ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Ιφιγένεια Καλαντζή
Ικαριώτης και Κομμουνιστής, ο 65χρονος Λεωνίδας Βαρδαρός, σκηνοθέτης με πολιτικά ντοκιμαντέρ για τους τόπους εξορίας στο ενεργητικό του, εντυπωσίασε με το νέο του ντοκιμαντέρ Ludlow: οι Έλληνες στους πολέμους του άνθρακα, στο 18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσ/νίκης, αποσπώντας επάξια το Βραβείο Aνθρώπινες Αξίες, στην ενότητα Καταγραφή της μνήμης. Πρόκειται για το ρόλο των Ελλήνων μεταναστών στη Σφαγή του Λάντλοου, αλλά και στον Πόλεμο των 10 ημερών που ακολούθησε.
Ο σκηνοθέτης και η ομάδα του ξαναζωντανεύουν τα συναρπαστικά γεγονότα προκαλώντας αγωνία, στα όρια του θρίλερ, με τη βήμα-βήμα περιγραφή των απεργών, πλαισιωμένη από ένα εντυπωσιακό σπάνιο αρχειακό υλικό. Οι χαρακτηριστικές συλλογικές φωτογραφίες ανθρακωρύχων στα ορυχεία, αλλά και οι εικόνες από τον αποσιωπημένο Πόλεμο των 10 Ημερών φωτίζουν τον μάχιμο ρόλο των Ελλήνων ανθρακωρύχων, στην πλειονότητά τους μεταναστών από την Κρήτη, που μετέφεραν τον ανταρτοπόλεμο από τα κατσάβραχα της Κρήτης στα βουνά του Κολοράντο. Εξαιρετικά αξιόλογες είναι και οι μουσικές επιλογές, με αγωνιστικά τραγούδια του Γούντι Γκάθρι, αλλά και παλιά αυθεντικά κάντρι και μπλουζ.
Στην κατάμεστη αίθουσα στην πρεμιέρα στο Σινέ Αλκυονίς, μετά την προβολή, το κοινό είχε την τύχη να απολαύσει και τη συναυλία του συγκροτήματος Ρωμιοσύνη, που τραγούδησε τον ξεχασμένο ύμνο του συνδικάτου.
Πώς προέκυψε η ιδέα για το ντοκιμαντέρ;
Δεκαπέντε χρόνια πριν, είχα συγκεντρώσει αφηγήσεις μεταναστών της Αμερικής από λογοτεχνικά κείμενα και λαϊκές φυλλάδες, για την παράσταση Δρόμοι και Πατρίδες, που ανέβασα στο Θέατρο Αργώ, της Αιμιλίας Υψηλάντη. Όταν με προσέγγισε η Μη Κερδοσκοπική Εταιρία «Αποστόλης Βερδεμπές», που είχε συγκεντρώσει σημαντικό οπτικό υλικό αυτής της περιόδου, για το ντοκιμαντέρ Ταξισυνειδησία (2013), προτείνοντάς μου να συνεχίσω με άλλο ένα σχετικό ντοκιμαντέρ, δέχτηκα και πήγα στην Αμερική για πρώτη φορά. Χάρη στη Φρόσω Τσούκα, που επιμελήθηκε την έρευνα, βρήκαμε πολύ ιστορικό υλικό σε φιλμ και φωτογραφίες, ενώ ανακαλύψαμε και κάποιες συγκλονιστικές συνεντεύξεις από το ’70, με μαρτυρίες ζώντων απεργών του Λάντλοου. Συνέπεσε και η επέτειος των 100 χρόνων από τη Σφαγή του Λάντλοου και ανεβήκαμε στα βουνά του Κολοράντο, όπου καταφέραμε να συλλέξουμε όγκο πληροφοριών από σχετικούς ερευνητές και καθηγητές.
Στο εμπεριστατωμένο αποτέλεσμα συνέβαλαν όλοι, από τον διευθυντή φωτογραφίας Προκόπη Δάφνο, με τα πλάνα στα ορυχεία και στα ερείπια των οικισμών των εταιριών, τον ηχολήπτη Ανδρέα Γκόβα που επεξεργάστηκε τις προβληματικές ηχογραφήσεις του ’70, μέχρι τον Ξενοφώντα Βαρδαρό, που έδωσε ρυθμό στο μοντάζ και επιμελήθηκε τις προσεγμένες μουσικές επιλογές με τραγούδια εκείνης της περιόδου. Μάλιστα, ανακαλύψαμε και τον ξεχασμένο ύμνο του συνδικάτου ανθρακωρύχων, που ξαναζωντανεύει στο ντοκιμαντέρ ο Τεό Λαζάρου, με το συγκρότημα Ρωμιοσύνη.
