Στὴν χώρα τῆς ΕΕ μὲ τὴν μικρότερη ἀναλογία ἀγορᾶς καὶ ἀνάγνωσης βιβλίων ἀνὰ κάτοικο οἱ βιβλιοπαρουσιάσεις ἔχουν δημιουργήσει ἐδῶ καὶ μιάμιση δεκαετία περίπου ἕναν ἰδιότυπο θεσμὸ κατασκευῆς μικρῶν «πολιτιστικῶν» γεγονότων, ὅπου, στὶς περισσότερες τῶν περιπτώσεων, τὸ βιβλίο γίνεται ἁπλῶς ἡ ἀφορμὴ ἢ τὸ πρόσχημα γιὰ νὰ ὑποστασιοποιηθεῖ κοινωνικὰ ἕνας ἀπίθανος ἀριθμὸς προσώπων ποὺ ἀσχολοῦνται περὶ τὰ καλλιτεχνικά, δημιουργώντας γιὰ τὸν ἐκδότη μιὰ πρόσθετη πηγὴ ἀγορᾶς.
Δυστυχῶς ἀπὸ πολλὰ χρόνια τώρα ἡ ἔκδοση καὶ κυκλοφορία κάποιου καλοῦ βιβλίου δὲν μπορεῖ νὰ δημιουργήσει ἀπὸ μόνη της ἕναν χῶρο ὑποδοχῆς καὶ διαλόγου μὲ ἀποκλειστικὸ κριτήριο τὴν ἀξία τοῦ περιεχομένου του. Μὲ ἀποτέλεσμα ἡ διαρκὴς ὑπερπροσφορὰ τῶν βιβλιοπαρουσιάσεων μὲ τὴν ὑπερπληθώρα τῶν βιβλιοπαρουσιαστῶν νὰ βρίσκεται σὲ κραυγαλέα ἀντίθεση μὲ τὴν σπάνι τῶν βιβλιοκριτικῶν, οἱ ὁποῖοι, ἀριθμούμενοι στὰ δάκτυλα τῆς μιᾶς ἢ τὸ πολὺ τῶν δύο χειρῶν, θὰ μποροῦσαν νὰ σταθμίσουν τὴν ἀξία τοῦ βιβλίου ζυγίζοντας γιὰ κάθε ἕνα ἀπὸ αὐτὰ τὰ ὑπὲρ καὶ τὰ κατά.
Ἐὰν κάποιος ἐπιχειρήσει νὰ χαρτογραφήσει τὴν κοινωνικὴ ἀνθρωπογεωγραφία τῶν βιβλιοπαρουσιάσεων θὰ βρεθεῖ μπροστὰ σὲ φαινόμενα ἐντυπωσιακὰ ὡς πρὸς τὴν ἀναντιστοιχία προϊόντος καὶ «πολιτιστικοῦ» περιτυλίγματος, καί, ὄχι σπάνια, μπροστὰ σὲ φαινόμενα αὐτόχρημα κωμικά. Ἀσήμαντα μυθιστορήματα, μέτριες ἢ ἀσήμαντες ποιητικὲς συλλογὲς παρουσιάζονται μὲ συμφραζόμενα ἐπανεκδόσεων ἢ μεταφράσεων θεμελιωδῶν ἔργων τῆς ἐπιστήμης ἢ τῆς λογοτεχνίας. Ἔτσι, δεύτερη ποιητικὴ συλλογὴ ἄγνωστής μου ποιήτριας ποὺ γεννήθηκε τὸ 1973 παρουσιάζεται σὲ ἐπισημότατο χῶρο τῆς Ἀθήνας ἀπὸ (1) Καθηγητὴ Πρόεδρο τοῦ Τμήματος Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, (2) Ἀναπληρωτὴ Καθηγητὴ Νεοελληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, (3) Καθηγήτρια Νεοελληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἐνῶ ἀκούγονται ποιήματά της μελοποιημένα ἀπὸ συνθέτη ἔντεχνης μουσικῆς γιὰ πιάνο καὶ σοπράνο! Ἡ παρουσιάση ἄλλης ποιητικῆς συλλογῆς ἀγνώστου μου συγγραφέα, ἐκτὸς τῶν ἀναγνώσεων ποιημάτων ἀπὸ γνωστὴ συνάδελφό του, συνοδεύεται ἀπὸ ὁλόκληρο πρόγραμμα κλασσικῆς μουσικῆς μὲ τέσσερις ἐκτελεστές. Βιβλίο γνωστοῦ λαϊκότροπου συνθέτη τῆς μεταπολιτευτικῆς περιόδου παρουσιάζεται ἀπό… ἕξι τρανταχτὰ ὀνόματα δημοσιογραφίας, μουσικοκριτικῆς, σύνθεσης, σκηνοθεσίας, τραγουδιοῦ καὶ πολιτικῆς, ἐνῶ ἄδει ἡ… Μαριώ! Μυθιστόρημα γνωστοῦ ποιητῆ καὶ πεζογράφου παρουσιάζουν μιὰ παραμυθοῦ, ἕνας τραγουδοποιός, ἕνας ζωγράφος κι ἕνας συγγραφέας, ἐνῶ συμμετέχει ὁμάδα κουκλοπαιχτριῶν! Ἄλλα βιβλία γνωστῶν φιλόδοξων νεώτερων ποιητῶν χαιρετίζονται ἀπὸ πρέσβεις καὶ πολυμελῆ ἀγήματα ἔγκριτων κριτικῶν καὶ ποιητῶν, ἐνῶ οὔτια, κλαρίνα, βιολιὰ καὶ λαγοῦτα δημιουργοῦν τὶς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις μέθεξης κατὰ τὴ νοερὴ πρόσληψη τοῦ ἔργου…
Ἀπὸ τὶς κορυφαῖες, ὡστόσο, στιγμὲς αὐτῆς τῆς χαρτογράφησης, τὶς ὁποῖες κάθε ἀνθολογία μὲ τίτλο «Τὸ Πανήγυρι τῆς Ματαιοδοξίας» θὰ ἔπρεπε νὰ διεκδικεῖ, εἶναι καὶ οἱ παρακάτω:
Στὴ μία, συγγραφέας κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς παρουσίασης τοῦ μυθιστορήματός της ποὺ κυκλοφόρησε ἀπὸ γνωστὸ ἐκδοτικό οἶκο, καλεῖ τὸ κοινὸ νὰ τραβήξει μὲ ψηφιακὴ μηχανὴ ἢ κινητὸ τὸν ἑαυτό του ἢ τοὺς φίλους του μὲ τὸ βιβλίο της ἀνὰ χεῖρας προκειμένου νὰ πάρουν μέρος σὲ ἔκθεση φωτογραφίας μὲ θέμα τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ βιβλίου!!! Στὴν ἄλλη, σὲ ἐκδήλωση τῆς Νομαρχίας Πειραιᾶ ἀφιερωμένη σὲ γνωστὸ ποιητὴ μὲ ἀφορμὴ τὴν βράβευσή του ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, ἐνορχηστρώνεται πλῆρες πρόγραμμα ὅπου ἐκτὸς τῆς καθιερωμένης τριπλέτας τῶν κεκυρωμένων παρουσιαστῶν, τῶν δύο μουσικῶν ποὺ θὰ ἐρμηνεύσουν στίχους τοῦ τιμώμενου καὶ τῶν δύο ἠθοποιῶν ποὺ θὰ διαβάσουν ποιήματά του, προβλέπεται καὶ θέση… Σκηνικοῦ Ἐπιμελητῆ, καὶ —τὸ ἀποκορύφωμα— θέσεις δύο ἠθοποιῶν γιὰ νὰ διαβάσουν τὸ… βιογραφικὸ τοῦ ποιητῆ!!!
