι αντιδραστικοί του κόσμου; Η Κίνα βρίσκεται στην πρωτοπορία της διαχείρισης πληθυσμών υπό το πρόσχημα του Covid-19 και στην εφαρμογή εργομετρικών τεχνολογιών βιοπολιτικού ελέγχου. Ορισμένοι, παρά τις εικόνες που βλέπουμε, θαμπώνονται από τη «σοφία» των Κινέζων και θεωρούν ότι η κινεζική ηγεσία, με την έμφυτη τάση προς τη σοφία και την αρμονία και με τη φωτισμένη Κ.Ε. του Κινεζικού Κ.Κ., θα τιθασεύσουν τις τάσεις του κεφαλαίου…
Στο Ιράν η αναταραχή δεν λέει να κοπάσει, και το καθεστώς αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει σκληρή καταπίεση στις κουρδικές περιοχές. Όμως η δυσφορία έχει διεισδύσει βαθιά σε ολόκληρη την επικράτεια, και ιδιαίτερα στη νεολαία. Και στις δύο χώρες που προαναφέραμε το αίτημα για «ελευθερία» δεν είναι απλά μια καλοστημένη δυτική προβοκάτσια. Στη Ρωσία δεν μπορεί να παραγνωριστεί πως οι στόχοι που είχαν τεθεί για την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία προκάλεσαν τριγμούς και ήττες επί του πεδίου. Μια χώρα που στηρίζεται σε ένα εξελιγμένο οπλοστάσιο και σε πρώτες ύλες, δεν μπορεί να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στον κόσμο που αναδύεται – εκτός κι αν κάνει πολλές αναδιαρθρώσεις και μεγάλες οικονομικές αναδιατάξεις.
Την ίδια ώρα, η «σπαστή» παγκοσμιοποίηση που κτίζει η Δύση μέσα από τις κυρώσεις και τον σύγχρονο προστατευτισμό, δεν θα αφήσει ανεπηρέαστες αυτές τις δυνάμεις. Και η Κίνα θίγεται αρκετά, αλλά και το διεθνές εμπόριο γνωρίζει διακοπές των ροών του. Οι «αλυσίδες αξιοποίησης» του εμπορευματικού κόσμου, οι κλυδωνισμοί στον κόσμο των χρηματιστηρίων και των κρυπτονομισμάτων θίγουν όλα τα κέντρα του σύγχρονου κόσμου.
Τεμενάδες στον Ερντογάν, πλανητική έκπτωση δημοκρατίας και αλλοτρίωση
Εικόνα τρίτη: το κουρδικό πρόβλημα και το κουρδικό έθνος ως θυσία για την εδραίωση της συνοχής του ΝΑΤΟ, αλλά και ως θύμα της ιδιότυπης στάσης κι άλλων κέντρων σε μια καυτή περιοχή. Εξηγούμαστε: Η Τουρκία μόλις έχει βομβαρδίσει πάνω από 1.000 κουρδικούς στόχους στη βόρεια Συρία (σχολεία, νοσοκομεία, στρατώνες, πόλεις, χωριά κ.λπ.), και ετοιμάζεται για μια χερσαία επιχείρηση μεγάλων διαστάσεων. Η Ε.Ε., ακόμα και η Σουηδία και η Φινλανδία, αίρουν κάθε εμπάργκο στην πώληση όπλων προς την Τουρκία (πολλές ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι κύριοι προμηθευτές της στρατιωτικής μηχανής του Ερντογάν: Αγγλία, Γερμανία, Ισπανία κ.ά.). Και όχι μόνο: τώρα πρέπει να παραδίδονται στις τουρκικές αρχές, δεμένοι χειροπόδαρα και με την ετικέτα του τρομοκράτη, οι πολιτικοί αντίπαλοι του Ερντογάν που είχαν βρει άσυλο σε ευρωπαϊκές χώρες. Επί συριακού εδάφους στρατεύματα των ΗΠΑ και της Ρωσίας συντονίζονται σε μεγάλο βαθμό και επηρεάζουν τις εξελίξεις, τείνοντας να αφήνουν σε έναν βαθμό λυμένα τα χέρια του Ερντογάν, που βομβαρδίζει και το βόρειο Ιράκ. Η Τουρκία ανενόχλητη αναβαθμίζεται κι ας έχει στη φυλακή όλη την πολιτική ηγεσία των Κούρδων, κι ας μαρσάρουν τα άρματα μάχης στα συριακά σύνορα.
