Το άγχος της επικύρωσης και η απελευθέρωση από την τυραννία της ανάγκης. Του Γρηγόρη Κλαδούχου
Επενδύσεις στην οικονομία δεν υπάρχουν. Γίνονται όμως επενδύσεις στην αλληλεγγύη. Ισχυρές δόσεις φιλανθρωπίας σε πλατείες, σε κοινωνικά παντοπωλεία. Συσσίτια, σακούλες με τρόφιμα, φάρμακα, κοινωνικά φροντιστήρια και πολλά άλλα.
Η αλληλεγγύη, η βοήθεια είναι κάτι καλό. Όμως ο άνθρωπος είναι άνθρωπος, δηλαδή πολίτης, όταν μετέχει στην κοινωνία προβάλλοντας αλλαγές. Μια νέα κοινωνική οργάνωση και σχέσεις ανθρώπων, ώστε να μην υπάρχουν κάποιοι που να έχουν ανάγκη τους «φιλάνθρωπους».
Συμφωνώ απολύτως με τον Π. Τότσικα (σε προηγούμενο τεύχος του Δρόμου της Αριστεράς): Ένα μοντέλο κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας «δεν θα στηρίζεται στη φιλανθρωπία και την ελεημοσύνη όσων έχουν διατηρήσει το καταναλωτικό τους επίπεδο, συμμετέχοντας στην εκμετάλλευση των ανθρώπων και της φύσης, αλλά θα στηρίζεται σε μια οικονομία ελεγχόμενη άμεσα από τους ίδιους τους παραγωγούς και τους καταναλωτές, χωρίς μεσάζοντες κερδοσκόπους».
Στο παλκοσένικο της αλληλεγγύης έχουν μπει και τα κανάλια. Αλλά δείγμα ανώτερου εκφυλιστικού σταδίου είναι όταν φιλανθρωπικό έργο αναλαμβάνουν τα κόμματα. Είναι πολύ υποκριτικό να επιδίδονται σε φιλανθρωπία, όταν είναι μορφωτικά, ιδεολογικά και προγραμματικά χρεοκοπημένες επιχειρήσεις. Το κράτος μέσω της χρηματοδότησής τους συντηρεί μια ιδιωτική συλλογή αναπαραγωγής του.
Το υπαρκτό πολιτικό επίπεδο δημιούργησε κι ένα νέο ρήγμα διαχωρισμού: μοιράζουμε σε Έλληνες μόνο ή σ’ όλους που έχουν ανάγκη; Προσοχή: αριστερά και δεξιά επανέρχονται ως σχολαστικισμός στην ανοησία. Όχι ότι και σ’ αυτό δεν υπάρχει απάντηση, αλλά δεν είναι αυτή η δουλειά τους. Επαναφέρουν το διώνυμο: τη σημαία Έλληνας ή Αλβανός, στις παρελάσεις ή όχι. Από αυτό ξεκίνησε να μορφοποιείται το πρόπλασμα ομάδων-στερεοτύπων «καθαρών» και πολυπολιτισμικών. Με εξέλιξη σε ΛΑΟΣ και ανανεωτικών του μισελληνισμού, λέγε τους ΔΗΜΑΡ. Χρήσιμοι, της ευθύνης. Το κλεπτοκρατικό σύστημα έχει τη δική του πράξη στην εφαρμογή της θεωρίας των σταδίων. Χρήσης εφεδρειών. Παραγωγής και κατανάλωσής τους.
Είναι ντροπή όχι μόνο να κόβουμε συντάξεις, να φτωχαίνουμε τους φτωχούς. Ντροπή είναι και να διοχετεύουμε την αντίδραση στην καθιέρωση της ελεημοσύνης και φιλανθρωπίας. Οι πολιτικοί, οι αυτοδιοικητικοί, το κράτος έχουν αποστολή να προβλέπουν, να σχεδιάζουν, να εμπλουτίζουν δημόσιο χώρο και αγαθά. Οι πολιτικοί μας είναι όμως «συμπονετικοί» χωρίς σκέψεις, ιδέες, ανεύθυνοι, ανύποπτοι για το καθήκον τους, για την έννοια της πολιτικής. Γνωρίζουν βέβαια το ατομικό τους συμφέρον.