Εἶναι ὁπωσδήποτε ἐντυπωσιακὴ ἡ ἔλλειψη μέτρου καὶ καλαισθησίας σὲ ἀνάλογες ἐκδηλώσεις, ἰδιαίτερως ἀπογοητευτικὴ ὅταν σ’ αὐτὲς συμπράττουν ἀξιόλογα ὀνόματα συγγραφέων καὶ ἐκδοτῶν. Τὸ φαινόμενο ὡστόσο δὲν εἶναι δυσεξήγητο, ἂν ληφθοῦν ὑπόψη τὰ πολλαπλὰ «ὠφέλη» ποὺ προκύπτουν γιὰ τοὺς ποικίλους συντελεστές τους μέσα στὴν πρωτοφανῆ πολιτισμικὴ διάχυση τοῦ παρόντος. Σ’ ἕνα πολεοδομικὸ συγκρότημα πέντε περίπου ἑκατομμυρίων κατοίκων ἀναρίθμητα καλλιτεχνικὰ «σχήματα» μὲ χιλιάδες καλλιτέχνες, χοροῦ, θεάτρου, φωτογραφίας, μουσικῆς, εἰκαστικῶν ἀναζητοῦν ἀπεγνωσμένα χῶρο ἔκφρασης καὶ κοινωνικοῦ ἀντικαθρεφτίσματος τῆς δραστηριότητάς τους – πράγματα ἐξάλλου πολὺ κατανοητὰ καὶ ἐν πολλοῖς συγγνωστά. Ἡ ἀνάγκη αὐτὴ ἔρχεται νὰ συναντηθεῖ μὲ τὴν ἐντεινόμενη ἀγωνία τῶν συγγραφέων, ἰδιαιτέρως τῆς λογοτεχνίας, νὰ ἀποσπάσουν ἕνα ὁποιοδήποτε μερίδιο προσοχῆς καὶ ἀναγνώρισης τοῦ κοινοῦ ἀλλὰ καὶ τῶν θεσμῶν (τύπου, ἱδρυμάτων, βραβείων κλπ.). Τὰ τελευταῖα τριάντα χρόνια, μὲ τὸν πολλαπλασιασμὸ τῶν ἐκδοτικῶν οἴκων καὶ τὴν ἔκρηξη τῆς βιβλιοπαραγωγῆς, μεγάλο μέρος τῆς ὁποίας δὲν ἀντιστοιχεῖ σὲ ἀνάλογη αὔξηση τῆς ζήτησης (ἐνῶ τὸ κόστος της ἔχει καλυφθεῖ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς συγγραφεῖς), καὶ ἰδιαιτέρως μετὰ τὴν ραγδαία διάδοση τοῦ διαδικτύου, τὸ νὰ δημοσιεύεις ποιήματα καὶ πεζογραφήματα δὲν σημαίνει σχεδὸν τίποτα κοινωνικῶς. Μέσα σ’ αὐτὸ τὸ ζοφερὸ γιὰ καλλιτεχνικὲς φιλοδοξίες κλίμα, οἱ βιβλιοπαρουσιάσεις παρέχουν στοὺς συγγραφεῖς μιὰ ἐλπίδα αὐριανῆς ἀναγνώρισης καὶ μιὰ προσωρινὴ ψευδαίσθηση κοινοῦ, μιὰ καὶ αὐτὸ κατὰ τὸ μέγιστο μέρος του ἀποτελεῖται ἀπὸ ἐπιστρατευμένους ἢ αὐτεπίστρατους οἰκείους, φίλους καὶ ὁμοτέχνους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ἡ πληθὺς καὶ τὸ ἠχηρὸ τῶν ὀνομάτων τῶν βιβλιοπαρουσιαστῶν πέρα ἀπὸ τὰ ἐξωκειμενικὰ συμφραζόμενα κύρους, προσπορίζουν στὸν συγγραφέα καὶ μιὰ πρώτη «βιβλιογραφικὴ» μαγιά. Ἀπὸ τὴν ἑπομένη κιόλας θὰ ἀναζητεῖται ἔντυπο γιὰ νὰ δημοσιεύσει τὶς «εἰσηγήσεις» τους!…
Στὶς μέρες μας τὸ πολιτιστικὸ προϊὸν πάσχει ἀπὸ πρόωρη γήρανση καὶ διαθέτει σύντομη ἡμερομηνία λήξης. Οἱ βιβλιοπαρουσιάσεις, στὴν πλειονότητά τους, συνιστοῦν ἕνα ἀκόμη σύγχρονο ἀντιγηραντικὸ σκεύασμα γιὰ τὴν λάμψη τῆς ἐπιδερμίδας τοῦ «πολιτισμοῦ»· μὲ βραχυπρόθεσμα, ὡστόσο, ἀποτελέσματα, συνήθως ἀντιστρόφως ἀνάλογα τῶν ὑψηλῶν δόσεων πολιτιστικῶν συμφραζομένων ἐγκυρότητας ποὺ διαθέτουν!
