Την παρούσα εβδομάδα στις διεθνείς αγορές παίχτηκε ένα ακραίο κερδοσκοπικό παιγνίδι γύρω από το πετρέλαιο. Η ζήτηση βρέθηκε στο ναδίρ και η κερδοσκοπία στο ζενίθ. Η όλη κατάσταση όμως έχει πολλές πλευρές που δεν αφορούν μόνο την κερδοσκοπία αλλά σε μεγάλο βαθμό συνδέονται με την κατάσταση και τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας και τη γεωπολιτική.
Η κρίση της πανδημίας, με το παγκόσμιο «σταμάτημα» των πάντων (lockdown), έχει τεράστια αρνητική επίδραση στην κατανάλωση πετρελαίου. Όταν πλέον θα αρχίσει η παγκόσμια οικονομία να επανέρχεται στην μετά την πανδημία «κανονικότητα» η οικονομική ύφεση που θα ακολουθήσει προδιαγράφει μειωμένη ζήτηση πετρελαίου, ενδεχόμενα για μεγάλο διάστημα. Ο πρόσφατος πόλεμος στους κόλπους του ΟΠΕΚ+ μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας και η ενίσχυση της προσφοράς από πλευράς της πρώτης, σαν αντίδραση στην άρνηση της Ρωσίας να αποδεχθεί τη μείωση της παραγωγής της κατά 1,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως, είχαν σαν αποτέλεσμα να πέσουν δραματικά οι τιμές. Μετά τη σύνοδο του ΟΠΕΚ+ της 6/3/2020 η κρατική εταιρεία πετρελαίου της Σ. Αραβίας προχώρησε σε πρωτοφανείς εκπτώσεις προσφέροντας τιμές έως και 10,25 δολάρια κάτω από την τιμή αναφοράς. Σε αυτές τις συνθήκες η τιμή ανά βαρέλι για το πετρέλαιο των ΗΠΑ (WTI) έπεσε από τα 45,24 δολάρια στο τέλος Φεβρουαρίου στα 20,1 στο τέλος Μαρτίου (-55,6%).
Η προσωρινή εκεχειρία στον «πόλεμο» πετρελαίου μεταξύ Σ. Αραβίας, Ρωσίας και ΗΠΑ (ενδιαφέρεται για την παραγωγή της, σχιστολιθικό πετρέλαιο, που έχει υψηλό κόστος εξόρυξης και συνεπώς είναι εκτός αγοράς όταν πέφτουν οι τιμές) πραγματοποιήθηκε μόλις στις 6/4/2020. Στον ΟΠΕΚ+ συμφώνησαν για περικοπή παραγωγής κατά 9,7 εκατ. βαρέλια ημερησίως (-10% της παγκόσμιας παραγωγής) από τον Μάιο 2020 και έθεσαν στόχους για μειωμένη παραγωγή έως και τον Απρίλιο 2022. Όπως αποδείχθηκε από την πορεία των τιμών η μείωση αυτή, τουλάχιστον στην παρούσα φάση και μέχρι να επανεκκινήσει η παγκόσμια οικονομία, θεωρείται εξαιρετικά ανεπαρκής και ήρθε κάπως αργά. Οι τιμές μετά από μια πρόσκαιρη βελτίωση συνέχισαν να πέφτουν και έφτασαν στα 17 δολάρια το βαρέλι την 17/4/2020. Από εκεί και μετά ακολούθησαν τα πρωτοφανή γεγονότα αυτής της εβδομάδας με κύριο χαρακτηριστικό την άκρατη κερδοσκοπία. Έτσι έφτασε να πωλείται το προθεσμιακό συμβόλαιο ανά βαρέλι ακόμα και σε -37,63 δολάρια τη Δευτέρα 20/4/2020. Μπορεί οι παραπάνω αρνητικές τιμές να ήταν ένα «τεχνικό» κερδοσκοπικό πρόβλημα όμως η πτώση συνεχίστηκε και την Τρίτη που ξεκίνησε ο νέος μήνας συμβολαίων.Το WTI έφτασε να κάνει βουτιά -43% φτάνοντας μέχρι τα 6,5 δολάρια και το Brent (πετρέλαιο Ευρώπης) να πέφτει κατά 24,4%, κάτω από το «ψυχολογικό όριο» των 20 δολαρίων ανά βαρέλι, στα 15,98 που είναι το χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 21 ετών (από τον Ιούνιο 1999).
