Στις 3 Φεβρουαρίου 1997 μια αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν, που πρόσφατα είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους την Καμπούλ και μεγάλο τμήμα του Αφγανιστάν, επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον. Εκεί συναντήθηκαν με αξιωματούχους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και συζήτησαν τα σχέδια της καλιφορνέζικης εταιρίας πετρελαίου Unocal να κατασκευάσει έναν αγωγό που θα ξεκινούσε από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας και, μέσω Αφγανιστάν, θα κατέληγε στο Πακιστάν. Ένας ανώτερος διπλωμάτης των ΗΠΑ εξήγησε πώς σκέφτονταν στην Ουάσιγκτον: «Οι Ταλιμπάν πιθανά θα εξελιχθούν σαν τους Σαουδάραβες. Θα υπάρχει μια Aramco, αγωγοί, ένας εμίρης, κανένα κοινοβούλιο, και μπόλικοι νόμοι βασισμένοι στη Σαρία. Είναι κάτι με το οποίο μπορούμε να ζήσουμε»[1].
Η κατάρρευση του κατοχικού καθεστώτος και η πανικόβλητη φυγή των κατοχικών δυνάμεων σήκωσε πολύ σκόνη. Μέσα σ’ αυτήν οι απολογητές του δυτικού ιμπεριαλισμού επιχείρησαν να κρύψουν τα βασικά διδάγματα της ταπεινωτικής ήττας του, τον ακραίας υποκρισίας κυνισμό της Δύσης, και την ιστορική ενοχή της για την ανατίναξη μιας χώρας[2]. Τα όσα έλεγε ο Αμερικανός διπλωμάτης διέπουν διαχρονικά σαν λογική όλες τις αμερικανικές κυβερνήσεις. Έφτασαν όμως στα όριά τους, δείχνοντας ότι πλέον ο (πρώην) βασιλιάς είναι γυμνός – σε βαθμό ώστε να αναγκάζεται να διαπραγματευθεί με τους «κακούς» μια άτακτη, τελικά, υποχώρηση, και τώρα να τους καλοπιάνει, βαρώντας μια στο καρφί και μια στο πέταλο[3], για να μην βγει εντελώς εκτός παιχνιδιού στο Αφγανιστάν και την ευρύτερη περιοχή.
Οι ΗΠΑ προσπαθούν, αλλά…
Κάπως έτσι τα σπαραξικάρδια άρθρα των δυτικών ΜΜΕ, που τάχα πονούν για τη μοίρα των Αφγανών υπό το καθεστώς της Σαρία, κρύβουν όχι μόνο την ιστορική ενοχή των ΗΠΑ και των συμμάχων τους για την ανάδυση του τζιχαντισμού –που γίνεται ενοχλητικός μόνο όταν αυτονομείται– αλλά και τις προσπάθειες δεκαετιών να «τα βρουν» με τους Ταλιμπάν. Ακόμη κι όταν αυτοί «χειραφετήθηκαν», οι Δυτικοί έλπιζαν ότι το καθεστώς τους θα δημιουργούσε την απαραίτητη σταθερότητα ώστε να εξακολουθήσουν να κάνουν μπίζνες και να κρατούν απ’ έξω τους στρατηγικούς αντιπάλους τους. Τη ίδια ελπίδα διατηρούν και τώρα, όπως δείχνουν γεγονότα που δεν πολυδιαφημίζονται – για παράδειγμα η εσπευσμένη μετάβαση του επικεφαλής της CIA Γουίλιαμ Μπερνς στην Καμπούλ ενώ αυτή βρισκόταν πλέον στα χέρια των Ταλιμπάν, και η συνάντησή του με τον υπ’ αριθ. 2 ηγέτη των Ταλιμπάν, τον μουλά Αμπντούλ Γάνι Μπαραντάρ.
