Δομική η εκμετάλλευση εργαζόμενων που μετακινούνται στο εσωτερικό της Ε.Ε. ή εισέρχονται σε αυτήν
Όπως έχουμε πολλάκις δηλώσει σε αυτές εδώ τις σελίδες, η πραγματικότητα είναι πολυεπίπεδη και όχι απλή. Για παράδειγμα, το εργασιακό τοπίο της Ε.Ε., όπου έχουμε μια διαρκή προσπάθεια υποβάθμισης του ρόλου των εργαζομένων, καθώς και ελάττωσης των αποδοχών και των δικαιωμάτων τους. Οι εργαζόμενοι, με τη σειρά τους, υπερασπίζονται τα κεκτημένα. Όμως, για πολλούς εργαζόμενους, αυτά τα κεκτημένα απλώς δεν υπάρχουν. Ολόκληροι οικονομικοί τομείς λειτουργούν χάρη σε ακραία εργασιακή εκμετάλλευση, γύρω από την οποία ορθώνεται μια ομερτά. Τι είναι, όμως, αυτή η εκμετάλλευση;
Τυπικά, η «σοβαρή εργασιακή εκμετάλλευση» περιλαμβάνει όλες τις μορφές εργασιακής εκμετάλλευσης οι οποίες συνιστούν ποινικό αδίκημα βάσει της νομοθεσίας του κράτους μέλους στο οποίο λαμβάνει χώρα. Πιο συγκεκριμένα, περιλαμβάνει μορφές όπως εργασία κάθε ημέρα της εβδομάδας για αποδοχές που καταβάλλονται σε μη τακτά χρονικά διαστήματα ή δεν καταβάλλονται καθόλου, διαβίωση σε συνθήκες συνωστισμού, εξαθλίωσης, απομόνωσης από την υπόλοιπη κοινωνία, εργασία χωρίς σύμβαση και με συνεχείς απειλές απέλασης (για τους μετανάστες).
Τα θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης εργάζονται συχνά σε απομόνωση, σε αγρούς, σε νοικοκυριά ή σε εργοτάξια. Μετά το πέρας της απασχόλησής τους, τα θύματα αναχωρούν συνήθως από τη χώρα στην οποία εργάστηκαν και είναι δύσκολο να εντοπιστούν. Η φύση του εγκλήματος της εργασιακής εκμετάλλευσης δυσχεραίνει τον προσδιορισμό του αριθμού των θυμάτων. Ακόμη, η μη καταγγελία των περιστατικών εργασιακής εκμετάλλευσης είναι ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο. Παρ’ ότι η ποινική νομοθεσία της Ε.Ε. καλύπτει μόνον μερικές μορφές εργασιακής εκμετάλλευσης, το άρθρο 5 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. απαγορεύει τη δουλεία και την αναγκαστική εργασία, το δε άρθρο 31 ορίζει ότι κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα σε «δίκαιες και πρόσφορες» συνθήκες εργασίας.
Μανωλάδα, ένα διεθνές φαινόμενο
Λιθουανοί πολίτες εργάζονταν σε αγροκτήματα στην περιοχή Lincolnshire του Ηνωμένου Βασιλείου, περιοχή γνωστή για τη γεωργία της. Οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους ήταν πολύ άσχημες, επιβλέπονταν από έναν Λετονό, ζούσαν σε παράγκες με περιορισμένη πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής και περιορισμένη επαφή με τον έξω κόσμο. Τα θύματα προέρχονταν από προβληματικά κοινωνικά περιβάλλοντα. Για την υπόθεση δεν ασκήθηκαν ποινικές διώξεις, δεν υπήρχε καμία επανόρθωση για τα θύματα, καθώς δεν βρέθηκαν να έχουν πέσει θύματα trafficking και έτσι δεν είχαν πρόσβαση στη δικαιοσύνη ή σε υποστήριξη μέσω του αρμόδιου Εθνικού Μηχανισμού.
