Τις μέρες που πέρασαν ρωτήθηκα από πολλούς πώς βλέπω γενικά την κατάσταση, και συνήθως έδινα μια μονολεκτική απάντηση: «μπλοκαρισμένη». Ο όρος είναι κάπως περιγραφικός, στέκεται περισσότερο στην υποκειμενική κατάσταση των πραγμάτων, και ίσως να αναφέρεται στην εσωτερική πολιτική και κοινωνική σκηνή κι όχι σε μια πιο γενική διεθνή ματιά. Στο σημείωμα αυτό θα προσπαθήσω να διατυπώσω πιο αναλυτικά τι εννοώ με το «μπλοκάρισμα», και τι είδους καθήκοντα θέτει αυτή η διαπίστωση. Γιατί δεν φθάνει απλώς να κοιτάμε τον ορίζοντα: πρέπει να τον ανιχνεύουμε με τρόπο που θα μας επιτρέπει να τον διαμορφώσουμε προς κάποιες κατευθύνσεις-στόχους-σκοπούς.
Δύο σοβαρές ματιές
Πώς βλέπουν τον ορίζοντα του 2023 μερικοί ενεργητικοί συντελεστές; Θα αναφερθούμε σε δύο πηγές: μία ισραηλινή και μία κινεζική. Και οι δύο, αν και διαφορετικού διαμετρήματος, αντιπροσωπεύουν δύο ενεργητικά κράτη, με ισχύ και αποφασιστικότητα όχι μόνο να υπάρξουν αλλά και να ηγεμονεύσουν – είτε στην περιοχή τους, είτε στον κόσμο ολόκληρο. Είναι δύο πηγές που δεν λένε βλακείες. Διότι η αλήθεια είναι ότι κατακλυζόμαστε από βλακείες, ιδιαίτερα στην υποτελή επαρχιακή αναδιατύπωση των φέιγ βολάν της δυτικής προπαγάνδας στη χώρα μας.
Σε μια έκθεση του Υπουργείου Πληροφοριών του Ισραήλ αναφέρεται: «Ο κόσμος βρίσκεται σε ένα μεταβατικό σημείο, σαν να στέκεται στα πρόθυρα ενός γκρεμού. Μετά από αυτό το σημείο, μια σειρά από κρίσεις, που θα χτυπήσουν ταυτόχρονα, θα αναδιατάξουν τη γεωπολιτική του πλανήτη, τη θέση της τεχνολογίας, την οικονομική τάξη και ποικιλία άλλων κλάδων από την υγεία μέχρι την ενέργεια. […] Ο κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα ενός γκρεμού και είναι πιθανό να χτυπηθεί από μια ποικιλία κρίσεων που θα επηρεάσουν όλες τις πτυχές της ζωής όπως την ξέρουμε. Μια ποικιλία ενδεικτική των κινδύνων που αναμένεται να αντιμετωπίσουν οι χώρες εν μέσω πολλαπλών και ταυτόχρονων κρίσεων σε διάφορους τομείς της ζωής».
Η έκθεση, πληροφορεί η εφημερίδα Jerusalem Post, «εξέτασε προσεκτικά την αμοιβαία αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων τάσεων, όπως η κλιματική αλλαγή, η εμπιστοσύνη στους κυβερνητικούς θεσμούς, η παγκόσμια υγεία, η εφοδιαστική αλυσίδα και η οικονομική ύφεση, που θα μπορούσαν να έχουν σωρευτικά αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα». Και συνεχίζει: «Μπορεί να μην είναι εύκολο για το Ισραήλ να διατηρήσει μια γεωπολιτική ισορροπία μεταξύ των θετικών σχέσεων με τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία, καθώς αυτές οι δυνάμεις περνούν από τον ανοιχτό ανταγωνισμό σε μεγαλύτερη σύγκρουση».