Πόσο καιρό χρειάστηκε όλη αυτή η έρευνα;
Δυο-τρία χρόνια. Αναζητήσαμε Έλληνες δεύτερης και τρίτης γενιάς, απογόνους των απεργών, που δεν είχαν πρόβλημα να καταθέσουν ότι οι παππούδες τους και οι γονείς τους ήταν δούλοι των εταιριών του άνθρακα, πώς ξεκίνησε την απεργία η Ένωση Ανθρακωρύχων Αμερικής και πώς την κατέπνιξαν στο αίμα τα ειδικά σώματα καταστολής απεργιών της εθνοφρουράς, τον Απρίλη του 1914, αναγκάζοντας τους εργάτες να πάρουν τα όπλα. Τα γεγονότα του Λάντλοου και τη δολοφονία του ηρωικού ηγέτη των απεργών Λούις Τίκα, από την Κρήτη, που ήταν το επίκεντρο ενός περσινού ντοκιμαντέρ, τα είχε αποτυπώσει στα βιβλία του ο Ζήσης Παπανικόλας, συνεχίζοντας την έρευνα της μητέρας του. Εμείς χρειαστήκαμε περαιτέρω έρευνα παρακολουθώντας και διαλέξεις ιστορικών, προκειμένου να το συνδέσουμε με το σύνολο του ελληνισμού και του εργατικού κινήματος και κυρίως να αναδείξουμε τον λεγόμενο Πόλεμο των 10 Ημερών, που είχε αποσιωπηθεί, όπου πεντακόσιοι Κρητικοί και χίλιοι Ιταλοί εργάτες ζώστηκαν με όπλα και κατέλαβαν όλο το Νότιο Κολοράντο, εκτοπίζοντας την εθνοφρουρά και ιδρύοντας εκεί δικό τους κράτος!
Τα φιλμάκια στους εργοστασιακούς χώρους προέρχονταν από διαφημιστικά εταιριών;
Ένα μέρος είναι και από διαφημιστικά των εταιριών. Τα κινηματογραφημένα πλάνα της μάχης τα αφάνισε ο Ροκφέλερ, εξαγοράζοντας δημοσιογράφους και θάβοντας το θέμα. Μετά από 50-60 χρόνια, ερευνητές και πανεπιστημιακοί ασχολήθηκαν με δημοσιεύσεις, αναδύοντάς το ξανά στην επικαιρότητα, κυρίως με την επέτειο των 100 χρόνων. Τα στοιχεία αυτά ανήκαν στο Κουμμουνιστικό Κόμμα Αμερικής, που τα είχε στείλει στη Σοβιετική Ένωση, και μετά επιστράφηκαν πίσω στις βιβλιοθήκες, στα πανεπιστήμια και στα αρχεία των συνδικάτων.
Γιατί οι Έλληνες θεωρούνται ραχοκοκαλιά και μυϊκός ιστός της απεργίας του Λάντλοου;
Οι Έλληνες μετανάστες δεν είχαν την εμπειρία της ταξικής πάλης που είχανε Ούγγροι, Ρώσοι και Ιταλοί. Ταξική συνείδηση απέκτησαν μόλις έφαγαν την πρώτη σφαίρα. Ήταν όμως ετοιμοπόλεμοι, γιατί είχαν πολεμήσει πρόσφατα στους Βαλκανικούς πολέμους, ενώ ειδικά οι Κρητικοί, ήταν έμπειροι στον ανταρτοπόλεμο, απ’ τους απελευθερωτικούς τους αγώνες, αφήνοντας κατάπληκτους τους εργοδότες, που δεν περίμεναν τέτοια μαχητικότητα και αποτελεσματικότητα.
Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στη μάχη και τον ένοπλο αγώνα ως μορφή πάλης. Υπάρχει σήμερα διάθεση για κάτι τέτοιο;
Η ταξική πάλη στην Αμερική ήταν πολύ βίαιη, με την εργατική τάξη να αποτελεί το αντίπαλο δέος στην κυριαρχία των τραστ. Η απεργία του Λάντλοου, από τις πιο αιματηρές, καθώς και ευρύτερα οι διεκδικήσεις στην Αμερική ανέδειξαν μια δυναμική ταξική αντιπαράθεση απέναντι στα μονοπώλια, επηρεάζοντας καθοριστικά την εξέλιξη του αγωνιστικού εργατικού κινήματος παγκόσμια.
Μια καθηγήτρια αναφέρει πως «Έχεις και σήμερα δικαιώματα, αρκεί να μην τα διεκδικείς». Ο σπουδαίος Ελληνοαμερικανός διανοούμενος Νταν Γεωργάκας, που έχει μελετήσει σε βάθος τον ελληνισμό και την ιστορία του εργατικού κινήματος της Αμερικής, απομυθοποιεί τη λεγόμενη «εποποιία της μεταναστευτικής πολιτικής στην Αμερική», μια ωραία φράση που κρύβει ατέλειωτα ατομικά δράματα. Ένας απόγονος των Κρητικών απεργών αναφέρει: «Γλίτωσαν πολλοί Έλληνες, γιατί είχαν όπλα…». Το λένε αυτοί που είναι σήμερα Αμερικανοί πολίτες. Από εκεί και πέρα, ας βγάλουν τα συμπεράσματά τους οι θεατές.
Στο ντοκιμαντέρ κυριαρχεί η σημασία ενός ισχυρού εργατικού συνδικάτου. Τι απέγιναν τα συνδικάτα σήμερα;
Η φιλοσοφία του μηχανισμού του Ροκφέλερ ήταν να οργανώσει τους οικισμούς των εργατών της εταιρίας με βάση ένα μοντέλο διαχωρισμού των διαφορετικών εθνικοτήτων, ώστε να δυσκολευτεί το συνδικάτο να τους οργανώσει. Όταν συνευρίσκονται Ιταλοί, Έλληνες, Ούγγροι, ο διαχωρισμός σταματάει και ξεκινάει η αλληλεγγύη. Το τραγικό είναι ότι σήμερα ο συνδικαλισμός, από όργανο των εργαζόμενων, έγινε βασικό στήριγμα της εξουσίας. Γι’ αυτό ξαναπροσπαθούν να ενώσουν τους εργάτες πάνω σε μια βάση ταξική, γιατί δεν έχουμε όλοι τα ίδια δικαιώματα.
Η ανάδειξη του Λούις Τίκα έναν αιώνα μετά, μπορεί να εμπνεύσει;
Σήμερα δεν έχουμε ανάγκη από ήρωες, έχουμε ανάγκη από συλλογικές δράσεις και συνειδητούς συλλογικούς αγώνες. Οι απεργίες των αρχών του προηγούμενου αιώνα πίεσαν μακροπρόθεσμα για να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο και να δημιουργηθεί εργατικό δίκαιο στην Αμερική. Αλλά, όπως αποκαλύπτεται, τίποτα πια δεν θεωρείται κατοχυρωμένο…
Το σημαντικό όμως το αναφέρει και πάλι ο Γεωργάκας, κλείνοντας: «Σήμερα οι Ελληνοαμερικανοί δεν θέλουν να θυμούνται τι έγινε πριν εκατό χρόνια, γιατί έχουν βγάλει χρήματα και έχουν αποκτήσει κύρος. Άλλα όταν ξεχνάμε, η ιστορία εμφανίζεται ξανά με άλλη μορφή». Και πράγματι, βλέπουμε σε παγκόσμιο επίπεδο ότι όλα πρέπει να τα διεκδικούμε πάλι απ’ την αρχή.
Info: Το ντοκιμαντέρ Ludlow: Οι Έλληνες στους πολέμους του άνθρακα, προβάλλεται από 7/4/2016 αποκλειστικά στο Σινέ Αλκυονίς, Ιουλιανού 42-46, Πλ. Βικτωρίας, καθημερινά εκτός Δευτέρας στις 20:00 και στη Θεσσαλονίκη, στο Σινέ «Τζον Κασσαβέτης», Αποθήκη 1, Λιμάνι.
