Φτώχεια, νεοφιλελευθερισμός και βρώμικος αέρας μέσα κι έξω από τα σπίτια. Του Κώστα Νικολάου
Η νεοφιλελεύθερη πολιτική της μείωσης εισοδημάτων, της αύξησης των τιμών υπηρεσιών και προϊόντων, των απολύσεων σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, του ακρωτηριασμού του δημόσιου τόσο στους τομείς των κοινωνικών αγαθών όσο και στους οικονομικούς τομείς στρατηγικής σημασίας για την κοινωνία (Παιδεία, Υγεία, ενέργεια, επικοινωνίες, μεταφορές, ύδρευση, διαχείριση απορριμμάτων, τροφή κ.λπ.) δεν επηρεάζει απλά την οικονομική κατάσταση της πλειονότητας των πολιτών, αλλά απειλεί πλέον την ίδια τη ζωή τους.
Με την όξυνση της κρίσης μετά το 2008 και τη συνεχή μείωση εισοδημάτων παρατηρήθηκε μείωση της κυκλοφορίας των οχημάτων και συνεπώς μείωση της ρύπανσης του αέρα των πόλεων. Επισημάνθηκε εδώ και καιρό, ότι δεν πρέπει να δημιουργείται η ψευδαίσθηση ότι η κρίση έχει θετικές επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα. Η συνεχής μείωση των εισοδημάτων, η φτώχεια και η παράλληλη αύξηση των τιμών υπηρεσιών και προϊόντων οδηγούν αναγκαστικά σε κακοσυντηρημένα οχήματα και σε άλλα τέτοια φαινόμενα, όπου παρά το γεγονός ότι μειώνεται η ποσότητα των χρησιμοποιούμενων καυσίμων, αυξάνεται δραματικά η ρύπανση του αέρα1.
Το πρώτο καμπανάκι από το 2011
Δεν πέρασε πολύς καιρός και η φύση, που δεν καταλαβαίνει από πολιτικές και έχει τους δικούς της νόμους, παρουσίασε τον Νοέμβριο του 2011 στη Θεσσαλονίκη μια θερμοκρασιακή αναστροφή (ένα μετεωρολογικό φαινόμενο κατά το οποίο μια στοιβάδα θερμού αέρα στέκεται πάνω από την πόλη και εγκλωβίζει τους ρύπους), που έμεινε για 7 μέρες πάνω από την πόλη οδηγώντας σε επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης (με τιμές αιωρουμένων σωματιδίων πολύ πάνω από τα όρια συναγερμού, δηλ. τα όρια λήψης εκτάκτων μέτρων), ιστορικά πρωτοφανές για τη Θεσσαλονίκη2. Ήταν το πρώτο καμπανάκι.
Ένα χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2012 και χωρίς ακόμα να έχει έρθει κάποια ιδιαίτερη βαρυχειμωνιά, παρουσιάσθηκαν εξαιρετικά υψηλές τιμές των αιωρουμένων σωματιδίων στον αέρα των ελληνικών πόλεων. Ιδιαίτερα όμως στη Θεσσαλονίκη, εμφανίσθηκε και πάλι θερμοκρασιακή αναστροφή, που έμεινε 5 μέρες (από 24 μέχρι και 28 Δεκεμβρίου 2012) πάνω από την πόλη, οδηγώντας σε επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης με τιμές ρύπων πολύ μεγαλύτερες από το προηγούμενο του 2011. Ενδεικτικά, στο σταθμό μέτρησης της οδού Λαγκαδά, που βρίσκεται στα όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης και των δυτικών συνοικιών (συνοικίες εξαιρετικά πυκνοκατοικημένες και με μεγάλο πρόβλημα ανεργίας και χαμηλών εισοδημάτων), η μέση ημερήσια τιμή των αιωρουμένων σωματιδίων έφθασε να είναι 2 φορές πάνω από το όριο λήψης εκτάκτων μέτρων (όριο συναγερμού).
Στροφή στο τζάκι
Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου θέρμανσης και του φυσικού αερίου (καθώς και η σχεδιαζόμενη αύξηση τιμολογίων του ηλεκτρικού ρεύματος) ανάγκασε τους πολίτες ειδικά με χαμηλά εισοδήματα να στραφούν στο να χρησιμοποιήσουν τζάκια (όχι βέβαια τα ενεργειακά, που είναι ακριβά) και σόμπες, με καύσιμη ύλη παντός είδους ξύλα και κάθε είδους υλικά που είναι δυνατόν να καούν, συχνά διαποτισμένα με χημικά, που οδηγούν τελικά σε εκπομπές αιωρουμένων σωματιδίων πολλές φορές μεγαλύτερες σε σχέση με το πετρέλαιο και ασύγκριτα μεγαλύτερες σε σχέση με το φυσικό αέριο. Επίσης, σε αυτές τις περιπτώσεις αυξάνονται δραματικά οι εκπομπές ιδιαίτερα τοξικών και καρκινογόνων ουσιών, όπως π.χ. οι πολυαρωματικές ενώσεις και οι διοξίνες. Ακόμα χειρότερα, οι εκπομπές αυτές αυξάνονται όχι μόνο στον αέρα των πόλεων αλλά και στο εσωτερικό των σπιτιών, ιδίως όσων χρησιμοποιούν τζάκια και σόμπες, με τελικό αποτέλεσμα όλο το 24ωρο είτε μέσα είτε έξω από το σπίτι, η ποιότητα του εισπνεόμενου αέρα να είναι χαμηλή. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τις ευπαθείς ομάδες, που είναι τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και οι πάσχοντες από αναπνευστικά και καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ανάγκη ολοκληρωμένης πολιτικής
Τα έκτακτα μέτρα δεν αρκούν για να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα. Τα έκτακτα μέτρα έχουν νόημα και είναι αποτελεσματικά για τις περιπτώσεις επεισοδίων νέφους, υπό την προϋπόθεση ότι αυτά είναι σπάνια και ότι τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου η ποιότητα του αέρα είναι καλή. Όμως δεν συμβαίνει αυτό. Στη Θεσσαλονίκη, για παράδειγμα, τις περισσότερες μέρες του χρόνου υπάρχει υπέρβαση του ημερήσιου ορίου για τα αιωρούμενα σωματίδια. Αν εφαρμοσθούν έκτακτα μέτρα θα σταματήσει η λειτουργία της πόλης. Γι’ αυτό χρειάζεται ολοκληρωμένη πολιτική που να αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα του, που είναι ο συνδυασμός της φτώχειας και των χαμηλών εισοδημάτων με τις υψηλές τιμές των σημερινών μορφών θέρμανσης (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός).
Ακόμα και με οικονομίστικη προσέγγιση, το κόστος από μια δραστική μείωση αυτών των τιμών είναι πολύ μικρότερο από το κόστος νοσηλείας και περίθαλψης, ένεκα των επιπτώσεων που υπάρχουν. Κυρίως όμως, οι ζωές των ανθρώπων είναι πάνω από τα κέρδη και τους φόρους.
1. Νικολάου Κ., Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο κυκλοφοριακό και στην ποιότητα αέρα των πόλεων, Διαλεκτικά, 5.10.2011, www.dialektika.gr
2. Νικολάου Κ., Πρωτοφανές επεισόδιο ατμοσφαιρικής ρύπανσης διάρκειας 7 ημερών στη Θεσσαλονίκη, Διαλεκτικά, 24.11.2011, www.dialektika.gr
*Ο Κώστας Νικολάου είναι διδάκτωρ Χημικός
