Νέα ζητήματα πάνω στο έδαφος της κρίσης της παγκοσμιοποίησης
Η πολύμορφη κρίση που εκδηλώνεται στη βάση της πανδημίας του κορωνοϊού εισάγει ζητήματα και πλευρές χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Όχι γιατί επιδημίες με παγκόσμια εξάπλωση δεν έχουν υπάρξει στο απώτερο αλλά και στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν (π.χ. ισπανική γρίπη στις αρχές του 20ού αιώνα με εκατομμύρια θύματα) αλλά γιατί η επιδημία –η ασθένεια πέραν της υπόστασής της– σαν φυσικό φαινόμενο εκδηλώνεται πάντοτε με κοινωνικούς όρους στο πλαίσιο συγκεκριμένων κοινωνικών σχέσεων και κοινωνικής οργάνωσης και είναι αυτή η πλευρά που καθορίζει την έκταση και την ποιότητα των συνεπειών της.
Η σημερινή πανδημία εκδηλώνεται μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης που βρίσκεται ήδη σε κρίση. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν μέσα σε αυτό το πλαίσιο που σε έντονη αντίστιξη με την εντυπωσιακή πυκνότητα υπερεθνικών δεσμών και αλληλεξάρτησης που έχει γεννήσει το παγκοσμιοποιημένο κοσμοσύστημα, η επιδημία του κορωνοϊού έρχεται να παροξύνει (όχι να προκαλέσει γιατί αυτή είναι εδώ και αρκετό καιρό παρούσα ήδη από την κρίση του 2008) μία λογική αντιμετώπισης «ο καθένας μόνος του και σε τροχιά σύγκρουσης με τους άλλους». Αρκεί χωρίς να πάμε σε μεγαλύτερο βάθος, να σκεφτούμε ότι μέσα σε ένα διεθνές σύστημα που θα μπορούσε άνετα να παρέχει έστω ευχέρειες παγκόσμιας κλίμακας ταχείας παραγωγής και κάλυψης των αναγκών σε φάρμακα, σε βασικό ιατρικό εξοπλισμό και σε φτηνά μέτρα άμεσης προφύλαξης έχει αφεθεί η κάθε χώρα να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μόνη της (με την αξιοσημείωτη εντούτοις εξαίρεση της Κίνας αλλά και της Κούβας και της Βενεζουέλας σε ένα άλλο επίπεδο).
Δύο στρατηγικές για την αντιμετώπιση της κρίσης
Σχεδόν ταυτόχρονα με την εμφάνιση της παρούσας πανδημίας εμφανίστηκαν δύο στρατηγικές για την αντιμετώπισή της.
Για να γίνει αντιληπτή η ουσία των επιλογών που γίνονται είναι αναγκαίο να παραθέσουμε συνοπτικά τα βασικά χαρακτηριστικά της τρέχουσας επιδημίας.
Σημαντική μεταδοτικότητα και άρα γρήγοροι ρυθμοί διάδοσης, όχι επικίνδυνα, σχετικά ήπια φαινόμενα για την πλειονότητα των κρουσμάτων, εντούτοις ένα 10% θα νοσήσει σοβαρά και θα χρειαστεί υποστήριξη με νοσηλεία σε συνθήκες εντατικής θεραπείας. Επιπλέον αυτό το ποσοστό αφορά κατά το μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένους και πάσχοντες από σοβαρά άλλα νοσήματα ή χρόνιες παθήσεις.
