Το να μιλήσεις ή να γράψεις για το μέλλον είναι σχετικά απλό και ανώδυνο. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να διασταυρωθούν οι εκτιμήσεις σου, πλην των ίδιων των γεγονότων, όταν αυτά επέλθουν. Κι όταν επέλθουν, ακόμη κι αν τα έχεις προφητέψει με την ευστοχία Νοστράδαμου ή την επινοητικότητα Πυθίας, ελάχιστοι ενδιαφέρονται για το αν έχει προηγηθεί η έγκαιρη και ακριβής πρόβλεψή τους. Ωστόσο, η προσπάθεια του είδους μας να προβλέψει το μέλλον, έστω και στην εθιμοτυπική εκδοχή των αναλύσεων στο τέλος του έτους, δεν είναι μια πολυτελής και περιττή διαδικασία. Το μέλλον κτίζεται πάντα με υλικά του παρελθόντος και του (στιγμιαίου) παρόντος. Και η ανθρώπινη προνοητικότητα μπορεί να τα αξιοποιήσει ως χρήσιμα μαθήματα ή να τα αφήσει απλώς να καταλήξουν σε αυτοεκπληρούμενες προφητείες.
Η εξουδετέρωση του «απρόβλεπτου»
Το 2018 δεν επιφυλάσσει μεγάλες εκπλήξεις. Θα κινηθεί μάλλον στη γραμμή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, όπως περίπου έχει συμβεί όλα τα χρόνια από το 2010 και εντεύθεν, μιλώντας τουλάχιστον για τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Υπάρχει ένας σχετικά σαφής οδικός χάρτης, με συγκεκριμένους σταθμούς από τις πρώτες κιόλας μέρες του Ιανουαρίου, που φιλοδοξεί να επιβεβαιώσει το σενάριο «επιστροφή στην ομαλότητα». Απαραίτητος και μάλλον εξασφαλισμένος όρος επιβεβαίωσης του σεναρίου αυτού είναι ο αποκλεισμός του «απρόβλεπτου». Όπου απρόβλεπτο είναι κυρίως ο κοινωνικός παράγοντας, παράδοξα στάσιμος, ατάραχος και συμφιλιωμένος με τη μέχρι κεραίας υιοθέτηση του μνημονιακού project που μετασχηματίζει βίαια και βαθιά την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Η εξουδετέρωση του απρόβλεπτου κοινωνικού παράγοντα είναι αυτό που αναδεικνύει την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ στην αποτελεσματικότερη μνημονιακή κυβέρνηση από το 2010.
Οι προκαθορισμένοι σταθμοί
Το σενάριο «επιστροφή στην ομαλότητα» περιλαμβάνει συγκεκριμένους σταθμούς.
- Μέχρι τις 12 Ιανουαρίου θα πρέπει να έχει ψηφιστεί το νομοσχέδιο με τα τελευταία προαπαιτούμενα της τρίτης αξιολόγησης, με πιο ακανθώδεις τις ρυθμίσεις για τις απεργίες και για τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς.
- Στις 22 Ιανουαρίου το Eurogroup θα αποφασίσει την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης και να κάνει «πάσα» στον ESM για εκταμίευση της δανειακής δόσης.
- Μια-δυο μέρες μετά θεωρείται πιθανότατο το ελληνικό δημόσιο να προχωρήσει σε έκδοση νέων ομολόγων, τριετών ή πενταετών, προκειμένου να δοκιμαστεί η αντοχή στις αγορές των μειωμένων επιτοκίων, που για τα δεκαετή ομόλογα έχουν σταθεροποιηθεί στο 4%.
- Θα έχει προηγηθεί (19/1) η πιστοληπτική αναβάθμιση της Ελλάδας από τον οίκο S&P, στην κατηγορία Β (ή Β+ κατά τους πιο αισιόδοξους), ενώ ανάλογη αναβάθμιση αναμένεται στις 16/2 από τον οίκο Fitch και στις 30/3 από τον Moody’s. Ένα δεύτερο κύμα πιστοληπτικών αξιολογήσεων από τους γνωστούς οίκους αναμένεται το δεύτερο εξάμηνο του 2018 και προφανώς θα είναι καθοριστικές για τη μεταμνημονιακή σχέση της Ελλάδας με τις αγορές χρέους.
- Το Φεβρουάριο αναμένονται δυο καθοριστικά γα τη συνέχεια βήματα: η συνεδρίαση του Δ.Σ. του ΔΝΤ για το ελληνικό πρόγραμμα, ένα είδος αυτοτελούς αξιολόγησης από το Ταμείο και η έναρξη των stress tests στις συστημικές τράπεζες, που αναμένεται να ολοκληρωθούν τον Μάιο.
- Ανάμεσα στα δυο προγραμματισμένα «επεισόδια» υπάρχει μια ενδιαφέρουσα συνάρτηση. Το ΔΝΤ δεν θα χάσει την ευκαιρία να θυμίσει την υποχρέωση των Ευρωπαίων δανειστών να προχωρήσουν σε περαιτέρω ελάφρυνση χρέους, να σημειώσει τις επιφυλάξεις του για την υγεία των τραπεζών και να εκφράσει τις αμφιβολίες του για τη δυνατότητα της ελληνικής οικονομίας να παράγει τα απαιτούμενα υψηλά πλεονάσματα. Όμως, για να τεκμηριώσει τις επιφυλάξεις αυτές πρέπει να περιμένει τα αποτελέσματα των stress tests τον Μάιο. Αυτό ανοίγει ένα κενό χρόνου.