Ακόμη, το 2007, μια ομάδα από 68 άντρες και γυναίκες από την Κίνα είχαν προσληφθεί μέσω φινλανδικής εταιρίας προσλήψεων για λογαριασμό της φινλανδικής εταιρίας, για να καθαρίζουν επιχειρήσεις. Μια κινεζική εταιρία προσλήψεων συμμετείχε επίσης στη διαδικασία, η οποία εισέπραξε €8.300-€13.000 σε προμήθειες για τις προσλήψεις. Οι εργαζόμενοι δεν μιλούσαν φινλανδικά ή αγγλικά και έτσι δεν γνώριζαν τις συμβάσεις που είχαν υπογράψει. Ασκήθηκαν διώξεις για διακρίσεις στην εργασία και τοκογλυφία. Οι χρηματικές ποινές που επιβλήθηκαν αρχικά, παρ’ όλα αυτά, μειώθηκαν καθώς υπήρχε έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων και η εταιρία προσλήψεων διαπιστώθηκε ότι δεν ενήργησαν για λογαριασμό του εργοδότη. Τα θύματα δεν έλαβαν καμία αποζημίωση και έπρεπε να πληρώσουν μέρος των νομικών εξόδων τους.
Δομικό στοιχείο της αγοράς εργασίας
Η σοβαρή εκμετάλλευση εργαζομένων που έχουν μετακινηθεί στο εσωτερικό της ή στην Ε.Ε. από αλλού είναι κοινή, αν και συχνά παραμένει αόρατη για το κοινό. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν ότι τα πορτοκάλια, το κρασί, το κρέας ή οι πατάτες που αγοράζουν σε ένα σούπερ μάρκετ, το πουκάμισο ή τα παπούτσια που αγοράζουν σε ένα κατάστημα ή οι υπηρεσίες που λαμβάνουν σε ένα ξενοδοχείο ή στο εστιατόριο, μπορεί να έχουν παραχθεί από εργαζόμενους οι οποίοι έχουν αποτελέσει ή αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης.
Παρά τη διεισδυτικότητά της στην καθημερινή ζωή, η σοβαρή εκμετάλλευση και οι συνέπειές της στους εργαζόμενους αλλά και στους καταναλωτές, μέχρι σήμερα έχει λάβει ελάχιστη προσοχή, εκτός από τις ειδικές μορφές εκμετάλλευσης που ενέχουν υψηλό επίπεδο εξαναγκασμού από τους παραβάτες. Όπως πολύ χαρακτηριστικά δήλωσε Ισπανός συνδικαλιστής σε πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα για το θέμα: «οι θεσμοί γνωρίζουν ότι οι άνθρωποι αυτοί, που πέφτουν θύμα εκμετάλλευσης, καλύπτουν ανάγκες τμημάτων της οικονομίας. Ο καθένας το ξέρει. Νομίζω ότι υπάρχει ένα είδος συμφωνίας σιωπής. Με αυτόν τον τρόπο οι εκμεταλλευτές συνεχίζουν την εκμετάλλευση και οι κυβερνήσεις, προκειμένου να δικαιολογηθούν, κάνουν μερικούς τυπικούς ελέγχους».
Πού εντοπίζεται κυρίως αυτή η εργασιακή εκμετάλλευση; Σύμφωνα με την έρευνα, οι τομείς υψηλού κινδύνου στους οποίους είναι πιθανότερο να υποστούν οι εργαζόμενοι εκμετάλλευση, είναι η γεωργία, η δασοκομία, η αλιεία, οι κατασκευές, οι δραστηριότητες στέγασης και εστίασης, η οικιακή εργασία και ορισμένες μορφές μεταποίησης.
Ερωτηματικά
Τροφή για σκέψη, αλλά και ερωτηματικά προξενούν μερικές από τις προτάσεις που κάνει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα, προκειμένου να καταπολεμηθεί το φαινόμενο: ενδυνάμωση των συνδικάτων, ώστε να πληροφορούν τους εργαζόμενους, αλλά και παραίνεση προς τις αρχές να δίνουν άδειες εργασίας στους εργαζόμενους ώστε, έχοντας στέρεο νομικό status, να μη φοβούνται να καταγγείλουν τον εργοδότη τους. Πώς μπορούν να γίνουν αυτά στην Ε.Ε.-φρούριο, στην Ε.Ε. του νεοφιλελευθερισμού; Ειδικά όταν οι εργαζόμενοι που μπορούν εύκολα να γίνουν αντικείμενο εκμετάλλευσης, ρίχνουν το κόστος των ντόπιων, κάνοντάς τους και αυτούς ευκολότερους προς εκμετάλλευση. Με αποτέλεσμα τη μείωση του εργασιακού κόστους, των εργασιακών δικαιωμάτων και την αύξηση της ξενοφοβίας. Το θέμα δεν είναι νομικό, ούτε κάποιων μεμονωμένων περιπτώσεων, αλλά βαθιά πολιτικό. Όλα συνδέονται…
