Η εξέγερση στις ΗΠΑ με αφορμή την ψυχρή, αργή, αποτρόπαια και σε απευθείας σύνδεση δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, υποχρεώνει κάθε σκεπτόμενο πολίτη του κόσμου σε ορισμένα συμπεράσματα. Ιδιαίτερα αφού τα γεγονότα συμβαίνουν στο κράτος που εμφανίζεται ως οδηγήτρια δύναμη του καπιταλιστικού συστήματος, και οι κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις που επικρατούν εκεί είναι προς εξαγωγή και επιβολή σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η εξέγερση αυτή καθ’ αυτή, είναι έκφραση μιας συσσωρευμένης οργής και όχι απλώς η έκρηξη μιας αυτονόητης αντίδρασης στον ρατσισμό. Συντελείται σε συνθήκες πανδημίας (πάνω από 104.000 νεκροί), εκατομμυρίων νέων ανέργων, ανθρώπων που στέκονται για ώρες στις ουρές για συσσίτιο, εγκαταλειμμένων στα γκέτο και εξαθλιωμένων πολιτών, κυρίως μαύρων και ισπανόφωνων. Γι αυτό και στις κινητοποιήσεις συναντιούνται μαύροι, ισπανόφωνοι, λευκοί νέοι. Τα γεγονότα διαφέρουν από τις διαδηλώσεις των μαύρων για πολιτικά δικαιώματα κατά τη δεκαετία του 1960. Αλλά και δεν πρόκειται για μια εξέγερση με τα χαρακτηριστικά που είχε αυτή του Λος Άντζελες το 1992.
Το Λος Άντζελες ήταν ένας σεισμός για την κοινωνία των ΗΠΑ. Η αθώωση μιας ομάδας αστυνομικών που είχε κακοποιήσει έναν μαύρο, πυροδότησε στην πολυπολιτισμική πόλη μια έκρηξη που μόνο η επέμβαση του στρατού μπόρεσε να θέσει υπό έλεγχο. Τα γεγονότα πήραν τεράστιες διαστάσεις και έφεραν στην επιφάνεια την ύπαρξη «δύο Αμερικών» μέσα στις ΗΠΑ. Γεγονός πολύ αποκαλυπτικό, δυο τρία χρόνια μετά την πτώση του Τείχους και λίγους μήνες μετά τη νίκη των ΗΠΑ και της συμμαχίας τους στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, σε μια στιγμή που κανείς δεν αμφισβητούσε την Υπερδύναμη. Το Λος Άντζελες έγινε και σε προεκλογική περίοδο. Ο πατήρ Τζορτζ Μπους, τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, πρώην διευθυντής της CIA και νικητής του πολέμου στον Κόλπο, υποχρεώθηκε σε μια ήττα στις εκλογές και το «establishment» (κατεστημένο) άνοιξε διάπλατα τον δρόμο στον Μπιλ Κλίντον για να καλύψει κάπως το βαθύ χάσμα ανάμεσα στις δύο Αμερικές.
Η σημερινή κατάσταση είναι διαφορετική. Η θέση των ΗΠΑ στον κόσμο έχει αλλάξει. Το βαθύ κατεστημένο είναι διχασμένο. Η κοινωνία (το μέρος που συμμετείχε στην πολιτική διαδικασία) χωρισμένη βαθύτατα, με τρόπο διαφορετικό από την παραδοσιακή συστημική πόλωση ανάμεσα σε Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους. Η Αμερική βρίσκεται πολύ κοντά σε μια εμφυλιοπολεμική κατάσταση. Ο Τραμπ εξέφρασε ένα τμήμα της λευκής και περιθωριοποιημένης εσωτερικά Αμερικής που χτυπήθηκε από την συντελούμενη από τη δεκαετία του 1990 αναδιάρθρωση με τον νομαδισμό του κεφαλαίου προς Ασία και την αποβιομηχάνιση τεράστιων περιοχών. Η επικράτηση Τραμπ ήρθε προωθώντας έναν μεγαλύτερο διχασμό σε όλα τα επίπεδα της κρατικής μηχανής και των υπηρεσιών, με μοχλό τη λαϊκή υποστήριξη που αυτός είχε.