Οι τιμές αυτές αποτελούν πρόβλημα για όλους πλέον τους παραγωγούς. Κατ΄ αρχήν για τις αμερικανικές εταιρείες σχιστολιθικού πετρελαίου που έχουν το υψηλότερο κόστος παραγωγής και τίθενται εκ των πραγμάτων «εκτός αγοράς». Ήδη ο πρόεδρος Τραμπ ανήγγειλε πρόγραμμα για τη στήριξη του συγκεκριμένου παραγωγικού τομέα των ΗΠΑ. Ακολουθούν οι καναδικές οι οποίες και αυτές έχουν υψηλό κόστος. Η Ρωσία πιέζεται από τις εξελίξεις καθώς ο προϋπολογισμός της έχει βασιστεί σε σενάρια για ελάχιστη τιμή τα 40 δολάρια. Επίσης η Σ. Αραβία χάνει τεράστια ποσά καθώς το οικονομικό της όφελος, από τα δικαιώματα επί του πετρελαίου που έχει πουλήσει στις εταιρείες, περιορίζεται πλέον στα 3 δολάρια ανά βαρέλι. Φυσικά ένας πολύ μεγάλος χαμένος από τις εξελίξεις, τον οποίο θέλουν να πιέσουν οι ΗΠΑ μέχρι πλήρους εξόντωσης, είναι η Βενεζουέλα. Στην περίπτωσή της η πίεση εκ μέρους των ΗΠΑ αυξήθηκε υπέρμετρα καθώς η διοίκηση Τραμπ προχθές υποχρέωσε και την τελευταία αμερικανική εταιρεία Chevron να διακόψει πλήρως τις εργασίες άντλησης πετρελαίου στη Βενεζουέλα από 1/12/2020.
Η ανάκαμψη των τιμών μεσοβδόμαδα δεν ήρθε τελικά από τη λειτουργία της αγοράς αλλά από «εξωγενή» γεγονότα γεωπολιτικής φύσης. Χρειάστηκε η εμπρηστική δήλωση Τραμπ εναντίον του Ιράν, «Έδωσα εντολή στο Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ να πλήξει και να καταστρέψει οποιοδήποτε ιρανικό σκάφος παρενοχλεί πλοία μας στη θάλασσα», για να ανακάμψουν μερικώς οι τιμές του πετρελαίου χωρίς όμως να επανέλθουν στα επίπεδα της προηγούμενης εβδομάδας.
Οι προοπτικές βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα είναι ότι το πρόβλημα υπερπροσφοράς θα παραμένει καθώς η ζήτηση θα συνεχίζει να είναι ασθενική ακόμα και μετά τη λήξη του lockdown και η εκτιμήσεις για την παγκόσμια ύφεση τρομάζουν. Ένας επιπλέον παράγοντας που θα επιδράσει είναι το γεγονός ότι ήδη έχουν αποθηκευτεί περί τα 260 εκατ. βαρέλια σε τάνκερ, 60 εκατ. στις ΗΠΑ ενώ τα στρατηγικά τους αποθέματα έφτασαν στα 520 εκ. (υψηλό τριών ετών) και η Σ. Αραβία έχει φορτώσει 50 εκατ. βαρέλια με κατεύθυνση την αγορά των ΗΠΑ. Τα τεράστια αυτά αποθέματα θα συνεχίσουν να πιέζουν τις τιμές για μεγάλο χρονικό διάστημα όσο η ζήτηση δεν θα μπορεί να ξεπεράσει την προσφορά από την άμεση παραγωγή. Τέλος οι εξελίξεις αυτές διαμορφώνουν ένα ακόμα αρνητικό παράγοντα, το κόστος μεταφοράς του αργού πετρελαίου. Δεδομένου ότι λιγοστεύουν τα διαθέσιμα τάνκερ οι τιμές ανεβαίνουν. Για την διαδρομή Ευρώπη-Ασία το κόστος από 3,8 δολάρια το βαρέλι στο τέλος Φεβρουαρίου έφτασε στα 6,9 στις 22/4/2020.
Συμπεράσματα
- Η αγορά πετρελαίου με τις τιμές όπως διαμορφώνονται, ανεξάρτητα από τα επιμέρους κερδοσκοπικά παιγνίδια, προεξοφλεί ότι η επόμενη μέρα μετά την πανδημία θα είναι πολύ δύσκολη, μέχρι να επιστρέψει η παγκόσμια οικονομία σε κάποια κανονικότητα και η συνακόλουθη οικονομική ύφεση θα είναι ιδιαίτερα έντονη.