Η δεύτερη πηγή, η κινεζική, είναι ένα άρθρο του Γουάνγκ Γουέν που δημοσιεύτηκε στη South China Morning Post. Ο Γουάνγκ Γουέν, καθηγητής στο Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικών Σπουδών Chongyang του Πανεπιστημίου Ρενμίν της Κίνας, γράφει:
«Η παγκόσμια σημασία του 2022 έχει υποτιμηθεί πολύ. Η σημασία του για την παγκόσμια ιστορία ξεπερνά κατά πολύ αυτήν του 2001, όταν σημειώθηκαν οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, και του 2008, όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Αντίθετα, το 2022 μπορεί να συγκριθεί με το 1991, όταν τελείωσε ο Ψυχρός Πόλεμος. Αν υπάρχει μια λέξη κλειδί, αυτή είναι η “αποδυτικοποίηση”. Το 2022 ήταν το έτος της αποδυτικοποίησης του σύγχρονου κόσμου […]
Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης τείνουν να επικεντρώνονται στο σενάριο του G2, του ανταγωνισμού ανάμεσα σε δύο δυνάμεις, ΗΠΑ-Κίνας, όταν αντί αυτού ο κόσμος παρουσιάζει ένα σενάριο διπλής κατεύθυνσης: Δυτική ηγεμονία και αποδυτικοποιημένη και πιο ανεξάρτητη ανάπτυξη. Η Δύση δεν μπορεί να σταματήσει αυτή την τάση αποδυτικοποίησης. Το 2023 δεν θα είναι ένας ειρηνικός κόσμος, αλλά το κίνημα της αποδυτικοποίησης είναι μη αναστρέψιμο και αναγκαστικά θα εξελιχθεί».
Η ανθρωπότητα, κάτω από τη μετάβαση του κεφαλαίου, τη σύγκρουση κοσμοκρατορικών γεωπολιτικών δυνάμεων, την απαγόρευση κάθε μέλλοντος με καλύτερη ζωή, καθίσταται περισσότερο αντικείμενο, κι όχι υποκείμενο ενεργητικό των εξελίξεων
Η διπλή μήτρα και το μπλοκάρισμα
Και οι δύο πηγές λένε την αλήθεια για τον ορίζοντα που διαμορφώνεται και για τα χαρακτηριστικά που θα έχει το 2023. Τι δεν λένε; Δεν κάνουν λόγο –κι όχι τυχαία– για τη διπλή μήτρα που γέννησε και γεννά αυτόν τον ορίζοντα. Από τη μια, δεν κάνουν λόγο για τη «μετάβαση του κεφαλαίου», διαδικασία πρωταγωνιστική και δομική, η οποία αγκαλιάζει σφιχτά όλα τα κέντρα που συγκρούονται, και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα και το περιεχόμενο της σύγκρουσης. Διότι και η «αποδυτικοποίηση» δεν είναι μια κίνηση που υπερβαίνει την καπιταλιστική φύση του συστήματος. Αντίθετα, εντάσσεται σε αυτήν, και είναι μια εκδήλωση της μεγάλης συγκεντροποίησης κεφαλαίου που συντελείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Κινέζος καθηγητής Γουάνγκ Γουέν στο ίδιο άρθρο δεν ξέρει(;) ακριβώς τι λέει όταν αναφέρει πως «τα τελευταία χρόνια, η Κίνα έχει επίσης ξεπεράσει πολλές δυτικές χώρες στην προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, αποδεικνύοντας ότι το κεφάλαιο δεν είναι σχεδόν πάντα κολλημένο στη Δύση».
Από την άλλη, κι αυτό είναι το πιο σημαντικό για εμάς στοιχείο της πραγματικότητας, η άλλη όψη της «μήτρας» είναι η απουσία του ανταγωνιστικού κινήματος σε παγκόσμια κλίμακα. Η διπλή μήτρα αφορά λοιπόν, πρώτον, τη βαθύτατη κρίση και τις διαρκείς αναδιαρθρώσεις του καπιταλιστικού συστήματος, μαζί με τον κλονισμό της ηγεμονίας Δύσης-ΗΠΑ και, δεύτερον, τη μεγάλη απουσία και υποχώρηση του λαϊκού κινήματος και των εναλλακτικών προτάσεων για μια διαφορετική οργάνωση της κοινωνίας, σε παγκόσμια κλίμακα.
