του Γιάννη Σχίζα
Ο Φερδινάνδος Παλαιολόγος ήταν απόγονος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, που πέθανε και θάφτηκε στα νησιά Μπαρμπάντος. Ο Οtelo Saraiva de Carvalho, πρωτεργάτης της πορτογαλικής επανάστασης το 1974, διαβεβαιώνει έναν απλό Έλληνα καπετάνιο γύρω στα 1971 ότι η πορτογαλική δικτατορία θα πέσει, όπως θα πέσει και η ελληνική – αν και ο ίδιος ο Έλληνας είναι τόσο γνώστης της «μεθόδου» των πραξικοπημάτων, ώστε θα αναγνωρίσει την πραξικοπηματική μέθοδο του πορτογαλικού κινήματος! Το 1939 ο Μαχάτμα Γκάντι κλείνει το κολαστήριο Kala Pani (Kαλά Νερά), ο δε Οθέλος είναι ένας μαύρος πρίγκιπας που είχε εξέχουσα θέση το 1603 σε κάποιο έργο του Σαίξπηρ, όμως στο τέλος του 17ου αιώνα η κατάσταση είχε αλλάξει… Κάποιοι Ινδονήσιοι σκότωσαν μερικούς αξιωματικούς, ο Σουχάρτο όμως εξόντωσε 3.000.000 Ινδονησίους που συμπαθούσαν τον κομμουνισμό…
Αυτά και άλλα πολλά, ένας καπετάνιος όπως ο Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, χωρίς δόση υπερβολής και χωρίς να ακολουθεί τις γνωστές συνήθειες των ναυτικών, που είναι ταυτόσημες με αυτές των εραστών και των κυνηγών, περιγράφει στο τρίτο κατά σειρά βιβλίο του για τη ναυτοσύνη. Είναι ιστορίες που ξεκινάνε από τη θάλασσα αλλά δε μένουν σ’ αυτήν, επεξηγούν τρόπους και συνήθειες, ψάχνουν μύθους και αναλύουν καταστάσεις. Γι’ αυτό τον λόγο το βιβλίο του είναι πολύτιμο – είναι βιβλίο που περιέχει πολλές αναφορές στην παράκτια ζωή, και μάλιστα προχωράει σε βάθος και σε πλάτος.
Άλλοτε θλιβερές – Άλλοτε ξεκαρδιστικές
Οι ιστορίες αυτές είναι άλλοτε θλιβερές και άλλοτε κωμικές έως ξεκαρδιστικές. Ο καπετάν Μοσχόπουλος είναι ταξιδευτής που σκέπτεται ή εν πάση περιπτώσει ασχολείται με την Ιστορία, γι’ αυτό θυμίζει σε πολλά σημεία του έργου του τη σφαγή των 40 εκατομμυρίων Αφρικανών σκλάβων ή την υποχρεωτική μετάβαση κάποιων στην Αμερική. Για να ισοφαρίσει όμως την κατάσταση της 24ης Αυγούστου του 1967, όταν μια ομάδα ακτιβιστών μπήκε στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης όταν αυτό λειτουργούσε και πέταξε στους χρηματιστές μονοδόλαρα και πεντοδόλαρα – προκαλώντας το μοναδικό και ανεπανάληπτο θέαμα χρηματιστών να έχουν πέσει κάτω και να μαζεύουν το αντικείμενο του πόθου τους…
Τα όσα διαδραματίζονται στα θαλασσογραφήματα του Κωνσταντίνου Μοσχόπουλου, είναι κατά κανόνα συνδεδεμένα με την παράκτια και «υπόγεια ζωή» των θαλασσών. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, η θάλασσα είναι πολύ μεγάλη, είναι υπερδιπλάσια της στεριάς σε επιφάνεια, μπορεί να διοχετεύει στους ναυτικούς μια αίσθηση απεραντοσύνης, είναι εξαιρετικά «αραιοκατοικημένη», έχει βουνά και χαράδρες, έχει τα λιβάδια της Ποσειδωνίας, έχει κοραλλιογενείς υφάλους. Όμως ο Μοσχόπουλος δεν μένει εκεί, γιατί συνδέει λαογραφικές παρατηρήσεις με τα λούμπεν «γαλλικά» του λιμανιού – χωρίς όμως να προβαίνει σε καταχρήσεις. Λόγου χάρη ασχολείται με την προέλευση του όρου «τον έφαγε η μαρμάγκα»: Η μαρμάγκα, εξηγεί ο συγγραφέας, είναι μια μεγάλη αράχνη, που σημαίνει ότι κάποιος φαγώθηκε από αυτήν και εξαφανίστηκε χωρίς να αφήσει ίχνη. Σύμφωνα όμως με άλλη εκδοχή, επειδή η δίχως ίχνη εξαφάνιση είναι αδύνατη, οι ναυτικοί θεωρούσαν ότι η φράση ταίριαζε μόνο με τα πλοία, που είχαν εξαφανιστεί στη θάλασσα του Mormugao.