- ΟΙ ισχυροί παίκτες-παραγωγοί πετρελαίου, έχοντας αντικρουόμενα μεταξύ τους συμφέροντα και εξαρτώμενοι οι περισσότεροι από τα έσοδα από το πετρέλαιο, προσπαθούν ο καθένας για λογαριασμό του να περιορίσει τις ζημιές του, που βλέπει να επεκτείνονται σε αρκετό βάθος χρόνου. Αυτό οδηγεί σε «διαγκωνισμούς» μεταξύ τους και ενδεχόμενα σε ακραίες πρακτικές, όπως έγινε με τη Σ. Αραβία.
- ΟΙ ΗΠΑ προχωρούν σε παρεμβάσεις άμεσες ή έμμεσες στο πετρέλαιο με στόχο να προστατεύσουν την παραγωγή τους και ταυτόχρονα να περιορίσουν ακόμα και να εξοντώσουν πετρελαιοπαραγωγές χώρες με «ανεπιθύμητα» καθεστώτα όπως είναι το Ιράν και η Βενεζουέλα καθώς και να περιορίσουν τις δυνατότητες της Ρωσίας.
- Η ακραία κερδοσκοπία σε συνθήκες πτώσης τιμών και έλλειψης εναλλακτικών λύσεων αποθήκευσης πετρελαίου οδηγούν σε πρωτόγνωρα φαινόμενα όπως αυτά των αρνητικών τιμών της 20/4/2020. Αυτό το κλίμα η αγορά πετρελαίου φαίνεται ότι θα το ζήσει με πολύ πιο έντονο τρόπο και τον Μάϊο (συμβόλαια Ιουνίου) καθώς οι αποθηκευτικοί χώροι θα έχουν πλέον καταληφθεί πλήρως και η κατανάλωση δεν θα έχει μεταβληθεί ουσιαστικά.
- Ίσως αυτό το κλίμα «βίαιης» κερδοσκοπίας να εμφανιστεί και στις αγορές μετοχών στο βαθμό που η ύφεση θα είναι μεγαλύτερη σε διάρκεια και μέγεθος από τα μέχρι σήμερα εκτιμώμενα. Δυστυχώς οι μέχρι τώρα εκτιμήσεις έχουν αποδειχθεί από τον Φεβρουάριο μέχρι και τα μέσα Απρίλη αισιόδοξες σε σχέση με την οικονομική πραγματικότητα.
- Η τεράστια πτώση των διεθνών τιμών του πετρελαίου έχει πολύ μικρή συγκριτικά επίδραση στις τελικές που πληρώνει ο καταναλωτής, ειδικά στην Ελλάδα, καθώς τα 2/3 της τιμής είναι φόροι.
Μια εξήγηση τι συνέβη τη Δευτέρα 20/4
Τα συμβόλαια παράδοσης έληγαν την επόμενη μέρα. Συνεπώς όποιος είχε το συμβόλαιο παρελάμβανε το πετρέλαιο. Στις ΗΠΑ ο τελικός διακανονισμός των συμβολαίων γίνεται με φυσική παράδοση ενώ στην Ευρώπη με μετρητά, γεγονός το οποίο δίνει μεγαλύτερη ευελιξία. Με δεδομένα ότι α) ελαχιστοποιούνται οι χώροι αποθήκευσης-αποθεματοποίησης υγρών καυσίμων, καθώς στις ΗΠΑ έχει υπερκαλυφθεί το 70% και πλέον, β) κατά τις τελευταίες μέρες πριν τη λήξη των συμβολαίων οι συμμετέχοντες στην αγορά είναι κυρίως οι κερδοσκόποι και ελάχιστοι έως καθόλου παράγοντες της αγοράς καυσίμων, είναι φυσικό ότι κανένας κερδοσκόπος δεν ήθελε να παραλάβει το φυσικό προϊόν. Έτσι την τελευταία μέρα ξεκίνησε ένας «αγώνας» αγορών και πωλήσεων με σκοπό το προσδοκώμενο ενδιάμεσο κέρδος και τελικό στόχο να αποφύγει κάποιος να μείνει με το «μουτζούρη» στη λήξη της συνεδρίασης. Αυτό εντάθηκε ιδιαίτερα καθώς επιτράπηκε να γίνουν για πρώτη φορά διαπραγματεύσεις ακόμα και σε αρνητικές τιμές. Οι αρνητικές τιμές που διαμορφώθηκαν φαίνονται υπερβολικές όμως έχουν περιορισμένη σημασία καθώς αφορούν μικρό αριθμό συμβολαίων που άλλαξαν εντός της ημέρας αρκετές φορές χέρια.