Ἐὰν κάποιος ἐπιχειρήσει νὰ χαρτογραφήσει τὴν κοινωνικὴ ἀνθρωπογεωγραφία τῶν βιβλιοπαρουσιάσεων θὰ βρεθεῖ μπροστὰ σὲ φαινόμενα ἐντυπωσιακὰ ὡς πρὸς τὴν ἀναντιστοιχία προϊόντος καὶ «πολιτιστικοῦ» περιτυλίγματος, καί, ὄχι σπάνια, μπροστὰ σὲ φαινόμενα αὐτόχρημα κωμικά. Ἀσήμαντα μυθιστορήματα, μέτριες ἢ ἀσήμαντες ποιητικὲς συλλογὲς παρουσιάζονται μὲ συμφραζόμενα ἐπανεκδόσεων ἢ μεταφράσεων θεμελιωδῶν ἔργων τῆς ἐπιστήμης ἢ τῆς λογοτεχνίας. Ἔτσι, δεύτερη ποιητικὴ συλλογὴ ἄγνωστής μου ποιήτριας ποὺ γεννήθηκε τὸ 1973 παρουσιάζεται σὲ ἐπισημότατο χῶρο τῆς Ἀθήνας ἀπὸ (1) Καθηγητὴ Πρόεδρο τοῦ Τμήματος Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, (2) Ἀναπληρωτὴ Καθηγητὴ Νεοελληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, (3) Καθηγήτρια Νεοελληνικῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, ἐνῶ ἀκούγονται ποιήματά της μελοποιημένα ἀπὸ συνθέτη ἔντεχνης μουσικῆς γιὰ πιάνο καὶ σοπράνο! Ἡ παρουσιάση ἄλλης ποιητικῆς συλλογῆς ἀγνώστου μου συγγραφέα, ἐκτὸς τῶν ἀναγνώσεων ποιημάτων ἀπὸ γνωστὴ συνάδελφό του, συνοδεύεται ἀπὸ ὁλόκληρο πρόγραμμα κλασσικῆς μουσικῆς μὲ τέσσερις ἐκτελεστές. Βιβλίο γνωστοῦ λαϊκότροπου συνθέτη τῆς μεταπολιτευτικῆς περιόδου παρουσιάζεται ἀπό… ἕξι τρανταχτὰ ὀνόματα δημοσιογραφίας, μουσικοκριτικῆς, σύνθεσης, σκηνοθεσίας, τραγουδιοῦ καὶ πολιτικῆς, ἐνῶ ἄδει ἡ… Μαριώ! Μυθιστόρημα γνωστοῦ ποιητῆ καὶ πεζογράφου παρουσιάζουν μιὰ παραμυθοῦ, ἕνας τραγουδοποιός, ἕνας ζωγράφος κι ἕνας συγγραφέας, ἐνῶ συμμετέχει ὁμάδα κουκλοπαιχτριῶν! Ἄλλα βιβλία γνωστῶν φιλόδοξων νεώτερων ποιητῶν χαιρετίζονται ἀπὸ πρέσβεις καὶ πολυμελῆ ἀγήματα ἔγκριτων κριτικῶν καὶ ποιητῶν, ἐνῶ οὔτια, κλαρίνα, βιολιὰ καὶ λαγοῦτα δημιουργοῦν τὶς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις μέθεξης κατὰ τὴ νοερὴ πρόσληψη τοῦ ἔργου…