Η πρώτη στρατηγική συνοψίζεται στο ότι «δεν καταπολεμούμε την εξάπλωση της επιδημίας αλλά εξαντλούμε τις προσπάθειές μας στην φροντίδα των ασθενούντων». Αυτή η αντιμετώπιση αναγκαστικά οδηγεί σε πολύ σημαντικό αριθμό θυμάτων, εφόσον οδηγείται στο να ξεπεράσει γρήγορα τις δυνατότητες του οποιουδήποτε υπάρχοντος συστήματος υπηρεσιών υγείας. Πολύ περισσότερο των σημερινών που έχουν αδυνατίσει αν και σε διαφορετικούς βαθμούς λόγω των, επί πολλά έτη, εφαρμοζόμενων πολιτικών συρρίκνωσής τους. Εδώ αξίζει να επισημανθεί η σχεδόν μοναδική για ανεπτυγμένη χώρα περίπτωση του ιδιωτικού χαρακτήρα του συστήματος υγείας των ΗΠΑ που αποκλείει εκ προϊμίου ένα σημαντικό ποσοστό του φτωχού πληθυσμού από οποιαδήποτε πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας με όλες τις αναμενόμενες συνέπειες). Τυπικά παραδείγματα αυτής της στρατηγικής υπήρξαν τουλάχιστον σε μία αρχική φάση οι κυβερνήσεις της Αγγλίας και των ΗΠΑ, αλλά επί της ουσίας και της Γερμανίας της Ολλανδίας και της Γαλλίας (με την απίστευτης μεταξύ των άλλων ανευθυνότητας απόφαση του Μακρόν να διεξαχθούν οι τοπικές εκλογές μέσα σε περιβάλλον εξελισσόμενης πανδημίας!). Ακόμα και στο επίπεδο των κεντρικών πολιτικών εκφωνήσεων (βλέπε δηλώσεις του Μπ. Τζόνσον, της Μέρκελ και του Τράμπ) αυτή η πολιτική επιλογή αποδέχεται με άνεση ότι θα υπάρξει υψηλός αριθμός θυμάτων.
Η πανδημία οδηγεί σε καταστάσεις έκτακτης καθολικής ανάγκης όπου θίγονται αιφνιδίως και σε βάθος υπαρξιακοί όροι που αφορούν τεράστιες κοινωνικές πλειοψηφίες. Σοβαρή πολιτική στάση είναι να προετοιμαζόμαστε για το ότι οι συνθήκες μέσα στις οποίες διεξάγεται η πάλη των τάξεων θα αλλάξουν ριζικά ενισχύοντας εκείνα τα στοιχεία που θα θέτουν οξύτερα την ανάγκη γα συνολικές απαντήσεις σε θέματα που αφορούν το συνολικό μοτίβο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής
Από την άλλη πλευρά, η δεύτερη στρατηγική εστιάζει στην προσπάθεια να αντιμετωπιστεί και να ελαχιστοποιηθεί κατά το δυνατόν η εξάπλωση της επιδημίας. Δημιουργώντας συνθήκες έκτακτης ανάγκης και καραντίνας με την απομόνωση (σε διάφορους βαθμούς) του πληθυσμού στο σπίτι, και διακοπής εκτεταμένων παραγωγικών και κοινωνικών λειτουργιών. Η πιό ριζοσπαστική εκδοχή αυτής της στρατηγικής επιλογής δείχνει να είναι της Κίνας που επιδίωξε να θέσει σε συνθήκες ατομικής απομόνωσης όλα τα κρούσματα και σε καραντίνα τις περιφέρειες με μεγάλη πυκνότητα κρουσμάτων κινητοποιώντας σημαντικούς πόρους για την ταχύρρυθμη υποστήριξη των συστημάτων υγείας. Ο δρόμος αυτός δείχνει εύλογα αποτελεσματικός. Άλλες χώρες που υιοθέτησαν τέτοιες λογικές: στην Ασία οι Ν. Κορέα, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη, κάποιες ευρωπαϊκές π.χ. η Ιταλία (έστω και με καθυστέρηση) και η Ελλάδα αρκετά έγκαιρα (ίσως βάρυνε η ιδιαίτερη ευθραυστότητα του συστήματος υγείας μιας χώρας εξαντλημένης από τις τροϊκανές πολιτικές).
Ο τρόπος αντιμετώπισης κεντρικής σημασίας πολιτικό ζήτημα
Η επιλογή του τρόπου αντιμετώπισης της πανδημίας είναι απολύτως πολιτική (παρά τον οικονομίστικο, ή τεχνοκρατικό τρόπο με τον οποίο συνήθως παρουσιάζεται).