Δεν έχουμε λοιπόν μόνο μια «δικτατορία του διαρκούς παρόντος», ενός παρόντος χωρίς μέλλον, με παγωμένο μέλλον, αλλά και την ταυτόχρονη είσοδο σε μια εποχή συγκρούσεων και πολέμων μεγάλης ισχύος. Η ανθρωπότητα, κάτω από τη μετάβαση του κεφαλαίου, τη σύγκρουση κοσμοκρατορικών γεωπολιτικών δυνάμεων, την απαγόρευση κάθε μέλλοντος με καλύτερη ζωή, καθίσταται περισσότερο αντικείμενο, κι όχι υποκείμενο ενεργητικό των εξελίξεων. Μπλοκάρεται σε αυτές τις μεγα-μηχανές, γίνεται εξάρτημά τους. Ζητούμενο: το μεγάλο ξεμπλοκάρισμα και οι προϋποθέσεις του.
Προς το παρόν, είμαστε στην κατάσταση ενός μεγάλου μπλοκαρίσματος σε έναν κόσμο περισσότερο αβέβαιο και με μεγάλες απειλές. Η σκέτη «αποδυτικοποίηση» δεν είναι διέξοδος. Ούτε είναι διέξοδος να δορυφοροποιηθεί κάποιος από κάποιο από τα εν συγκρούσει κέντρα. Η στρατηγική αυτονομία από αυτά, και το σωστό διάβασμα της μετάβασης του κεφαλαίου, είναι μια προϋπόθεση για το ξεμπλοκάρισμα. Αυτήν την περιοχή καλύπτει σημαντικό μέρος της αναγκαίας «νέας συνείδησης».
Η ελληνική εκδοχή του μπλοκαρίσματος
Στο επίπεδο αυτό, το ελλαδικό, τα πράγματα είναι πιο «απλά». Κάναμε πριν λόγο για ενεργητικά κράτη. Η Ελλάδα έχει παραιτηθεί –δια του πολιτικού και διανοητικού κόσμου της– από την ιδιότητα αυτή. Λαθροβιεί, παρασιτεί, ζει μια επαρχιακή εκδοχή δυτικισμού της κακιάς ώρας, την ίδια στιγμή που βουλιάζει, την ίδια στιγμή που οι «εμπόροι την πωλούνε», την ίδια στιγμή που οι εγχώριοι μιζαδόροι σπεκουλάρουν ασύστολα πάνω στο κορμί της. Τα λόγια του Σεφέρη, «όποια πέτρα κι αν σηκώσεις σήμερα στην Ελλάδα, θα βρεις σιχαμάρα, πάλι καλά όταν δεν είναι φρίκη» (Μέρες Ε΄, 26/2/1947), έχουν μια εντυπωσιακή επικαιρότητα.
Ο πολιτικός κόσμος, οι οικονομικές ελίτ, η διανόηση, έχουν προσχωρήσει ψυχή τε και σώματι στην τάχα «σωστή πλευρά της ιστορίας» και, γεμάτοι ΝΑΤΟφροσύνη, προετοιμάζουν το έδαφος για μεγάλες εθνικές μειοδοσίες – τις οποίες θεωρούν «απαραίτητες» για να συνεχίσουν να υπάρχουν μέσα στον μεγάλο αναδασμό που εκτυλίσσεται στην περιοχή μας. Αλλά αυτό δεν είναι το κυριότερο. Η «διπλή μήτρα» έχει και την ελληνική εκδοχή της: Ο λαός μας είναι τσακισμένος, απογοητευμένος, ματαιωμένος, χωρίς ελπίδα, χωρίς μια ακτίνα φωτός από πουθενά. Στην κατάσταση ενός «δεινοπαθούντος εγώ που παραπαίει ανάμεσα στην ατομικότητα και στη διάλυση». Σε απειλητική προσωρινότητα και αβεβαιότητα. Και πάλι ο Σεφέρης το περιγράφει καλά: «Ξαφνικά ανακαλύπτεις πως όλη σου τη ζωή θα την περάσεις ανώμαλα. Αυτήν έχεις, μ’ αυτήν πρέπει να τα βγάλεις πέρα» (Μέρες Ε΄, 23/10/1946).