Ἀπὸ τὶς κορυφαῖες, ὡστόσο, στιγμὲς αὐτῆς τῆς χαρτογράφησης, τὶς ὁποῖες κάθε ἀνθολογία μὲ τίτλο «Τὸ Πανήγυρι τῆς Ματαιοδοξίας» θὰ ἔπρεπε νὰ διεκδικεῖ, εἶναι καὶ οἱ παρακάτω:
Στὴ μία, συγγραφέας κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς παρουσίασης τοῦ μυθιστορήματός της ποὺ κυκλοφόρησε ἀπὸ γνωστὸ ἐκδοτικό οἶκο, καλεῖ τὸ κοινὸ νὰ τραβήξει μὲ ψηφιακὴ μηχανὴ ἢ κινητὸ τὸν ἑαυτό του ἢ τοὺς φίλους του μὲ τὸ βιβλίο της ἀνὰ χεῖρας προκειμένου νὰ πάρουν μέρος σὲ ἔκθεση φωτογραφίας μὲ θέμα τοὺς ἀναγνῶστες τοῦ βιβλίου!!! Στὴν ἄλλη, σὲ ἐκδήλωση τῆς Νομαρχίας Πειραιᾶ ἀφιερωμένη σὲ γνωστὸ ποιητὴ μὲ ἀφορμὴ τὴν βράβευσή του ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν, ἐνορχηστρώνεται πλῆρες πρόγραμμα ὅπου ἐκτὸς τῆς καθιερωμένης τριπλέτας τῶν κεκυρωμένων παρουσιαστῶν, τῶν δύο μουσικῶν ποὺ θὰ ἐρμηνεύσουν στίχους τοῦ τιμώμενου καὶ τῶν δύο ἠθοποιῶν ποὺ θὰ διαβάσουν ποιήματά του, προβλέπεται καὶ θέση… Σκηνικοῦ Ἐπιμελητῆ, καὶ —τὸ ἀποκορύφωμα— θέσεις δύο ἠθοποιῶν γιὰ νὰ διαβάσουν τὸ… βιογραφικὸ τοῦ ποιητῆ!!!
Εἶναι ὁπωσδήποτε ἐντυπωσιακὴ ἡ ἔλλειψη μέτρου καὶ καλαισθησίας σὲ ἀνάλογες ἐκδηλώσεις, ἰδιαίτερως ἀπογοητευτικὴ ὅταν σ’ αὐτὲς συμπράττουν ἀξιόλογα ὀνόματα συγγραφέων καὶ ἐκδοτῶν. Τὸ φαινόμενο ὡστόσο δὲν εἶναι δυσεξήγητο, ἂν ληφθοῦν ὑπόψη τὰ πολλαπλὰ «ὠφέλη» ποὺ προκύπτουν γιὰ τοὺς ποικίλους συντελεστές τους μέσα στὴν πρωτοφανῆ πολιτισμικὴ διάχυση τοῦ παρόντος. Σ’ ἕνα πολεοδομικὸ συγκρότημα πέντε περίπου ἑκατομμυρίων κατοίκων ἀναρίθμητα καλλιτεχνικὰ «σχήματα» μὲ χιλιάδες καλλιτέχνες, χοροῦ, θεάτρου, φωτογραφίας, μουσικῆς, εἰκαστικῶν ἀναζητοῦν ἀπεγνωσμένα χῶρο ἔκφρασης καὶ κοινωνικοῦ ἀντικαθρεφτίσματος τῆς δραστηριότητάς τους – πράγματα