Η θάλασσα είναι πολύ μεγάλη, είναι υπερδιπλάσια της στεριάς σε επιφάνεια, μπορεί να διοχετεύει στους ναυτικούς μια αίσθηση απεραντοσύνης, είναι εξαιρετικά «αραιοκατοικημένη», έχει βουνά και χαράδρες, έχει τα λιβάδια της Ποσειδωνίας, έχει κοραλλιογενείς υφάλους. Όμως ο Μοσχόπουλος δεν μένει εκεί, γιατί συνδέει λαογραφικές παρατηρήσεις με τα λούμπεν «γαλλικά» του λιμανιού – χωρίς όμως να προβαίνει σε καταχρήσεις
Τρία θέματα
Υπάρχουν τρία θέματα που χαρακτηρίζουν το τρίτο βιβλίο που εκδίδει ο Μοσχόπουλος: Το ένα είναι το ναυάγιο του Τιτανικού, το τόσο μακρινό από το 1912, το τόσο πολυσυζητημένο αλλά και τόσο επίκαιρο. Ο καπετάνιος του Τιτανικού, E. Smith, θα μπορούσε να είχε σώσει το πλοίο, αν αποφάσιζε να ακολουθήσει νοτιότερη διαδρομή, έλα όμως που δεν θα έπιανε τη «μέγιστη ταχύτητα» που προσδοκούσαν οι εφοπλιστές και έτσι θα «διαφήμιζε αρνητικά» το πλοίο… Υπ’ όψιν ότι το ίδιο κακότυχο ήταν το πλοίο «Βρετανικός», ανάλογης τεχνολογίας με τον «Τιτανικό», που βυθίστηκε από γερμανική νάρκη το 1916 μεταξύ Μακρονήσου και Κέας! Ο Τιτανικός ανευρέθηκε το 1985, το 1987 ο ναυτικός P.H. Nargeolet που συμμετείχε στο βαθυσκάφος «Ναυτίλος» καταδύθηκε σε αυτόν 11 φορές, πήρε μάλιστα το 2012 από το περιοδικό Forbes τον τίτλο του Titanic’s Greatest Explorer – του μεγάλου εξερευνητή του Τιτανικού! Στις αποστολές του 1993 και του 1994 συλλέχτηκαν από την περιοχή του ναυαγίου, από την RMS Titanic, 4.000 αντικείμενα, ενώ η αποστολή του 1998 ήταν ιδιαίτερα επιτυχής και κατάφερε να ανασύρει τη λαμαρίνα του πλοίου και να τη μεταφέρει στη Βοστόνη στις 21/8/98. Έχουν γίνει αμέτρητες εκθέσεις με τα ευρήματα του Τιτανικού σε όλο τον κόσμο, ακόμη και στην πρώτη δεκαετία του αιώνα που διανύουμε.