Ίσως είναι διαφωτιστικό να ειπωθούν μερικά πράγματα για τον μουλά – που διορίστηκε αναπληρωτής πρωθυπουργός στη νέα κυβέρνηση των Ταλιμπάν (η οποία απογοήτευσε, λένε, τη Δύση διότι περιλαμβάνει μόνο «φανατικούς»). Ο Μπαραντάρ μετά την αμερικανική εισβολή του 2001 κατέφυγε στο Πακιστάν. Όμως το 2010 συνελήφθη διότι επιχειρούσε να διαπραγματευθεί με τους Αμερικανούς και τα ανδρείκελά τους πίσω από τις πλάτες του Πακιστάν. Απελευθερώθηκε μόλις το 2018, μετά από αίτημα ποιών; Των ΗΠΑ! Μετέβη στο Κατάρ, όπου ήταν επικεφαλής των συνομιλιών με την αμερικανική κυβέρνηση, που κατέληξαν στη «συμφωνία της Ντόχα» (η οποία φυσικά δεν τηρήθηκε, αφού –όπως επισημάνθηκε ήδη τον προηγούμενο μήνα– «δεν άξιζε ούτε το χαρτί στο οποίο γράφτηκε»).
Επιθετική κινεζική διπλωματία
Στο μεταξύ τα παζάρια όλων με όλους δίνουν και παίρνουν. Το Πακιστάν και η Ινδία φιλοξενούν (με το αζημίωτο) αλλεπάλληλες συναντήσεις. Ο Νικολάι Πατρούσεφ, επικεφαλής της ρωσικής μυστικής υπηρεσίας Σπετσβιάζ, επισκέφθηκε την Τετάρτη το Δελχί και συναντήθηκε με τον Ινδό πρωθυπουργό Μόντι και τον υπουργό Εξωτερικών Τζαϊσανκάρ για να «βαθύνουν τη ρωσοϊνδική συνεργασία για την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή». Είχε προηγηθεί, την Τρίτη, ο επικεφαλής της CIA Γουίλιαμ Μπερνς, που κι αυτός συναντήθηκε με τους Μόντι και Τζαϊσανκάρ, κι έπειτα πήγε για αντίστοιχες συνομιλίες και στο Πακιστάν. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι υπουργοί Εξωτερικών των Μεγάλων για την ώρα περιορίζονται σε «υποβοηθητικές» δηλώσεις, αφήνοντας τους αρχικατασκόπους να ανοίξουν δρόμο…
Οι Κινέζοι δεν ανήκουν πάντως σε αυτήν την κατηγορία: ήδη στα τέλη Ιουλίου, προβλέποντας τη γοργή πτώση της Καμπούλ, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Βανγκ Γι συναντιόταν με πολυπληθή αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν υπό τον Μπαραντάρ στο Τιαντσίν και δήλωνε ότι οι Ταλιμπάν θα πρέπει να βοηθηθούν από τη διεθνή κοινότητα ώστε να επέλθει ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή… Αλλά και οι Κινέζοι βαρούν μια στο καρφί και μια στο πέταλο: από τη μια υπόσχονται βοήθεια στους Ταλιμπάν, κι από την άλλη τους προειδοποιούν ότι αυτή θα εξαρτηθεί από τη στάση τους απέναντι στο πρόβλημα των Ουιγούρων τζιχαντιστών που πολεμούν εναντίον του Πεκίνου.
Αυτήν την εβδομάδα ο Βανγκ Γι ανακοίνωσε ότι η Κίνα θα στείλει άμεσα στην Καμπούλ επισιτιστική και άλλη βοήθεια αξίας 31 εκατομμυρίων δολαρίων, καθώς και 3 εκατομμύρια δόσεις εμβολίου κατά του Covid-19. Είναι χαρακτηριστικό του κινεζικού διπλωματικού οργασμού ότι η ανακοίνωση έγινε σε πολυμερή σύσκεψη που συγκάλεσαν οι Κινέζοι στο… Πακιστάν – στην οποία συμμετείχαν και όλες οι άλλες χώρες που συνορεύουν με το Αφγανιστάν: Ιράν, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν. Την ίδια ώρα ο Μπλίνκεν περιοριζόταν θέλοντας και μη σε «διαβουλεύσεις για το Αφγανιστάν» με τους ΝΑΤΟϊκούς εταίρους στη Γερμανία, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά…
[1] Άρθρο του Μαρκ Βάντεπιτ στην De Wereld Morgen (16/8/2021).
[2] «Εκτιμήσεις και συμπεράσματα μετά την κατάρρευση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν» (22/8/2021, ιστοσελίδα www.edromos.gr).
[3] «Και τώρα τι;» (φύλλο 555).
