Καθώς φτάνουμε στο τέλος του πολύ πυκνού σε εξελίξεις 2021, υπάρχουν πολλά και σημαντικά που πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψη. Εξελίξεις, μετατοπίσεις, κυοφορούμενες αλλαγές, σε πολλά επίπεδα. Σε ό,τι αφορά το πολιτικό σύστημα και τα ποικίλα «έργα υποστύλωσής» του, αλλά και την οικονομική ζωή. Tις ποικίλες αναδιαρθρώσεις που προωθούνται και πάνε να στήσουν μια νέα φάση του ελληνικού μεταπρατισμού. Και από την άλλη η κατεύθυνση που θα πάρουν τα πράγματα επηρεάζεται άμεσα από το τι συντελείται μέσα στην κοινωνία. Από τις κοινωνικές αλλαγές και αντιστάσεις συχνά υπόκωφες αλλά πολύ «παρούσες». Από τους τρόπους που αναζητεί ο κόσμος για να σταθεί μέσα σε συνθήκες εντεινόμενης πίεσης αλλά και από τα σήματα που δίνει η κοινωνική δυσφορία, και τα αδιέξοδα που μεταφράζονται σε κοινωνικές εντάσεις και κοινωνική παθολογία. Ακριβώς επειδή η περίοδος που διανύουμε είναι σε μεγάλο βαθμό «αχαρτογράφητη» και έτσι οι παλιότεροι «κεκτημένοι» τρόποι και εικόνες της σκέψης έχουν πάψει να είναι ασφαλείς πυξίδες, αποκτούν πιο έκδηλα πρακτικό νόημα δύο αξεχώριστες όψεις της αναγκαίας σήμερα φάσης «αναγνώρισης του κοινωνικού προβλήματος»: Κατά πρώτο να γνωρίσουμε πολύπλευρα τον αντίπαλο και τα χαρακτηριστικά του όπως μεταβάλλονται μέσα στο χρόνο. «Το που θέλει να το πάει», το δυναμικό του αλλά και τις εσωτερικές του αντιφάσεις, τους περιορισμούς και τις αδυναμίες του. Δεύτερο και εξ ίσου σημαντικό. Να αποκτήσουμε την αίσθηση των κοινωνικών διαθέσεων, του τι συμβαίνει και κυοφορείται μέσα στην κοινωνία. Και εν τέλει, μιλώντας γενικότερα, να μπορούμε να εκτιμάμε τους παράγοντες που επηρεάζουν την κατεύθυνση των εξελίξεων, και τις συχνές αλλαγές τους που δεν παύουν να συμβαίνουν μέσα στη ροή του χρόνου.
Μετά τον ΣΥΡΙΖΑ, τώρα ορατά σημάδια φθοράς και για την Ν.Δ.
Από το καλοκαίρι γίνονται όλο και πιο εμφανή τα σημάδια φθοράς και στην κυβέρνηση παρά τη δομική κρίση και την ουσιαστική ανυπαρξία της αντιπολίτευσης. Ο αέρας ανοχής (και κατά περίπτωση στήριξης) που απολάμβανε η διαχείριση Μητσοτάκη ένα προηγούμενο διάστημα δίνει με αυξανόμενους ρυθμούς τη θέση του σε μια ογκούμενη δυσφορία που τροφοδοτείται από ένα συνδυασμό παραγόντων. Η αντιμετώπιση της πανδημίας (η συνολική λογική της, μαζί κοινωνικά άδικη, αυταρχική και διχαστική) αλλά και τα όσα αποκάλυψε η διαχείριση των καλοκαιρινών πυρκαγιών και οι σκοπιμότητες των σχεδιασμών «αποκατάστασης» που τις ακολούθησαν, έχουν κάνει φανερές τις «ποιότητες» της κυβερνητικής διαχείρισης και η ζημιά δεν φαίνεται αναστρέψιμη. Γίνεται αρκετά ορατή η επανεμφάνιση τυπικών συμπτωμάτων μιας γενικότερης αστάθειας του πολιτικού συστήματος. Κυβερνητικές λύσεις περιορισμένης χρήσεως, που «καίγονται» γρήγορα. Όμοιοι κύκλοι διαχείρισης κρίσεων με τα ίδια τετριμμένα και απεχθή «συμψηφιστικά επιχειρήματα». Με τις εν τέλει όμοιας ποιότητας διαδικασίες εκλογικεύσεων της «αναπότρεπτης» αποδυνάμωσης των κοινωνικών υποδομών αλλά και του εκπεσμού των κυβερνητικών χειρισμών. Και μαζί μ’ αυτά έρχεται η οργή, ανάμικτη με φόβο και ανασφάλεια, που επιτείνεται από το ότι η εκάστοτε «φυσική» καταστροφή καταλήγει ευκαιρία για την επιβολή κυμάτων ιδιωτικοποίησης (ανεμογεννήτριες, δάση, τοπική οικονομία) αλλά και για κοινωνικούς πειραματισμούς μεγάλων αποκλεισμών, διχασμών και αυταρχικών θεσμοθετήσεων (διαχείριση πανδημίας, τρόπος χρήσης εμβολίων κ.λπ.).
