Διαβάστε το Μέρος Α’
του Δημήτρη Τζουβάνου
Το Ουκρανικό έτσι αποτελεί εργαλείο πολιορκίας της Ρωσίας απ’ τις ΗΠΑ, στοιχείο επιθετικής πολιτικής με στόχο την αποσταθεροποίηση του ρωσικού καθεστώτος. Παράλληλα όμως, όσο και σε σύνδεση με τον κύριο στόχο, το Ουκρανικό εξυπηρετεί και δυο άλλους στόχους των ΗΠΑ, στόχους που αφορούν την Ευρώπη και την Τουρκία.
Η ΕΥΡΩΠΗ, με αργά και διστακτικά πλην συνεχή βήματα αυτονομείται απ’ τις ΗΠΑ των οποίων υπήρξε ουσιαστικά δορυφόρος μεταπολεμικά. Βασικό όχημα αυτής της αυτονόμησης αποτελεί ο γαλλογερμανικός άξονας και η περί αυτόν Ε.Ε., που μάλιστα μετά τη σοβιετική κατάρρευση κάλυψε σχεδόν ολόκληρη την ήπειρο. Φυσικά η Ε.Ε. απέχει απ’ την ολοκλήρωσή της καθώς και διατηρεί εσωτερικές αντιθέσεις κι αποκλίνοντα εθνικά συμφέροντα, ωστόσο κινείται προς την αυτονόμησή της. Η ίδια η Ένωση και οι θεσμοί της, το Ευρώ, οι προ ετών γαλλικές διακηρύξεις ότι το ΝΑΤΟ είναι νεκρό, οι προσπάθειες για κοινή εξωτερική πολιτική και δημιουργία ευρωστρατού, οι κατά καιρούς έστω και δευτερεύουσες τριβές Ευρωπαϊκών χωρών και ΗΠΑ (πχ. η πρόσφατη γαλλοαμερικανική τριβή της AUKUS-υποβρυχίων) είναι δείγματα αυτής της αυτονόμησης. Αυτονόμησης που η προοπτική της είναι ακριβώς μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και γεωπολιτική στηριγμένη σε ενισχυμένους ευρωθεσμούς και ισχυρό ευρωστρατό.
Κάτι τέτοιο φυσικά είναι ανεπιθύμητο στις ΗΠΑ που αισθάνεται ότι δυσχεραίνει την ήδη δύσκολη θέση της. Οι ΗΠΑ επιθυμούν ως ένα βαθμό την ενίσχυση της Ευρώπης ως σκέλους της Δύσης, άλλωστε στήριξαν οικονομικά και στρατιωτικά τη μεταπολεμική ευρωπορεία. Επιθυμούν έναν ισχυρό δορυφόρο ικανό να αναλάβει μεγαλύτερο μέρος των Δυτικών «βαρών» όχι όμως έναν πλήρως αυτόνομο παγκόσμιο πόλο.
Παρά το ότι και υπό όρους αυτονομίας οι ισχυροί πολιτικοί, οικονομικοί και πολιτισμικοί δεσμοί ΗΠΑ-Ευρώπης δεν θα είναι εύθραυστοι, αποκλίνοντα συμφέροντα κι επιδιώξεις διαμορφώνουν νέα δυναμική σε μια αυτόνομη Ευρώπη. Το μεταναστευτικό, η αραβική και μεσανατολική πολιτική, οι ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης, ακόμα και οι ευρωκινεζικές σχέσεις κι άλλα μικρο-αγκάθια των ευρωαμερικανικών σχέσεων μπορεί να εξελιχθούν σε μεγάλα προβλήματα. Βεβαίως ισχυρός συγκλιτικός ευρωατλαντικός παράγοντας παραμένει η Ρωσία ως πραγματική ή φανταστική απειλή για τη Δύση ή και γενικότερα η έναντι παντός κοινή ασφάλεια της Δύσης. Σε κάθε περίπτωση ΗΠΑ και Ευρώπη έχουν ζωτική ανάγκη η μια την άλλη (κι ας θυμηθούμε εδώ πόσο επιθυμεί η χώρα μας την αμερικανική παρουσία στην περιοχή). Την ίδια στιγμή όμως οι ευρωπαϊκές κι αμερικανικές αναγνώσεις των απειλών και ειδικότερα της ρωσικής απειλής αποκλίνουν. Για τις ΗΠΑ η Ρωσία αποτελεί βασικό γεωπολιτικό στόχο όπως αναφέραμε ενώ για την Ευρώπη αποτελεί ένα πόλο με τον οποίο, υπό κάποιους όρους, μπορεί να συμπορευθεί.
