Στις πρωτόγνωρες σημερινές συνθήκες δεν είναι περίεργο που η σκέψη απορροφάται κατ’ αρχήν από τις άμεσες ανάγκες και ανησυχίες που δημιουργεί η πανδημία. Άλλωστε η κυρίαρχη πολιτική από την πλευρά της ενισχύει σκόπιμα αυτή την τάση. Ήδη όμως το ερώτημα «τι θα συμβεί μετά;» είναι πια για τα καλά στην ημερήσια διάταξη και αφορά διαγραφόμενες εξελίξεις σε διαφορετικά και αλληλοεπηρεαζόμενα επίπεδα: στο παγκόσμιο, στο ευρωπαϊκό αλλά και σε αυτό της χώρας μας.
Τα προβλήματα που θέτει «η επόμενη μέρα» για τη χώρα μας και η ανάγκη προσανατολισμού της σκέψης μας είναι το θέμα που θα μας απασχολήσει.
Τι μας κληροδοτεί το πριν. Τι παροξύνει η πανδημία
Κατ’ αρχήν γιατί βάζουμε εισαγωγικά στην «επόμενη μέρα»; Γιατί ήδη γίνεται όλο και πιο συχνά λόγος για τη μερικότητα μιας μετάβασης. Προετοιμάζοντας τα πνεύματα για μια λογική «μισής ζωής, μισού μισθού, κολοβωμένης δημοκρατίας» μεταξύ των άλλων.
Αρχίζοντας πρέπει να ξεχωρίσουμε συνοπτικά τα βασικά που ορίζουν την κατάσταση.
1) Η παρούσα κρίση έρχεται, ιδιαίτερα για τη χώρα μας, να προστεθεί στις συνέπειες της αξεπέραστης προηγούμενης κρισιακής φάσης. Και αυτό δεν αφορά μόνο εισοδήματα. Αφορά κυρίως τις απαξιωμένες υποδομές της χώρας (το σύστημα υγείας είναι μόνο η πλευρά που εμφανίστηκε έντονα τώρα), τη στέρηση κυριαρχίας πάνω στα βασικά δίκτυα και υποδομές αλλά και ένα μοντέλο οικονομικής ζωής του οποίου οι στρεβλώσεις ενισχύθηκαν από τα μνημόνια. Η παρούσα κρίση έρχεται να δείξει τα αδιέξοδα μιας οικονομίας προσανατολισμένης μονομερώς προς τον τουρισμό και προς την εξέλιξή της σε διαμετακομιστικό κόμβο. Έτσι, μέσα στο διεθνές περιβάλλον τεράστιας ύφεσης και ανεργίας που θα προκύψει, το πρόβλημα της κοινωνικής επιβίωσης στην Ελλάδα θα γίνει κομβικό και θα καθορίσει πολλά.
2) Η Γερμανία χρησιμοποιεί απροκάλυπτα την πανδημία και τις ανάγκες που αυτή δημιουργεί για το άνοιγμα ενός νέου κύκλου υποβιβασμού και έντασης του ελέγχου μέσω υπερχρέωσης του ευρωπαϊκού Νότου. Η επιθετικότητα είναι τέτοια που φέρνει στα όριά τους τα πολιτικά συστήματα του Νότου. Ανεξαρτήτως προσωρινών εκτονωτικών συμβιβασμών και αναβολών, η κατάσταση αυτή απονομιμοποιεί την Ε.Ε και θα δυναμιτίσει τη συνοχή της.
3) Ο κορωνοϊός ήρθε να επισκιάσει το θέμα του συνδυασμού της τουρκικής απειλής με τις επιδιώξεις (κυρίως γερμανικές) για την περιοχή της Τουρκίας και των Βαλκανίων. Ίσως και να αναστείλει προσωρινά κάποιες εκδηλώσεις του. Η παρούσα κρίση όμως γίνεται φανερό ότι θα πυροδοτήσει μεγάλες ανακατατάξεις και αναδασμούς στην περιοχή. Για την ώρα πάντως, η γερμανική πολιτική υπονομεύει την ελληνική κυριαρχία, καλλιεργώντας συστηματικά συνθήκες (σε συνέργεια με τις τουρκικές βλέψεις και κάνοντας συγκεκριμένη χρήση θεμάτων πολιτικού ασύλου και ανθρώπινων δικαιωμάτων) για τη δημιουργία ζωνών συγκέντρωσης προσφύγων σε ελληνικό έδαφος υπό καθεστώς διεθνούς ελέγχου.