Μέσα σ’ αυτό το βεβαρυμένο τοπίο έρχονται να προστεθούν τα κύματα ανόδου των τιμών που πλήττουν το βιοτικό επίπεδο ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων. Της κοινωνικής πλειοψηφίας που βρίσκεται ήδη κάτω από τη διαρκή πρέσα του καθεστώτος που εγκαινιάστηκε με τα μνημόνια.
Η συστημική προώθηση της ενίσχυσης του ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ το τελευταίο διάστημα σχετίζεται άμεσα με την αντιμετώπιση αυτής της πολυπαραγοντικής ανερχόμενης πολιτικής αστάθειας. Ο επιταχυνόμενος ρυθμός των εξελίξεων, ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Ν. Ανδρουλάκη, έρχεται να βάλει σε διαδικασία ζυμώσεων όλο το πολιτικό σύστημα. Τα πράγματα δείχνουν να βρίσκονται σε μετάβαση και το πιθανότερο είναι ότι θα γνωρίσουν πολλές φάσεις. Άλλωστε δεν λείπουν οι αποκλίσεις και οι ανταγωνισμοί σε ό,τι αφορά τις επιμέρους εκδοχές που προωθούν διαφορετικά εγχώρια και ξένα κέντρα επιρροής. Όμως υπάρχει ευρεία συναίνεση ως προς την επιδίωξη διεύρυνσης των ευχερειών για σχήματα αναδιάταξης των πολιτικών δυνάμεων περί το «κέντρο» (οι συνδυασμοί μπορεί να αποδειχθούν πολλοί). Το μήνυμα από την επιχειρούμενη επανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ αν και δείχνει να πιέζει απευθείας σε πρώτη φάση την ηγετική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ –η αναδιανομή ισχύος και επιρροής στο χώρο της κεντροαριστεράς έχει ήδη αρχίσει– αφορά εξίσου ισχυρά και τον Μητσοτάκη. Και οι αντιδράσεις του το επιβεβαιώνουν. Βεβαίως επί της ουσίας η αξίωση για τον προβιβασμό στην ηγετική θέση ενός «νέου» πολιτικού πόλου κρίνεται τελικά από τους «δεσμούς» με ισχυρά κέντρα που έχει ο επίδοξος ηγέτης και τα όρια χειρισμών που οι «δεσμοί» αυτοί είναι διατεθειμένοι να του παρέχουν. Η περίπτωση Ανδρουλάκη εμφανίζει δεσμούς με την ευρωκρατία, ακόμα και κάποια δείγματα ότι του ανατίθεται ρόλος «λαγού» (ο κατοπτρικός ανάλογου ρόλου του Μητσοτάκη) γα την προώθηση σχεδιασμών της ευρωκρατικής/γερμανικής πλευράς (βλέπε κάποιες τοποθετήσεις του για την ωρίμανση της ανάγκης αποδυνάμωσης του βέτο στα ευρωπαϊκά όργανα, και για πλευρές του προσφυγικού). Οι δεσμοί του με τον σημιτισμό λειτουργούν επίσης προς την ίδια κατεύθυνση πολύ περισσότερο που και τα τρία κύρια συστημικά κόμματα έχουν ισχυρή εταιρική σχέση με αυτό το «σύστημα». Από την άλλη μεριά όμως το ουσιαστικό μήνυμα της παρθενικής ομιλίας του Ανδρουλάκη (για τον προϋπολογισμό) –«είμαστε σοσιαλδημοκράτες»– αν και δηλωτικό για το από ποιές στοιχίσεις προσδοκάται η άντληση στήριξης, δεν μπορεί παρά να προβληματίζει για την εμβέλεια του εγχειρήματος. Πολύ περισσότερο που η «σοσιαλδημοκρατική» ταυτότητα για ιστορικούς λόγους δεν υπήρξε ποτέ ισχυρή στην ελληνική κοινωνικοπολιτική συνείδηση σαν εκδοχή έκφρασης της κεντροαριστεράς.