Εικόνα τέταρτη: σε ολόκληρο τον πλανήτη ζούμε σε ένα περιβάλλον καταρράκωσης της λαϊκής και εθνικής κυριαρχίας. Ζούμε μια ανεπανάληπτη έκπτωση δημοκρατίας. Εγκαθιδρύονται ολοταχώς η μεταδημοκρατία και ο άκρατος αυταρχισμός. Διευρύνονται οι περιοχές της σαπίλας, της διαφθοράς, της αποσύνθεσης. Η πλήρης επικράτηση των εμπορευματικών σχέσεων και η εκτίναξη όλων των μορφών αλλοτρίωσης φθάνουν μέχρι τη μορφή του «μετανθρώπου». Ενός υβριδίου ανθρώπου-μηχανής-τεχνολογίας, άφυλου και καταναλωτικού (όσο μπορεί). Κάτι σαν το παλιό σχέδιο δημιουργίας ανδράποδων, αλλά με μεγάλες πινελιές ψηφιακής και τεχνολογικής εμφύτευσης σε όλες τις εκδηλώσεις της ατομικής και κοινωνικής ζωής…
Νέες θεωρίες, νέες τυραννίες
Πάνω σε αυτήν την πραγματικότητα τα καθεστώτα εξουσίας λανσάρουν νέες θεωρίες περί «δημοκρατίας». Η Ινδία, για παράδειγμα, αυτοπαρουσιάζεται σαν η «μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου» αφού στις εκλογές συμμετέχουν εκατοντάδες εκατομμύρια. Στην Κίνα ο Σι Τζινπίνγκ, στην ομιλία του στο 20ό Συνέδριο του Κινεζικού Κ.Κ., έκανε ευρύτατη αναφορά στο ότι η Κίνα πρέπει να γίνει ένα μεγάλο «κράτος δικαίου». Τι αλήθεια εννοεί ο ποιητής; Γιατί κάνει λόγο για «κράτους δικαίου», και πώς το εννοεί η πανσοφία του; Στη Δύση η «ελευθερία» φθάνει μέχρι του σημείου να καλείται από το Υπουργείο Εξωτερικών του Καναδά ο Ρώσος πρέσβης να δώσει εξηγήσεις, επειδή ανέβασε στο τουίτερ τη φράση «οικογένεια αποτελούν ο μπαμπάς, η μαμά και το παιδί». Το τουίτ κρίθηκε «εξαιρετικά ομοφοβικό και απαράδεκτο». Η «ιδεολογία της ακύρωσης» θα επιβάλλει μια άλλη αρχή: την τυραννία των μειοψηφιών επί της πλειοψηφίας με πρόσχημα τον «δικαιωματισμό» και τον άκρατο αυτοπροσδιορισμό σαν μέγιστο υπέρτατο δικαίωμα-προνόμιο.
***
Σε έναν τέτοιο κόσμο δεν πορευόμαστε, βυθιζόμαστε. Σε αυτόν τον κόσμο πρέπει να οικοδομήσουμε την αντίστασή μας και μια διαφορετική εναλλακτική προοπτική. Και μέσα (και ενάντια) σε αυτόν τον κόσμο να οικοδομήσουμε μια «νέα συνείδηση». Ναι, είναι πολύ δύσκολο. Αλλά ο βαθμός δυσκολίας μπορεί να καμφθεί αν κριθεί αναγκαία από πολλούς, από την πλειοψηφία, μια διαφορετική, εντελώς διαφορετική πορεία. Τότε υπάρχει και ελπίδα και φως!