ΦΥΣΙΚΑ ΟΙ διάφορες ευρωπαϊκές χώρες δεν αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τη συμβίωση με τη Ρωσία ούτε ομονοούν για τους όρους που αυτό μπορεί να εξασφαλισθεί. Η Ανατολική Ευρώπη, όπως πχ. η Πολωνία, έχει ισχυρές μνήμες και πικρές εμπειρίες απ’ τη ρωσική γεωπολιτική ενώ άλλες χώρες δεν συμμερίζονται ανάλογους φόβους, τους οποίους μάλιστα οι Ρώσοι διασκεδάζουν σε κάθε ευκαιρία. (Ας θυμίσουμε εδώ π.χ. τις πρόσφατες δηλώσεις Λαβρώφ ότι «κατανοεί» τη θέση της χώρας μας παρά την ρωσική ενόχληση για τη συγκέντρωση αμερικανικών δυνάμεων στον Έβρο). Και φυσικά χώρες όπως η ισχυρή οικονομικά Γερμανία πλάι σε ανάλογες εμπειρίες μ’ αυτές της Αν. Ευρώπης, αλλά κι εμπειρίες ισοπεδωμένου πολεμικού τοπίου, θεωρεί ότι υπάρχουν πολύ μεγαλύτερα περιθώρια συμπόρευσης. Και βέβαια η εκτός Ε.Ε. Βρετανία είναι ίσως πιο κοντά στις ΗΠΑ απ’ ό,τι στην Ευρώπη.
Γενικά πάντως η Ε.Ε., παρά τις διαφορές αυτές, δεν υιοθετεί μια επιθετική πολιτική κατά της Ρωσίας κι ούτε επιθυμεί μια κλιμάκωση που θα τη μετέτρεπε στο πρώτο θύμα του αρμαγεδώνα, είναι δε ενδεικτικός ο «διαμεσολαβητικός» ρόλος της Μέρκελ στην προ ετών ξανά περί το ουκρανικό ρωσοαμερικανική ένταση. Υπολογίζει άλλωστε η Ευρώπη ότι, πέραν της διπλωματίας και της υπό συζήτηση στρατιωτικής της ανάπτυξης, μεγάλο μέρος της ασφάλειάς της θα εξακολουθούν να επωμίζονται οι ΗΠΑ, μακράν όμως μιας προκλητικής πολιτικής. Για τις χώρες βέβαια της Ανατολικής Ευρώπης που, δικαιολογημένα ως ένα βαθμό, χλευάζουν την προοπτική ευρωαμυντικής επάρκειας, η ισχυρή παρουσία των ΗΠΑ αποτελεί τη μοναδική εγγύηση ασφαλείας.
Στο σύνθετο τοπίο αυτό η Ευρώπη δίνει δείγματα απειθαρχίας στις ΗΠΑ αλλά και δείγματα ορισμένης επιδεκτικότητας απέναντι σε αμερικανικές πιέσεις. Η ένταση στην Ουκρανία αποτελεί ακριβώς κι ένα τέτοιο μέσον πίεσης στην Ευρώπη για την ευθυγράμμισή της. Είναι δε εξαιρετικής σημασίας το γεγονός ότι ο Γερμανός ΓΕΕΘΑ διαφώνησε ανοικτά προ ημερών με την αμερικανική πολιτική και ρητορική κατά της Ρωσίας δηλώνοντας ότι οι ρωσικές απαιτήσεις είναι εύλογες κι εύκολο να ικανοποιηθούν. Το γεγονός ότι αναγκάσθηκε σε παραίτηση, κατανοητό για τις περιστάσεις, δεν αποκρύβει την ανάπτυξη ή και την ένταση μιας τέτοιας προβληματικής στην Ευρώπη. Ίσως μάλιστα η σχετική ευρωαμερικανική τριβή να λειτουργήσει ενισχυτικά για τις ευρωπαϊκές αυτονομιστικές τάσεις. Ωστόσο για τις ΗΠΑ είναι πάντα χρήσιμο να διαμηνύουν διαρκώς στην Ευρώπη: Συνταχθείτε-έρχονται οι Ρώσοι.