Κάποτε οι άνθρωποι κριτίκαραν τη μεσαιωνική φιλανθρωπική πράξη τους. Μια αντίστοιχη μεταρρύθμιση χρειαζόμαστε σήμερα. Πρέπει να ενοχοποιηθούν πολιτικοί, κόμματα, αυτοδιοικητικοί που με τις πράξεις τους μειώνουν τα δημόσια αγαθά. Προσπαθούν να υποκαταστήσουν αυτό που έπρεπε να κάνουν, καταφεύγουν στη σωτηρία τους μέσω φιλανθρωπικού δικού τους έργου ή πρότασης αλληλεγγύης μέσα στο λαό. Αντιστοιχούν μ’ αυτούς που μιλούν πολύ, προτείνουν πολλά, αλλά όχι γι’ αυτά που πρέπει.
Μια τέτοια πολιτική απάτη αναγνώρισε στον Μπους ο Michael Walzer, φιλόσοφος της πολιτικής. Έλεγε τότε ότι με εξαγγελίες φιλανθρωπίας, προπαγάνδα συμπάθειας, «οι ρεπουμπλικάνοι προσπάθησαν ν’ αποφύγουν την απουσία στο πρόγραμμά τους οποιωνδήποτε στοιχείων κοινωνικού κράτους». Καλή λοιπόν η κοινωνική αλληλεγγύη αλλά όχι αντίδοτο ή παράκαμψη ιδεών συγκρότησης ενός κοινωνικού κράτους.
«Ο διάβολος της φιλανθρωπίας», έλεγε ο Τολστόι, «εντυπώνει στους ανθρώπους ότι αν κλέβουν και επιστρέφουν ψίχουλα σ’ αυτούς που έκλεψαν, κάνουν έργο που δεν χρειάζεται πλέον να γίνουν καλύτεροι». Ας βάλουμε στην παραπάνω πρόταση αντί για «ανθρώπους» τις λέξεις «κόμματα», «πολιτικοί». Ή και «G8», «G20». Είναι το ίδιο με την ελεημοσύνη τους προς αυτούς που εκμεταλλεύονται. Και το λένε «βοήθεια στον Τρίτο Κόσμο».
Παρατηρώ «φιλάνθρωπους», τοπικά, εδώ σε μικρή κοινωνία. Έχουν το άγχος επικύρωσής τους. Πολλοί απ’ αυτούς, ως «ανώτερο» σκαλοπάτι κοινωνικού στάτους θεωρούν το ζέσταμα μιας καρέκλας σε δημοτικά ή άλλα εκλεγμένα όργανα. Με προσφορά όσο και της καρέκλας τους. Αντιστοιχεί αυτό σε μία διαδιδόμενη αντίληψη σεβασμού σ’ αυτόν που έχει. Που ταυτίζει το έχω με το είμαι. Οι φιλάνθρωποι όμως έχουν και δίνουν ανθρωπιά.
Οι άνθρωποι της αξιοπρέπειας, θέλουν μια κοινωνία της αξιοπρέπειας. Ακόμα κι αυτοί που δέχονται φιλανθρωπική βοήθεια ξεκινούν από το να την αισθάνονται «σαν γελοίο και ανεπαρκή τρόπο ατελούς επανόρθωσης ή σαν συναισθηματική ελεημοσύνη» (Όσκαρ Ουάιλντ).Θέλουν παραπέρα, να περάσουν στην ελευθερία πρότασης μιας συλλογικής ζωής. Μιας συγκροτημένης κοινωνίας που οι θεσμοί της θ’ ακυρώσουν την τυραννία της ανάγκης.
* Ο Γρηγόρης Κλαδούχος είναι αρχιτέκτονας – Ξυλόκαστρο Κορινθίας