Ποιες εσωτερικές πλευρές βαραίνουν
Θα κινηθούμε σε τρία επίπεδα γιατί το καθένα διαθέτει τη δική του αυτόνομη λογική.
Το πολιτικό σύστημα: Ποιες είναι οι βασικές τάσεις που ορίζουν τη μορφή των εξελίξεων;
1). Ας θυμηθούμε: Την παραμονή της πανδημίας, εκτιμούσαμε ότι ήταν πολύ πιθανό το ξέσπασμα μιας πολιτικής κρίσης εθνικών διαστάσεων. Το πολιτικό σύστημα παρέμενε και παραμένει προσανατολισμένο σε γραμμή ενδοτισμού. Όμως η επιθετική χρήση του Προσφυγικού από την Άγκυρα επέβαλε την προάσπιση της κυριαρχίας επί των συνόρων και είχε βέβαια την καθολική αποδοχή και συναίνεση της κοινωνίας. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση δείχνει ότι αποδέχεται την προώθηση σχεδιασμών υπαγωγής ζωνών της χώρας σε καθεστώς «διεθνοποιημένου» ελέγχου και μειωμένης εθνικής κυριαρχίας, ενώ η συριζική αντιπολίτευση δείχνει να έχει αναλάβει την εσωτερική ενίσχυση αυτών των σχεδιασμών.
2) Η κυβέρνηση πήρε σχετικά έγκαιρα μέτρα για την πανδημία (απομόνωση) και προδίδει, όπου το έχει ανάγκη, τα «νεοφιλελεύθερα όσια», υπογραμμίζοντας τον κεντρικό ρόλο του δημόσιου συστήματος υγείας. Σε αυτό έχει επίσης τη συναίνεση της κοινωνίας παρά το ότι την ίδια στιγμή ανοίγει δρόμους για την μονιμοποίηση αυταρχικών και αντιλαϊκών ρυθμίσεων. Η απάντηση της αντιπολίτευσης του ΣΥΡΙΖΑ, πολιτικάντικη και προερχόμενη από το άγχος να διαφοροποιηθεί, δε διαθέτει κύρος και στριμώχνει πολιτικά τον ΣΥΡΙΖΑ.
3) Τα πολιτικά συστήματα του Νότου βρίσκονται υπό γερμανική πίεση για την «επιβίωσή» τους. Για την ώρα, η κυβέρνηση ακολουθεί κάποιες πρωτοβουλίες (ευρωομόλογο) και δείχνει να βρίσκεται σε κατάσταση αναμονής «με το μάτι στις εξελίξεις». Όμως ειδικά για την Ελλάδα, η εξελισσόμενη κρίση θέτει ζήτημα βιωσιμότητας και αναδεικνύει την τεράστια ανάγκη συνολικής αναθεώρησης του μνημονιακού καθεστώτος. Σε αυτό το πλαίσιο έχει ενδιαφέρον ότι ήδη προβάλλεται όλο και εντονότερα (και από τις πιο διαφορετικές οπτικές) η ανάγκη παραγραφής του χρέους των κρατών.
Το κράτος: Η πανδημία επανέφερε ορμητικά την ανάγκη προσφυγής στο κράτος με πολλαπλούς τρόπους.
1) Ανάγκη κρατικής πολιτικής και σχεδιασμού. Στην Ελλάδα όπου το τοπίο της απασχόλησης κυριαρχείται από την έντονη παρουσία της μικρής επιχείρησης, το κράτος θα απαιτηθεί να παίξει ρόλο εργοδότη, εγγυητή εισοδήματος αλλά και με μέριμνα για την εξασφάλιση της παροχής υπηρεσιών και ειδών πρώτης ανάγκης. Αυτή η κατάσταση διαμορφώνει τροποποιημένους όρους για την άρθρωση κοινωνικών αιτημάτων. Η τυπική, κλαδική συνδικαλιστική λογική έχει ξεπεραστεί εντελώς από τα πράγματα.
