Επιμέλεια: Βάννα Σφακιανάκη
Μέχρι πριν από λίγα μόνο χρόνια το υπουργείο Πολιτισμού αποτελούσε μια σχεδόν ανεξάρτητη αρχή. Διατηρούσε αυστηρά τους δικούς του κανόνες, θεωρώντας τους διαχρονικούς και πολύ δύσκολα υπέκυπτε στα κελεύσματα του εκσυγχρονισμού και στην επιχειρηματολογία της προτεραιότητας της «ανάπτυξης». Αυτό δε σημαίνει πως είχε πάντα δίκιο, ούτε πως ήταν πάντα δίκαιο. Όμως προστάτευε όσος κανείς άλλος το αντικείμενό του.
Διαχρονικά το υπουργείο Πολιτισμού έβλεπε τα μνημεία και το φυσικό περιβάλλον άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Αυτή η επιστημονική θεώρηση αποτυπωνόταν και αποτυπώνεται και σήμερα, στη νομοθεσία εθνική και διεθνή. Γι’ αυτό και οι πρώτες αποφάσεις προστασίας του τοπίου ήταν αποφάσεις του υπουργείου Πολιτισμού βασισμένες στον αρχαιολογικό νόμο.
Ωστόσο οι παλαιότερες κηρύξεις αρχαιολογικών χώρων δεν περιελάμβαναν ούτε ζώνες ούτε χρήσεις γης. Ήταν στη διακριτική ευχέρεια των Αρχαιολογικών Συμβουλίων να αποφασίζουν σε κάθε περίπτωση τι ήταν επιτρεπτό και τι όχι. Η απαίτηση να διατυπωθούν κριτήρια για τις αποφάσεις της αρχαιολογίας υπάρχει σε πάρα πολλές διαμαρτυρίες που γινόταν επί πολλά χρόνια από πολλές πλευρές. Βέβαια κριτήρια υπήρχαν και ένα απ’ αυτά ήταν να μην υπάρχει «οπτική επαφή» κάποιων έργων από τα μνημεία.
Μετά ήρθε η «ανάπτυξη» με αιχμή τον τουρισμό και βέβαια τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Χιλιάδες μελέτες για παραθεριστικές κατοικίες με πισίνες κατέκλυσαν τα Αρχαιολογικά Συμβούλια, αρχαιολογικοί χώροι βρέθηκαν εγκλωβισμένοι –ως περιφράξεις εντός περιφράξεων– στις σύνθετες τουριστικές επενδύσεις και άλλες μορφές οργανωμένης δόμησης και οι σταθμοί ΑΠΕ άρχισαν να πολιορκούν αδιάκριτα κάθε χώρο που δεν ήταν αστικοποιημένος ή υπό αστικοποίηση.
Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ καθόρισε αποστάσεις από τα μνημεία. Όμως, για να εφαρμοστούν αποστάσεις 3.000 μ. από μνημεία εθνικής σημασίας και περισσότερο από 500 μ. από τα υπόλοιπα, θα έπρεπε τα μνημεία να διαθέτουν τις αντίστοιχες κηρύξεις. Για να απέχει μια ανεμογεννήτρια περισσότερο από 500 μ. από «ζώνη απολύτου προστασίας (Ζώνη Α) αρχαιολογικού χώρου», θα έπρεπε να έχει προηγηθεί καθορισμός της Α’ Ζώνης του αρχαιολογικού χώρου. Επίσης, το Ειδικό Πλαίσιο «ξέχασε» να ορίσει αποστάσεις από τους κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους, δηλαδή από τη συντριπτική πλειοψηφία των προστατευόμενων από το υπουργείο Πολιτισμού χώρους. Και επιπλέον, ούτε το ίδιο, ούτε κανένα άλλο θεσμικό πλαίσιο μεριμνά για τους υπό ανασκαφή χώρους που δεν έχουν ακόμα κηρυχθεί, ούτε για γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους που δεν είχαν την τύχη μέχρι σήμερα να ανασκαφούν. Τα γνωρίζουν πολύ καλά αυτά περιοχές όπως η Βοιωτία, η Καρυστία, η Μάνη κ.α.