ἐξάλλου πολὺ κατανοητὰ καὶ ἐν πολλοῖς συγγνωστά. Ἡ ἀνάγκη αὐτὴ ἔρχεται νὰ συναντηθεῖ μὲ τὴν ἐντεινόμενη ἀγωνία τῶν συγγραφέων, ἰδιαιτέρως τῆς λογοτεχνίας, νὰ ἀποσπάσουν ἕνα ὁποιοδήποτε μερίδιο προσοχῆς καὶ ἀναγνώρισης τοῦ κοινοῦ ἀλλὰ καὶ τῶν θεσμῶν (τύπου, ἱδρυμάτων, βραβείων κλπ.). Τὰ τελευταῖα τριάντα χρόνια, μὲ τὸν πολλαπλασιασμὸ τῶν ἐκδοτικῶν οἴκων καὶ τὴν ἔκρηξη τῆς βιβλιοπαραγωγῆς, μεγάλο μέρος τῆς ὁποίας δὲν ἀντιστοιχεῖ σὲ ἀνάλογη αὔξηση τῆς ζήτησης (ἐνῶ τὸ κόστος της ἔχει καλυφθεῖ ἀπὸ τοὺς ἴδιους τοὺς συγγραφεῖς), καὶ ἰδιαιτέρως μετὰ τὴν ραγδαία διάδοση τοῦ διαδικτύου, τὸ νὰ δημοσιεύεις ποιήματα καὶ πεζογραφήματα δὲν σημαίνει σχεδὸν τίποτα κοινωνικῶς. Μέσα σ’ αὐτὸ τὸ ζοφερὸ γιὰ καλλιτεχνικὲς φιλοδοξίες κλίμα, οἱ βιβλιοπαρουσιάσεις παρέχουν στοὺς συγγραφεῖς μιὰ ἐλπίδα αὐριανῆς ἀναγνώρισης καὶ μιὰ προσωρινὴ ψευδαίσθηση κοινοῦ, μιὰ καὶ αὐτὸ κατὰ τὸ μέγιστο μέρος του ἀποτελεῖται ἀπὸ ἐπιστρατευμένους ἢ αὐτεπίστρατους οἰκείους, φίλους καὶ ὁμοτέχνους. Ἀπὸ τὴν ἄλλη ἡ πληθὺς καὶ τὸ ἠχηρὸ τῶν ὀνομάτων τῶν βιβλιοπαρουσιαστῶν πέρα ἀπὸ τὰ ἐξωκειμενικὰ συμφραζόμενα κύρους, προσπορίζουν στὸν συγγραφέα καὶ μιὰ πρώτη «βιβλιογραφικὴ» μαγιά. Ἀπὸ τὴν ἑπομένη κιόλας θὰ ἀναζητεῖται ἔντυπο γιὰ νὰ δημοσιεύσει τὶς «εἰσηγήσεις» τους!…
Στὶς μέρες μας τὸ πολιτιστικὸ προϊὸν πάσχει ἀπὸ πρόωρη γήρανση καὶ διαθέτει σύντομη ἡμερομηνία λήξης. Οἱ βιβλιοπαρουσιάσεις, στὴν πλειονότητά τους, συνιστοῦν ἕνα ἀκόμη σύγχρονο ἀντιγηραντικὸ σκεύασμα γιὰ τὴν λάμψη τῆς ἐπιδερμίδας τοῦ «πολιτισμοῦ»· μὲ βραχυπρόθεσμα, ὡστόσο, ἀποτελέσματα, συνήθως ἀντιστρόφως ἀνάλογα τῶν ὑψηλῶν δόσεων πολιτιστικῶν συμφραζομένων ἐγκυρότητας ποὺ διαθέτουν!
* O Γιάννης Πατίλης είναι Ποιητής, ἐκδότης τοῦ λογοτεχνικοῦ περιοδικοῦ Πλανόδιον.
Σχόλια