Ο πολιτικός κόσμος, μασκαρεμένος προεκλογικά, αφού το 2023 θα είναι χρονιά πολλαπλών εκλογών στη χώρα –άρα και εξελίξεων εντός πλαισίου και προδιαγραφών που θέτουν οι ελίτ και οι πρεσβείες– θα μοιάζει με μια κούκλα ενός εγγαστρίμυθου που θα υπαγορεύει τις «παραγγελιές». Τίποτα πρωτότυπο, τίποτα που να ανοίγει κάποιο δρόμο. Βουτηγμένα όλα στο ψέμα και τις κάλπικες υποσχέσεις.
Ο σημερινός συγκεκριμένος άνθρωπος οφείλει να διαμορφώσει μια «νέα συνείδηση» η οποία θα γυρεύει την πραγματική θέση που μπορεί να έχει ο κάθε άνθρωπος μέσα στο σύνολο, θα λειτουργεί ως ένα «εμείς» που ξέρει τι δεν θέλει και τι θέλει
«Προσαρμοστείτε»
Η διαχείριση α λα ελληνικά θα έχει στρουθοκαμηλικά χαρακτηριστικά (έντονα), θα κινηθεί σε ράγες «Πρέσπες παντού» και στην αποδοχή του νέου συσχετισμού στην ευρύτερη περιοχή. Γεγονός που οδηγεί σε αποδοχή παραχωρήσεων και περιορισμού κυριαρχίας σε διάφορους τομείς, ένταση των μεταδημοκρατικών αυταρχικών τάσεων στο εσωτερικό, διαχείριση των καταστάσεων πολεμικής οικονομίας και καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, φυσικοποίηση του καπιταλισμού, των πανδημιών και των περιβαλλοντικών ζητημάτων και ιατρικοποίηση-έλεγχο της κοινωνίας μέσω του φόβου του θανάτου. Κυριαρχεί η προτροπή «κάντε υπομονή – έτσι θα είναι η ζωή – προσαρμοστείτε».
Αυτό το πλαίσιο το έχει αποδεχθεί και σύσσωμη η Αριστερά στις διάφορες εκδοχές της. Ο «προοδευτικός» χώρος έχει περάσει προ πολλού στην αντίπερα όχθη, έγινε ένα με αυτήν, στυλοβάτης της σύγχρονης σιχαμάρας (ο όρος προοδευτικός δεν μπορεί να εκφράζει πλέον κάτι πραγματικά προοδευτικό σε σχέση με την αντιδραστική Δεξιά, διότι το «ακραίο κέντρο» που κυβερνά είναι περισσότερο δικαιωματικό-παγκοσμιοποιητικό-«προοδευτικό», είναι ενσωματωτικό, διαβρωτικό, αεθνικό, ασπόνδυλο, κυνικό, σκληρό, με εκλάμψεις «κοινωνικής ευαισθησίας, αυτοπροσδιορισμού, σεβασμού της ατομικότητας» κ.ο.κ.).
Ο σύγχρονος άνθρωπος (και στη χώρα μας) ζει τα βάσανά του μέσα στην υποκειμενισμό του και την ατομικότητά του, σχεδόν ακρωτηριασμένος και ανήμπορος. Ο υποκειμενισμός του (που παίρνει επιθετικές διαστάσεις, και ενίοτε φθάνει σε «πεσίματα» βίαια και χωρίς μέτρο) μοιάζει και είναι ελαττωματικό σωσίβιο σε φουρτουνιασμένο ναυάγιο. Τώρα καλείται να φερθεί ως «πολίτης», δηλαδή ως ψηφοφόρος που τάχα ορίζει το μέλλον του.