Οι διεργασίες που συντελούνται μέσα στο κοινωνικό σώμα είναι αποφασιστικής σημασίας κι ας είναι σε μεγάλο βαθμό υπόκωφες και χωρίς πολιτική έκφραση. Η σημασία τους ενισχύεται γιατί εντοπίζεται μια διευρυνόμενη αναντιστοιχία κατάστασης πνευμάτων (προτεραιοτήτων, ταχυτήτων, μήκους κύματος) ανάμεσα στον πολιτικό κόσμο και σε πλατιά κοινωνικά στρώματα
Η σημασία των κινήσεων και των τάσεων μέσα στην κοινωνία
– Οι εξελίξεις δεν παίζονται αποκλειστικά στο επίπεδο της κεντρικής πολιτικής σκηνής (πολιτικό σύστημα και κέντρα ισχύος). Οι διεργασίες που συντελούνται μέσα στο κοινωνικό σώμα είναι αποφασιστικής σημασίας κι ας είναι σε μεγάλο βαθμό υπόκωφες και χωρίς πολιτική έκφραση. Η σημασία τους ενισχύεται γιατί εντοπίζεται μια διευρυνόμενη αναντιστοιχία κατάστασης πνευμάτων (προτεραιοτήτων, ταχυτήτων, μήκους κύματος) ανάμεσα στον πολιτικό κόσμο και σε πλατιά κοινωνικά στρώματα. Πάνω σ’ αυτή τη βάση εμφανίζονται αντισυστημικές διαθέσεις των πιο διαφορετικών και συχνά ανοιχτών σε «δύσκολες» επιρροές και χειραγωγήσεις προσανατολισμών. Η γνώση αυτών των διαθέσεων και η ύπαρξή μας εντός των κοινωνικών αντιστάσεων είναι αναγκαίος όρος για την υποστήριξη μιας στάσης συμβολής στην υπόθεση του ανοίγματος δρόμων κοινωνικής χειραφέτησης.
– Είναι αναγκαία η σωστή εκτίμηση του ρόλου που παίζουν μεγάλες και βίαιες κοινωνικές αποδιαρθρώσεις/αναδιαρθρώσεις που προωθούνται κατά κύματα αυτή την περίοδο υπό τη δύναμη πυρός του συγκεκριμένου τρόπου διαχείρισης της πανδημίας. Γύρω τους αρθρώνεται η κοινωνική δυσφορία αλλά και το πέρασμά τους δημιουργεί ήδη πλέον εκτεταμένες ζώνες κοινωνικής παθολογίας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν: ένα νέο κύμα καταστροφής της μικρομεσαίας επιχειρηματικής δραστηριότητας – μεταξύ άλλων και μέσω του ουσιαστικού της αποκλεισμού από τη δυνατότητα χρηματοδότησης. Οι σαρωτικές αλλαγές στο εργασιακό τοπίο και σ’ αυτό της κοινωνικής ασφάλισης. Η ενεργειακή «πράσινη» πολιτική και οι ξέφρενες ανατιμητικές της επιπτώσεις αλλά και οι χωροταξικές της παρενέργειες. Μια σειρά εξελίξεων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης που κλονίζουν μοτίβα μεγάλου ιστορικού βάθους για την αναπαραγωγή του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού (είναι για παράδειγμα σοβαρό σημάδι οι κοινωνικές εντάσεις σε ΕΠΑΛ περιθωριοποιημένων εργατικών περιοχών). Οι «αθόρυβες» μεταβολές στην αγορά της αστικής κατοικίας και η πίεση από το αυξανόμενο κόστος της για ευρύτατα κοινωνικά στρώματα.