Το άλλο είναι οι «Γραμμές Nacza» και ένας συγγραφέας ευφάνταστος και παραδοξολόγος, ειδικός στο να επινοεί εξωγήινους στο οπουδήποτε, ξεχασμένος από μας τους Έλληνες τουλάχιστον μετά το 1990, ο Έριχ φον Ντένικεν: Και όμως μέσα από τις φαντασιόπληκτες γραφές του αναπτύχθηκε το διεθνές ενδιαφέρον για τις «γραμμές Νacza», που έγιναν το διάστημα μεταξύ του 200 πΧ και του 700 μΧ. και θεμελίωσαν μια μεγάλη τουριστική ατραξιόν.
Η τρίτη αναφορά είναι για τα παιδιά της Βραζιλίας, τα εγκαταλελειμμένα από γονείς, στα οποία έλαχε η τύχη να εξοντωθούν ή άλλως πώς να κακοποιηθούν στους δρόμους, από δολοφόνους που πληρώθηκαν από τους καταστηματάρχες… Κι όμως εδώ, η ευρυμάθεια του Μοσχόπουλου, φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με τον Μπρωντέλ, τον γνωστό αναλυτή της Μεσογείου, ο οποίος υποστηρίζει ότι στο Παρίσι του 18ου αιώνα υπήρχαν αρκετές χιλιάδες παιδιά εγκαταλελειμμένα, που περιφέρονταν έρημα…
Ο Μοσχόπουλος διανθίζει το γράψιμό του με το χιούμορ, άλλοτε βάζοντας τους πρωταγωνιστές των αφηγημάτων του να δηλώνουν τις προτεραιότητές τους – φερ’ ειπείν «ένα κορίτσι, μετά έρχεται ένα ποτό, μετά έρχεται ένα πακέτο τσιγάρα». Άλλοτε παραπέμποντας τον αναγνώστη σε «ανθρωπιστικούς λόγους που επιβάλλουν διπλές προσκλήσεις κοριτσιών στο πλοίο», άλλοτε χρησιμοποιώντας το πλοίο ως μέρος προσκλήσεων προς το ωραίο φύλο για να δείξει (υποθετικά) ο προσκαλών «μια συλλογή γραμματοσήμων». Άλλοτε θυμίζοντας τον σκοτωμό ενός μαφιόζου στη Λατινική Αμερική που προκαλεί την ανακοίνωση ενός αρχιμαφιόζου – που δημοσιεύτηκε μάλιστα και στον ημερήσιο τύπο: Όποιος σκοτώσει έναν αστυνόμο και φέρει το κεφάλι του, θα πάρει 800 δολάρια Αμερικής!
Τα αφηγήματα του Κωνσταντίνου Μοσχόπουλου είναι εξαιρετικά και πηγαία, μας περιγράφουν τον κόσμο των ναυτικών στις διάφορες εκδοχές του, μας πλημμυρίζουν με ειδικούς όρους που για να κατανοήσουμε τη σημασία τους πρέπει να ανατρέχουμε διαρκώς στις πίσω σελίδες, εισάγουν στα ελληνικά τον όρο «πολυηδονιστής» για να περιγράψει έναν Βραζιλιάνο που ασχολείται και με τα δύο φύλα, μας γεμίζουν με θλίψη για τα πλαστικά που γεμίζουν τους ωκεανούς.
Γράφει ο Μοσχόπουλος : «Το μέγεθος της Μεσογείου είναι 2,5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Τα περισσότερα σκουπίδια προέρχονται από τα παράκτια κράτη, τα πλοία και τις πετρελαϊκές εξέδρες. Παλιά τα πλοία ρίχνανε τα σκουπίδια στη θάλασσα, τώρα τα πλαστικά ή άλλα μη ανακυκλώσιμα υλικά τα μαζεύουν στο πλοίο και τα παραδίδουν στο λιμάνι. Δεν είναι όμως σίγουρος ότι όλα τα πλοία στον κόσμο τηρούν τους κανονισμούς»…