Όχι πια χωρίς «εμείς»
Το ελληνικό μπλοκάρισμα έχει την ακόλουθη όψη: παρόλο που έγιναν πολλά τα τελευταία 12 χρόνια και ήρθαν τα πάνω κάτω, παρόλο που μπαίνουμε σε μια ταραχώδη και έντονα επικίνδυνη φάση για την ίδια την ύπαρξή μας ως λαού, έθνους, κοινωνίας, τόπου και χώρας, δεν έχουν βγει βασικά συμπεράσματα. Ή, αν έχουν εκφραστεί σε επίπεδο διαίσθησης οι πηγές της κακοδαιμονίας μας, δεν έχει γίνει κατορθωτό να συνταχθεί μια δύναμη, δεν έχει γίνει μια υπέρβαση που να συγκροτεί ένα κοινωνικό και εθνικό «εμείς». Για την κατάσταση αυτή δεν μπορούμε να ρίχνουμε εσαεί τις ευθύνες στους κακούς ή στις περιστάσεις. Σήμερα υπάρχει ένα «εγώ» που δεν ξέρει να αναχαιτίσει την αστάθεια και αβεβαιότητα, που δεν μπορεί να συναρμολογήσει τα θραύσματα σε ένα σύνολο, την ίδια στιγμή που είναι αληθινό το σύνολο κι όχι απλά το κάθε μέρος του ξεχωριστά. Αυτό το «εγώ» υπάρχει ως σύγχρονος αδύναμος άνθρωπος σε προχωρημένο στάδιο κατάπτωσης.
Αυτός ο άνθρωπος, ο σημερινός συγκεκριμένος άνθρωπος, οφείλει να σηκωθεί όρθιος. Μέσα από μια διπλή διαδικασία που δίνει νόημα. Επειδή άνθρωπος χωρίς νόημα είναι κάτι άλλο από άνθρωπος. Να σταθεί όρθιος, δηλαδή αντιμέτωπος με όσα απεργάζονται, να μην υποταχθεί στη «μοίρα», δηλαδή το αναπόφευκτα ανεξιχνίαστο των γεγονότων. Και να διαμορφώσει μια «νέα συνείδηση» η οποία θα συλλαμβάνει το σύνολο, θα γυρεύει την πραγματική θέση που μπορεί να έχει μέσα στο σύνολο. Ο κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος οφείλει να γίνει ενεργητικός παράγοντας, να λειτουργήσει ως ένα «εμείς» που ξέρει τι δεν θέλει και τι θέλει. Επειδή «τι μορφές, τι φορέματα θα πάρει η κοινή πείρα, η κοινή αίσθηση της ζωής, σε μια ιστορική στιγμή, κανείς δεν μπορεί να το πει». Ή αλλιώς: «Η λύση, αν υπάρχει, δεν είναι ποτέ πίσω, μήτε στο σταμάτημα – Προχώρησε!» (Σεφέρης, Μέρες Ε΄, Πόρος 1946-47 και 24/10/1946).
Να προχωρήσουμε σημαίνει να ξεμπλοκάρουμε. Όπως μπορούμε και όσο μπορούμε, ενάντια στον κυνισμό των ισχυρών και τη φοβία των μοιρολατρών. Να ορίσουμε το παρόν και το μέλλον μας! Επειδή κινδυνεύουμε, ο καθένας ατομικά, τα παιδιά του και τα παιδιά των παιδιών του, η χώρα, ο Τόπος, η κοινωνία, η ανθρωπότητα. Να ξεμπλοκάρουμε με αντίσταση και νέα συνείδηση. Να δώσουμε νόημα στη ζωή μας.