– Στην εκπνοή του 2021 (δύο χρόνια από την έναρξη της πανδημίας) εμφανίζονται ισχυρά σημάδια κοινωνικής αποδιάρθρωσης. Μορφές οξύτατης κοινωνικής βίας, διαλυτικά φαινόμενα μέσα στον κοινωνικό ιστό, στην οικογένεια, σκληρή συμμορίτικη εγκληματικότητα με άμεσες συνδέσεις με τον κρατικό μηχανισμό, μεγάλης έκτασης ψυχολογικά προβλήματα. Το ζήτημα των άμεσων πρακτικών μέτρων κινητοποίησης της κοινωνίας (σε σαφή αντίθεση με την ανυπόληπτη λογική των όσων προβάλλει σχετικά το πολιτικό σύστημα) για την αντιμετώπιση της κοινωνικής αποδιάρθρωσης γίνεται καθοριστικής σημασίας.
Συμπερασματικά
Κατ’ αρχήν τα προηγούμενα σκιαγραφούν μια πολυεπίπεδη, πολυθεματική κοινωνική και πολιτική κίνηση. Σε πλήρη αντίθεση με την προσπάθεια που γίνεται από τους κυρίαρχους, όλα να τα καταπιεί «η πανδημία» και να υπαχθούν στις σκοπιμότητες και στα προσχήματα της λογικής τους για την διαχείρισή της.
Κατά δεύτερον δεν μπορεί να αφαιρεθεί το διεθνές/εξωτερικό πλαίσιο από μια προσπάθεια ανάλυσης και προσανατολισμού. Ιδιαίτερα που ως κατάσταση-θέση χώρας και κοινωνίας είμαστε πολύ εκτεθειμένοι στην αστάθειά και τους ανταγωνισμούς του διεθνούς συστήματος που προσθέτουν μεγάλους βαθμούς αβεβαιότητας και πολλά ανοιχτά ενδεχόμενα στις εξελίξεις. Άμεσα και πολύ χειροπιαστά για παράδειγμα, ο βαθμός της οικονομικής πίεσης και οι αντοχές του εγχώριου πολιτικού συστήματος θα εξαρτηθούν από την κατεύθυνση που θα πάρουν οι δημοσιονομικές και ευρύτερες οικονομικές εξελίξεις στην Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένου και του εξαιρετικά σύνθετου τοπίου μεγάλων ανταγωνισμών στο χώρο των πηγών ενέργειας. Και βέβαια εξίσου χειροπιαστή και βαρύνουσα, η πολύμορφη επιρροή στις εγχώριες εξελίξεις που ασκεί η απειλή από πλευράς Τουρκίας. Που εκτός των άλλων, είναι καθοριστικός παράγοντας για την εδραίωση των διαφόρων εκδοχών ενδοτισμού και υποτέλειας των ελληνικών ελίτ αλλά και για την υπονόμευση των διαθέσεων αντίστασης που μεταδίδεται με όχημα τις κυρίαρχες ιδεολογίες του ραγιαδισμού, μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό σώμα.
Μέσα σε αυτή τη μεταβατική περίοδο μεγάλων αναδιαρθρώσεων υπό τους σημερινούς δύσκολους συσχετισμούς κοινωνικών δυνάμεων που μπορεί να αναζητηθεί η ελπίδα; Σαφέστατα στα ρεύματα των κοινωνικών αντιστάσεων απέναντι στις προσπάθειες των ελίτ να επιβάλουν τις δυστοπικές αντιανθρώπινες αναδιαρθρώσεις τους. Τέτοιοι δρόμοι μόνο μπορούν να ανοίξουν τα μυαλά των ανθρώπων. Μέσα από τη δύσκολη διαδικασία της συμμετοχής μας σε τέτοια ιστορικού μεγέθους μαζικά κινήματα αντίστασης θα αλλάξουμε και εμείς.