Τώρα, ο διχασμός ενώνει τμήματα που έπαιρναν μέρος στην πολιτική διαδικασία (περίπου 49%) με την υπόλοιπη αποκλεισμένη Αμερική. Η αντιπαράθεση που βλέπουμε να ξετυλίγεται, δείχνει πως έχουν συντελεστεί διεργασίες οι οποίες δεν έχουν άμεση πολιτική έκφραση. Τόσο το φαινόμενο Τραμπ, όσο και το φαινόμενο Σάντερς (αντιφατικές φιγούρες, με αποφασιστικότητα ο πρώτος και δειλία ο δεύτερος) έδειξαν τη βαθύτατη κρίση που καθιστά διάτρητο τον δικομματικό εγκλωβισμό.
Οι ΗΠΑ δεν θα είναι ίδιες μετά την πανδημία, την κρίση, την εξέγερση και όσα ακολουθήσουν. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την έκβαση της πορείας τους. Οι χειρισμοί που επιχειρούνται τόσο από τον Τραμπ όσο και από τους Δημοκρατικούς, δεν ξέρουμε πόσο αποτελεσματικοί θα είναι και τι εκπλήξεις θα έρθουν στην επιφάνεια. Ο Τραμπ με τη Βίβλο στο χέρι –όπως οι πραξικοπηματίες στη Βολιβία που έκαψαν την ιθαγενική σημαία και ορκίστηκαν στη Βίβλο– θέλει να χρησιμοποιήσει την εξέγερση για την προσέλκυση φοβισμένων συντηρητικών. Ο Μπάιντεν, με μάσκα και κουστούμι, πάει στη διαδήλωση και γονατίζει μπροστά στους διαδηλωτές, αλλά η γραμμή είναι σαφής: Διαδηλώστε ειρηνικά και γυρίστε σπίτια σας…
ΗΠΑ και Ευρώπη, σαπίλα και γοητεία…
Τα δύο πρότυπα του καπιταλιστικού κόσμου καταφέρνουν κατά καιρούς να γοητεύουν ακόμα και δηλωμένους αντιπάλους τους. Για παράδειγμα, Σοβιετικοί οικονομολόγοι της εποχής Γκορμπατσόφ, γοητεύονταν από τη Θάτσερ και το πείραμα της σχολής του Σικάγου στη Χιλή. Όπως και πολλοί Αυτόνομοι γοητεύονταν από τις ΗΠΑ και τη συγκρότησή τους. Ή όπως πολλοί αριστεροί στην Ευρώπη έγιναν φανατικοί υποστηρικτές της Ε.Ε. και του «ευρωπαϊκού ιδεώδους» ή «κεκτημένου». Αλλά και εκατομμύρια Μεξικανοί και άλλοι πολίτες χωρών της Κεντρικής Αμερικής, προσπαθούν να διαπεράσουν το νέο τείχος στα σύνορα των ΗΠΑ για να βρουν δουλειά. Όπως και εκατομμύρια κάτοικοι της Αφρικής και της Ασίας θέλουν με κάθε τρόπο να φτάσουν στην Ευρώπη μήπως αλλάξει η ζωή τους.
Η Ευρώπη προσπάθησε να μιμηθεί τις ΗΠΑ ή διαβρώθηκε σταδιακά από το πνεύμα τους, αλλά το όνειρο των «Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» δείχνει ουτοπικό. Παρ’ όλο που η Ε.Ε. ως υπόσταση προσπαθεί με οικονομικό (τάχα μόνο) τρόπο να ενοποιήσει μια ήπειρο στα δίκτυα του γερμανικού ιμπεριαλισμού.
Το πρότυπο των ΗΠΑ «Επιχείρηση – Αστυνομία – Συμμορία» (ως μόνες σχεδόν αποδεκτές μορφές οργάνωσης) και το μοντέλο δικομματικής διαχείρισης με αποκλεισμό κάθε τρίτης κατάστασης, έκαναν πολλή δουλειά και στην Ευρώπη. Χρησιμοποιήθηκαν για την υποβάθμιση του πολιτικού βίου. Η εξαφάνιση της Αριστεράς, η ενσωμάτωση της σοσιαλδημοκρατίας, το άδειασμα της πολιτικής από νόημα μέσα από την ευρωκρατία και τον «νέο ευρωπαϊσμό» (λιτότητα, τράπεζες, ευρώ, πολυπολιτισμός), διένυσαν μεγάλες αποστάσεις. Χωρίς όμως η Ευρώπη να έχει φτάσει στο επίπεδο των ΗΠΑ.