2) Γίνεται πλέον ζήτημα κοινωνικής και εθνικής ασφάλειας η κρατική κυριαρχία επί των βασικών δικτύων και υποδομών της χώρας που έχουν παραδοθεί μέσω μνημονίων σε ξένα συμφέροντα (σιδηρόδρομος, αεροδρόμια, ενέργεια-καύσιμα, νερό). Και αυτό θα έχει να αναμετρηθεί με την ανελαστικότητα της ευρωκρατίας και την πειθήνια στάση του εγχώριου πολιτικού συστήματος.
3) Κρατικός σχεδιασμός αλλά συνδυασμένος με αυταρχισμό και άσκηση ελέγχου επί της κοινωνίας σε βάθος. Έτσι, η απαίτηση και ο αγώνας για δημοκρατία θα γίνει κεντρικό ζήτημα, ορίζοντας διαχωριστικές γραμμές και κριτήρια αξιολόγησης επιλογών.
Η κοινωνία: Αμφίσημη εικόνα. Συσσωρευμένη κούραση αλλά και αξιοσημείωτη πειθαρχία και υπευθυνότητα από τη μεγάλη πλειοψηφία. Πραγματιστική παροχή συναίνεσης με χοντρικούς όρους στο βαθμό που οι πολιτικές επιλογές κατ’ αρχήν εξυπηρετούν την κοινωνική συνοχή και την επιβίωση. Αλλά και ανοιχτοί λογαριασμοί με το πολιτικό σύστημα μαζί με μια υποβόσκουσα αμφισβήτηση/απαξίωσή του (ιδιαίτερα όταν πολιτικαντίζει). Μεγάλες ενότητες όταν «ο κόμπος φτάνει στο χτένι» αλλά παρόντα και τα ρήγματα που προωθεί συστηματικά μια πολιτική που επιδιώκει να διχάσει ανάμεσα σε «κοσμοπολιτισμό–δικαιωματισμό» και «εθνολαϊκισμό».
Ανάγκη προσανατολισμού της σκέψης
Οι κοινωνικές εντάσεις θα πάρουν εκρηκτικότερες μορφές αλλά σε ποιοτικά νέες συνθήκες. Η πάλη των τάξεων θα θέσει το συνολικό κουβάρι των θεμάτων που ορίζουν τους τρόπους οργάνωσης και ιδεολογικής αναπαράστασης της κοινωνικής ζωής. Για την Ελλάδα ειδικότερα, αυτό σημαίνει οξύτατη πάλη γύρω από το αν και το πώς μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει ο λαός και η χώρα.
Και εδώ αναγκαστικά πρέπει να λογαριαστούμε με δύο χρόνους:
Με εκείνον το χρόνο που δεν εκβιάζεται: της ακανόνιστης, συχνά αργής πορείας ωρίμανσης της κοινωνικής συνείδησης και της υπομονετικής συμβολής μας σε αυτή τη διαδικασία. Και εδώ μεταξύ άλλων θα χρειαστεί να μελετήσουμε και να σκεφτούμε με ποιους τρόπους και «παρ’ όλα όσα» κατάφερε να επιζήσει το κολοβό ελληνικό κράτος, ποιες ποιότητες της κοινωνίας το κράτησαν όρθιο ιδιαίτερα σε περιόδους ήττας και όταν οι όροι μιας ανάτασης δεν ήταν ορατοί.
Αλλά και με το χρόνο της άμεσης επιτακτικότητας που επιβάλλει ένα αιφνίδιο και στις σημερινές συνθήκες πιθανό κρισιακό συμβάν. Τότε που αν θέλουμε να είμαστε σοβαροί, η αντίσταση οργανώνεται με όλα όσα έχουμε και μπορούμε.