Το Αφγανιστάν με μια ματιά
Πληθυσμός: 33 εκατ. Το 25% ζει σε αστικά κέντρα (Καμπούλ: 4,6 εκατ.), το 70% στην ύπαιθρο, και 5% είναι νομάδες.
Εθνότητες: Παστούν 42%, Τατζίκοι 27%, Ουζμπέκοι 9%, Χαζάροι 9%, λοιποί 13%
Έκταση: 652.864 τετρ. χλμ. (σχεδόν 5πλάσια της Ελλάδας)
Κατά κεφαλή ΑΕΠ: 501 ευρώ (ΔΝΤ, εκτίμηση για το 2021 – Μία από τις 10 φτωχότερες χώρες στον κόσμο)
Στιγμές στην ιστορία
1ος αι. μ.Χ.: Το Αφγανιστάν ακμάζει ως εμπορικό σταυροδρόμι. Εμφάνιση του βουδισμού πλάι στον ζωροαστρισμό.
7-10ος αι.: Αραβική εισβολή και, σταδιακά, πλήρης επικράτηση του ισλαμισμού.
13-15ος αι.: Την καταστροφική εισβολή των Μογγόλων διαδέχεται η ευεργετική Αναγέννηση των Τιμουριδών.
18ος αι.: Δημιουργία του Αφγανιστάν (με την ονομασία Κορασάν), που περιλάμβανε και τμήματα του Πακιστάν κ.ά. περιοχών.
19ος αι.: Η Βρετανία εισβάλλει στο Αφγανιστάν στο φόντο της αντιπαράθεσής της με την τσαρική Ρωσία. Λίγα χρόνια αργότερα ηττάται από τους εξεγερμένους Αφγανούς. Ακολουθεί νέα βρετανική εισβολή και κατοχή, και νέα ήττα των Βρετανών. Αποχωρούν, κρατώντας όμως τον έλεγχο του σημερινού Πακιστάν.
20ός αι.: Το 1919, μετά τον τρίτο βρετανοαφγανικό πόλεμο, ιδρύεται το σύγχρονο Αφγανιστάν και προσεγγίζει την ΕΣΣΔ και τη Γερμανία. Το 1947 αρνείται να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Πακιστάν, θεωρώντας ότι μεγάλο τμήμα του ανήκε ιστορικά στο Αφγανιστάν. Το μοναρχικό καθεστώς διατηρεί καλές σχέσεις τόσο με την ΕΣΣΔ όσο και με τις ΗΠΑ, αλλά το 1973 ανατρέπεται από τον Νταούντ. Το 1978 οι δύο αντιμαχόμενες πτέρυγες του φιλοσοβιετικού κόμματος PDPA συνεργάζονται προσωρινά και καταλαμβάνουν την εξουσία. Τον 1979 αρχίζει η αιματηρή σύγκρουση με τους υποστηριζόμενους από τη Δύση και το Πακιστάν ισλαμιστές, ενώ παροξύνεται η αντιπαράθεση των συγκυβερνώντων φραξιών του PDPA: ο Αμίν δολοφονεί τον Ταράκι, οι Σοβιετικοί εισβάλλουν και εκτελούν τον Αμίν, αντικαθιστώντας τον με τον Καρμάλ, τον οποίο καθαιρούν το 1986 και στη θέση του βάζουν τον Νατζιμπουλάχ. Το 1989, ηττημένοι, αποχωρούν. Το καθεστώς Νατζιμπουλάχ καταρρέει το 1992. Ακολουθούν χαοτικές συγκρούσεις ώσπου, το 1996, οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν την εξουσία.
21ος αι.: Το 2001 οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους εισβάλλουν και ανατρέπουν τους Ταλιμπάν. Οι αλλεπάλληλες κυβερνήσεις ανδρεικέλων που εγκαθιστούν αποτυγχάνουν να ελέγξουν τη χώρα. Κυριαρχούν η διαφθορά, η παραγωγή οπίου και οι εκατόμβες που προκαλούν τα κατοχικά στρατεύματα και οι αντίπαλοί τους. Το 70% των Αφγανών βυθίζεται σε απόλυτη φτώχεια. Το 2021 οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν και πάλι την Καμπούλ, εξαναγκάζοντας τους Δυτικούς σε πανικόβλητη αποχώρηση.