Τώρα, η εξέλιξη τα έφερε έτσι που στην κορυφή των δύο προτύπων βρίσκονται μεγάλες χρηματιστικές συμμορίες που στήνουν φούσκες (η επιχείρηση και η επιχειρηματικότητα ανήκουν στο παρελθόν όπως τις ξέραμε). Η καταστροφή μιας οικονομίας ή χώρας, μια μαζική υστερία, ένας πόλεμος, είναι πιο επικερδείς δραστηριότητες. Η αστυνόμευση και ο έλεγχος περνούν σε άλλη φάση, αξιοποιώντας την 4η βιομηχανική επανάσταση. Αυτήν χρησιμοποιεί και το κράτος για το άδειασμα των υπηρεσιών (τηλεργασία και τηλεκπαίδευση) και για τη γιγάντωση των στρατιών ανεργίας. Κοινωνία υπό περιορισμό, «καραντίνα», εντός νέου τύπου στρατοπέδων. Μοντέλο διαφορετικό από την κοινωνία του 1/3 ή «δυαδική κοινωνία». Ο όρος «κοινωνία» σε όποια μορφή, είναι υπό κατάργηση. Αυτό είναι το σχέδιο που εφαρμόζεται. Άσχετα αν είναι ουτοπικό και τερατώδες για τον ίδιο τον άνθρωπο, αφού αυτός είναι κοινωνικό όν.
Δεν είναι τυχαίο πως και στην Αμερική και στην Ευρώπη, η κρίση ξεκινάει από το πολιτικό «κέντρο» και όχι από τα «εξτρεμιστικά» άκρα. Με άλλους όρους, η «γοητεία» γεννά τη σαπίλα. Δεν είναι η σαπίλα μια παραμόρφωση αλλά βρίσκεται μέσα στη λογική της «γοητείας».
Σε όλο τον κόσμο, αλλά και στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ένα τεράστιο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εκτός πολιτικής διαδικασίας και περιθωριοποιημένο. Δεν λειτουργούν στη χαοτική εποχή μας κοινωνικά συμβόλαια. Αυτά μάλλον ανατινάζονται και η αβεβαιότητα γίνεται κεντρικό χαρακτηριστικό. Ένα τεράστιο αίτημα επαναπροσδιορισμού της Πολιτικής και της Δημοκρατίας έχει τεθεί. Το δείχνουν εμφατικά οι επανειλημμένες εξεγέρσεις σε όλο τον κόσμο, ευρωπαϊκός Νότος, Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία, εξεγέρσεις σε αραβικό κόσμο, Λατινική Αμερική, ΗΠΑ και αλλού.
Ένα ακόμα σημαντικό συμπέρασμα από τις εκρήξεις στα κέντρα του καπιταλισμού, είναι πως οι καταπραϋντικές καραμέλες, δηλαδή η πολυπολιτισμική διαχείριση, η περίφημη πολιτική ταυτοτήτων, απέτυχε να θεραπεύσει το καρκίνωμα που γεννά μίσος και βία. Τόσα προγράμματα, χρήμα, ΜΚΟ, τόσος υποκριτικός και διαχειριστικός λόγος, δεν μπόρεσαν να διαλύσουν βαθιές ταξικές αντιθέσεις, να καταργήσουν μεγάλες ταυτότητες (έθνη, πολιτισμοί κ.λπ.). Δεν μπορούν να λειτουργήσουν υπό αυτές τις συνθήκες ενσωματώνοντας εντός της κοινωνίας, ούτε όμως και να διαλύσουν εντελώς τις κοινωνίες και τη μορφή με την οποία αυτές θέλουν να υπάρχουν.
Η «γοητεία», όμως, πάει χέρι-χέρι με μια προϊούσα σαπίλα του συστήματος. Η εναλλακτική λύση πρέπει να αναζητηθεί σε ένα πλαίσιο που θα υπερβαίνει τα στοιχεία της «γοητείας» και θα νοιώθει συγχρόνως τη σήψη που συντελείται. Είμαστε σε εποχή που απαιτεί καταστατικές αλλαγές προσανατολισμού.
Υ.Γ.: Θα συνεχίσουμε την ενασχόληση με τα «μαθήματα» από την Αμερική και τις ομοιότητες και διαφορές με την Ευρώπη. Οι ΗΠΑ έχουν υπερπληροφορήσει τον κόσμο, μέχρι κορεσμού, για την εικόνα τους και τον τρόπο ζωής τους. Όμως το πρώτο πράγμα που αισθάνεται κανείς σήμερα παρατηρώντας τις εξελίξεις είναι ότι ξέρουμε πολύ λίγα γι’ αυτή την κοινωνία.