Έφθασε η ώρα, όπου την αυθαιρεσία του υπουργείο Πολιτισμού που είχε σκοπό την προστασία των μνημείων, αντικατέστησε η αυθαιρεσία υπηρέτησης της «ανάπτυξης» κι αυτό βέβαια όχι με ευθύνη των αρχαιολόγων, αλλά του πολιτικού προσωπικού
Εν τέλει, τα μνημεία βρέθηκαν στην ίδια θέση με την υποτιθέμενη προστασία της βιοποικιλότητας. Ο νόμος 1650/1986 που καθόριζε τα των κηρύξεων προστατευόμενων περιοχών τις τελευταίες δεκαετίες σε ελάχιστες περιπτώσεις εφαρμόζονταν και οι ρυθμοί κηρύξεων αρχαιολογικών χώρων ήταν δραματικά χαμηλοί. Αντίθετα, οι «επενδύσεις» έτρεχαν με όπλα τους τις «επιταχύνσεις» και τις «απλοποιήσεις» και μια άρρητη τακτική: για να μην επεκτείνουμε την προστασία, φυσική και πολιτιστική, αποφεύγουμε κάθε είδους νέες κηρύξεις!
Έφθασε η ώρα λοιπόν, όπου την αυθαιρεσία του υπουργείο Πολιτισμού που είχε σκοπό την προστασία των μνημείων, αντικατέστησε η αυθαιρεσία υπηρέτησης της «ανάπτυξης» κι αυτό βέβαια όχι με ευθύνη των αρχαιολόγων, αλλά του πολιτικού προσωπικού. Έτσι άρχισαν οι επινοήσεις του τύπου, άλλο «οπτική επαφή» και άλλο «οπτική όχληση». Κι έτσι φτάσαμε στο αδιανόητο σημείο, να αδειοδοτείται αιολικός σταθμός, όχι πια κοντά ή σε οπτική επαφή, αλλά μέσα σε όρια κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου κι αυτό συνέβη στην Κρήτη, στον «Ενιαίο Αρχαιολογικό Χώρο του Ισθμού Ιεράπετρας».
Η Ευρωπαϊκή Ένωση Αρχαιολόγων βραβεύει την Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας
Όσο κι αν φαίνεται απίστευτο όμως, είναι οι πολίτες σήμερα που έχοντας κατανοήσει τη σχέση φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, έρχονται να υπερασπιστούν ό,τι το υπουργείο Πολιτισμού απεμπολεί. Και είναι οι Ευρωπαίοι Αρχαιολόγοι που επιβραβεύουν γι’ αυτό το λόγο με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Αρχαιολογικής Κληρονομιάς, την Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας, μια σημαντική διάκριση που για πρώτη φορά αποσπά η Ελλάδα.
Στην ανακοίνωση για το βραβείο η «Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας» σημειώνει:
«Το φθινόπωρο του 2018 με την αναγγελία αδειοδότησης εγκατάστασης αιολικού πάρκου μέσα στον ενιαίο αρχαιολογικό χώρο του Ισθμού της Ιεράπετρας, ευαισθητοποιημένοι και ενεργοί πολίτες δημιουργήσαμε την Επιτροπή Πολιτών Ιεράπετρας με στόχο να προστατέψουμε την κληρονομιά του τόπου μας. Την κληρονομιά μας την βιώνουμε ως αδιάσπαστη ενότητα που περιλαμβάνει μνημεία, υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα, το φυσικό περιβάλλον με την χλωρίδα και την πανίδα καθώς και τα δημιουργήματα της αλληλεπίδρασης των προγόνων μας με το τοπίο. Πραγματοποιήσαμε δράσεις ενημέρωσης στα χωριά, κινητοποιήσεις, προκαλέσαμε κοινοβουλευτικές παρεμβάσεις, προσφύγαμε στην δικαστική εξουσία, μπήκαμε μπροστά για να αποτρέψουμε την παράνομη εγκατάσταση στον αρχαιολογικό χώρο.
Αυτές οι προσπάθειες τριών χρόνων δικαιώθηκαν απρόσμενα με την αναγγελία απονομής στην συλλογικότητα μας του Βραβείου Αρχαιολογικής Κληρονομιάς (Archaeological heritage) για το 2021 από την Ευρωπαϊκή Ένωση Αρχαιολόγων (ΕΑΑ). Μια σημαντική, και με διεθνή εμβέλεια, αναγνώριση που δεν μπορεί παρά να δώσει δύναμη σε μάς αλλά και σε όλες τις συλλογικότητες της χώρας που στέκονται απέναντι σε άνομα οικονομικά συμφέροντα και που, στο όνομα του κέρδους, περνούν σαν οδοστρωτήρες και αλλοιώνουν δια παντός το περιβάλλον και την κληρονομιά του τόπου μας.
Την ώρα που η Ελληνική Πολιτεία στέλνει τα ΜΑΤ, οι Αρχαιολόγοι της Ευρώπης μας βραβεύουν».