Οι κινητήριες ροπές πίσω από την πρώτη στρατηγική λειτουργούν σε μία λογική άμεσου κόστους – ωφέλους, χαρακτηριστική των πιέσεων που ασκεί η ροπή του κεφαλαίου (και ειδικότερα σημαντικών ομάδων του) για επιτάχυνση των κύκλων συσσώρευσής του στο πλαίσιο της τρέχουσας ανεπίλυτης κρίσης του. Αυτές ενισχύουν τις εξής πλευρές:
1) Αποφυγή του κόστους από το σταμάτημα των παραγωγικών δραστηριοτήτων και προσπάθεια ανταγωνισμού με άλλες χώρες και κέντρα σε ένα τοπίο όπου είναι ήδη σαφές ότι θα υπάρξουν χώρες (ή κέντρα) που θα βγουν ενισχυμένες ενώ άλλες θα βγούν ιδιαίτερα αδυνατισμένες από την κρίση του κορωνοϊού. Επιδιώξεις του κάθε κέντρου/χώρας να μετακυλισθούν σε τρίτους οι συνέπειες της κρίσης συσσώρευσης κεφαλαίου που ήταν παγκοίνως γνωστό ότι εκκολαπτόταν ήδη πριν από την κρίση του κορωνοϊού. Ειδικότερα εκείνες που σχετίζονται με την κατανομή του κόστους από την καταστροφή ή την απαξίωση κεφαλαίου.
2) Η ειδικότερη επιδίωξη να μειωθεί το συνταξιοδοτικό κόστος μέσω της απομείωσης του πληθυσμού μεγάλων ηλικιών αλλά και να επιταχυνθεί η κατανάλωση και η επένδυση από τη διαδικασία ρευστοποίησης στοιχείων που προέρχονται από κληρονομιά.
Όμως ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η πανδημία είναι πολιτικός και με την έννοια ότι διαμορφώνεται με σύνθετους όρους που δεν εξαντλούνται σε μία αδιαμεσολάβητη οικονομική αντίληψη των «γυμνών επιδιώξεων» των δυνάμεων του κεφαλαίου. Αντικατοπτρίζει ευρύτερα την ηθική και τον τρόπο κατανόησης των εθνικών συμφερόντων και των πολιτικών προτεραιοτήτων των κρατών κατ’ αρχήν αλλά και σε μικρότερο βαθμό και των εθνών και των λαών. Με άλλα λόγια οι επιλογές είναι πολιτικές και η πορεία διαμορφώνεται και από τους ειδικούς όρους που διαμορφώνουν μεγάλης επιδραστικότητας εγκαθιδρυμένα χαρακτηριστικά της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής. Ο ιδιαίτερος σεβασμός προς τους ηλικιωμένους στην Κϊνα αλλά και σε άλλες κοινωνίες της Άπω Ανατολής, ο σημαντικός πολλαπλός ρόλος της οικογένειας στις χώρες της Νότιας Ευρώπης και των παππούδων-γιαγιάδων μέσα στην οικογένεια, ή ακόμα και ο διαφορετικός βαθμός στον οποίο έχει διαβρώσει ο ατομικισμός του νεοφιλελευθερισμού τις δάφορες κοινωνίες είναι σίγουρα τέτοιοι παράγοντες. Αλλά και η αμήχανη και άτολμη αναδίπλωση που παρατηρούμε τις τελευταίες μέρες στην πολιτική των κυβερνήσεων σημαντικών χωρών της Δύσης (Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, ΗΠΑ, αλλά και Ολλανδία) έχει σίγουρα την αιτία της στην εκτίμηση της εκρηκτικής δυναμικής ανεξέλεγκτων κοινωνικών αντιδράσεων.
Άλλωστε είμαστε μόνο στην αρχή. Το φαινόμενο εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς και επιβάλλει τις αναγκαιότητές του πάνω στα κέντρα λήψης των αποφάσεων.
Επιπλέον πρέπει να επισημάνουμε ότι η πανδημία οδηγεί σε καταστάσεις έκτακτης καθολικής ανάγκης όπου θίγονται αιφνιδίως και σε βάθος υπαρξιακοί όροι που αφορούν τεράστιες κοινωνικές πλειοψηφίες. Μέσα σε μία τέτοια πρωτόγνωρη κατάσταση, σοβαρή πολιτική στάση είναι να προετοιμαζόμαστε για το ότι οι συνθήκες μέσα στις οποίες διεξάγεται η πάλη των τάξεων θα αλλάξουν ριζικά ενισχύοντας εκείνα τα στοιχεία που θα θέτουν οξύτερα την ανάγκη γα συνολικές απαντήσεις σε θέματα που αφορούν το συνολικό μοτίβο οργάνωσης της κοινωνικής ζωής.
Μπαίνει το ζήτημα της βασικής επιλογής «να είμαστε με τη ζωή και με όσα απαιτεί η διατήρησή της».