- Το κενό αυτό θα καλυφθεί εν μέρει από την τέταρτη αξιολόγηση, που θα αρχίσει τον Μάρτιο. Το ακριβές περιεχόμενό της είναι άγνωστο, γιατί σε ένα βαθμό θα εξαρτηθεί από την πιστοποίηση του πλεονάσματος 2,8% το 2017 από τη Eurostat, πράγμα που αναμένεται τον Απρίλιο. Σε κάθε περίπτωση, ο προγραμματισμός είναι να ολοκληρωθεί και αυτή η αξιολόγηση μέχρι τον Ιούνιο του 2018. Αυτή είναι η βασική επιλογή των πιστωτών.
- Στο μικρό διάστημα μεταξύ τρίτης και τέταρτης αξιολόγησης θα ανοίξει ξανά το εκκρεμές θέμα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους από τρεις πλευρές. Από την Κομισιόν, που θα επαναλάβει την εκδοχή του βραχυπρόθεσμα βιώσιμου χρέους, από το ΔΝΤ που θα προβάλει τη μακροπρόθεσμη μη βιωσιμότητα και από την ΕΚΤ που «οφείλει» τη δική της DSA (έκθεση βιωσιμότητας χρέους), ώστε να αποφασίσει αν τα ελληνικά ομόλογα είναι επιλέξιμα για το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, όσο θα απομένει ενεργό. Δεν υπάρχει καμιά δέσμευση γι’ αυτό, αλλά το διάστημα μέχρι την εκκίνηση της τελευταίας αξιολόγησης του τρίτου Μνημονίου είναι το μόνο που η ΕΚΤ έχει την ευκαιρία να κάνει την κίνησή της. Αλλιώς, θα περιμένει απλώς την ολοκλήρωση του Μνημονίου τον Αύγουστο.
- Οι εκθέσεις βιωσιμότητας του χρέους, αυτές που θα δημοσιοποιηθούν κι αυτές που θα… αποσιωπηθούν, θα πυροδοτήσουν ξανά τη συζήτηση περί μέτρων ελάφρυνσης. Η Κομισιόν την ευνοεί, το ΔΝΤ την απαιτεί, το Eurogroup την εξορκίζει, τουλάχιστον μέχρι τον προσεχή Αύγουστο, η ΕΚΤ προσποιείται ότι δεν την αφορά. Ο συμβιβασμός ανάμεσα σ’ αυτές τις αποκλίνουσες θέσεις και στάσεις συνηγορεί υπέρ μιας ελάχιστης παρέμβασης στο δεύτερο μισό του 2018, η οποία θα περιλαμβάνει την εξαγορά του χρέους του ΔΝΤ και την επιστροφή των κερδών των κεντρικών τραπεζών από τα ελληνικά ομόλογα , ύψους περίπου 8 δισ. ευρώ. Αυτές οι παρεμβάσεις μπορεί να ελαφρύνουν κάπως το δανειακό βάρος της χώρας για την επόμενη δεκαετία, αφήνοντας ανέγγιχτο το πρόβλημα που κορυφώνεται μετά το 2030.
- Τον Ιούνιο, εφόσον έχει ολοκληρωθεί η τέταρτη και τελευταία αξιολόγηση, είναι πιθανό να διαμορφωθεί το μεταμνημονιακό status της Ελλάδας. Δηλαδή, το ποιος και πώς θα ασκεί την επιτήρησή της στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής «κανονικότητας». Με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει γερμανική κυβέρνηση και το αποτέλεσμα των εκλογών στην Ιταλία τον Μάρτιο δεν θα έχει προκαλέσει πολιτικό σοκ, η ευρωπαϊκή ηγεσία θα διαμορφώσει το νέο καθεστώς διακυβέρνησης της Ευρωζώνης, με τους αναπόφευκτους συμβιβασμούς ανάμεσα στις «ριζοσπαστικές» προτάσεις Μακρόν και τον γερμανικό ευρωσκεπτικισμό. Ανεξάρτητα απ’ την τελική κατανομή ρόλων στο νέο σύστημα εξουσίας της νομισματικής ένωσης, το βέβαιο είναι ότι το ESM, μετασχηματισμένος σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, θα έχει τον καθοριστικό ρόλο στην μεταμνημονιακή επιτήρηση της χώρας.
Εννιά χρόνια για μια τρύπα στο νερό
Αν τα πράγματα εξελιχθούν βάσει του οδικού χάρτη που περιγράφουμε σε αυτή την σελίδα, στις 18 Αυγούστου του 2018 θα κηρυχθεί πανηγυρικά η ολοκλήρωση του τρίτου Μνημονίου. Η κυβέρνηση θα την ονομάσει «καθαρή έξοδο», η αντιπολίτευση θα μιλά για «τέταρτο μνημόνιο», οι δανειστές θα το πουν «ιστορία επιτυχίας» και οι οίκοι αξιολόγησης θα έχουν δώσει το πράσινο φως για ένα συγκρατημένο και ανεκτού κόστους δανεισμό από τις αγορές. Τυπικά, η ελληνική οικονομία θα έχει επιστρέψει περίπου στην κατάσταση του 2009, αλλά με πολλές κολοσσιαίες διαφορές: θα έχει ένα χρέος κατά 60% υψηλότερο, ένα ΑΕΠ συρρικνωμένο κατά 25% , μια ανεργία διπλάσια, θα είναι η πιο ιδιωτικοποιημένη και φιλελευθεροποιημένη οικονομία της Ευρωζώνης, θα έχει μια από τις φθηνότερες αγορές εργασίας. Ταυτόχρονα, οι περισσότερες παθογένειες που την κατέστησαν αδύναμο κρίκο της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ολοκλήρωσης θα είναι παρούσες. Μετά εννιά χρόνια, το ακραίο ελληνικό πείραμα θα γίνει ο ορισμός της «μιας τρύπας στο νερό».