Η ΤΟΥΡΚΙΑ του Ερντογάν και του νεο-οθωμανισμού, αλλά και υπό τον βαθύτερο κι ευρύτερο μεγαλοτουρκισμό που αναπτύσσει στο ιστορικό της έδαφος και στο έδαφος της αυξανόμενης παγκόσμιας γεωπολιτικής αστάθειας, πραγματοποίησε τα τελευταία χρόνια μεγάλα βήματα αυτονόμησης απ’ τη Δύση και ειδικότερα κι απ’ τις ΗΠΑ. Η μεταναστευτική πίεση της Ευρώπης, η επιβολή της πολιτικής της στο κουρδικό κόντρα στις ΗΠΑ, οι ρωσικοί πύραυλοι και οι ρωσοτουρκικές συμφωνίες, η επιθετική μεσογειακή της πολιτική, η ένταση με συμμάχους των ΗΠΑ στην περιοχή και η απροκάλυπτη αναθεωρητική κι επεκτατική της ρητορική και πρακτική είναι γνωστά στοιχεία αυτής της αυτονόμησης. Όλα αυτά βέβαια δεν έγιναν χωρίς κόστος για την Τουρκία αφού προκάλεσε ένα κύμα αντιδράσεων στην Ευρώπη, στην Α. Μεσόγειο αλλά και στις ΗΠΑ, αντιδράσεων που μερικώς πήραν την μορφή χλιαρών «ποινών» και χαλαρών αντιτουρκικών αμυντικών «συμμαχιών» και συμπράξεων. Όμως η Τουρκία, παρά τις υπερβολές περί διεθνούς απομόνωσής της, υπολογίζει πάντα στον κρίσιμο γεωπολιτικό της ρόλο που η Δύση και ειδικότερα οι ΗΠΑ δε μπορούν να αγνοήσουν. Η θέση της στη Μ. Ανατολή, στην Α. Μεσόγειο, στο ρωσικό υπογάστριο, στη βαλκανική, στις πύλες της Ασίας, στον ισλαμικό κόσμο κ.λπ. και βέβαια η στρατιωτική της ισχύς της εξασφαλίζουν αυτό το ρόλο. Ρόλος που δύσκολα μπορεί να υποκατασταθεί ή να μετριασθεί αν κι αυτό δεν θα ήταν ανέφικτο μέσα από κατάλληλη ευρωπολιτική σε κάθε κατεύθυνση κι επίπεδο. Πολιτική που πάντως προς το παρόν δεν υπάρχει, επιτρέποντας στην Τουρκία όχι απλώς να παριστάνει αλλά και εκ των πραγμάτων να είναι πολύτιμη στη Δύση και ιδίως στις ΗΠΑ, παρά τα προβλήματα που προκαλεί.
Ο επανεναγκαλισμός έτσι της Τουρκίας απ’ τις ΗΠΑ, παρά τις σχετικές τριβές, αποτελεί σταθερή αμερικανική επιλογή. Επιλογή που δεν εξυπηρετείται επαρκώς από πολιτικές μαστιγίου και καρώτου, πολλώ δε μάλλον από πολιτικές μαστιγίου. Απέμεινε το καρώτο, που προς το παρόν πήρε τη μορφή των γνωστών εξελίξεων των οποίων η συνέχεια δεν αποκλείεται. Τον αμερικανικό ενταφιασμό του EastMed, την «αναβολή» για τις δίκες της τουρκικής τράπεζας και των τραμπουκισμών της ερντογανικής σωματοφυλακής στις ΗΠΑ, την «ενθάρρυνση» του Ισραήλ, των Εμιράτων, της Σαουδαραβίας, ακόμα και της Αιγύπτου, για αναθέρμανση των σχέσεών τους με την Τουρκία κ.λπ. Όχι χωρίς αντιδράσεις όλα αυτά, έστω χλιαρές, στην Ευρώπη, στην περιοχή αλλά και μέσα στις ΗΠΑ. Το ουκρανικό προσφέρει εδώ τη λύση απέναντι σ’ αυτές τις αντιδράσεις. Έρχονται οι Ρώσοι – χρειαζόμαστε την Τουρκία. Η Τουρκία έτσι ήταν κι αυτή στους παράλληλους στόχους της ουκρανικής έντασης, αλλ’ όχι για να πιεσθεί, όπως γίνεται με την Ευρώπη αλλ’ αντίθετα για να επανεναγκαλισθεί.
ΜΕΣΑ Σ’ ΑΥΤΑ η χώρα μας παραμένει εκτεθειμένη στον ειδικότερο μεγαλοτουρκικό κίνδυνο, μ’ όλα τα γεωπολιτικά βήματα που έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια, αυτά της αποτροπής, διεθνοποίησης, ευρωπορείας κ.λπ. Αλλά και εκτεθειμένη, ομού με ολόκληρο τον κόσμο, στον γενικότερο κίνδυνο αφανισμού. Οπότε και υπόχρεη της συνεισφοράς της σε διεξόδους στο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο. Για την οποία έχει μεγάλες και δυσανάλογες με το μέγεθός της δυνατότητες, αν τις αναζητήσει εκεί που πρέπει.
* Το παρόν κείμενο αναδημοσιεύεται από το Αντίφωνο (antifono.gr/ukraine).
