του Γιάννη Σχίζα
Όταν οι τουριστικές επιχειρήσεις Καλιδόνη οργάνωσαν μια εκδρομή στα Σκόπια, στην πρωτεύουσα του «ακατανόμαστου» κράτους που ονομάστηκε τελικά «Βόρεια Μακεδονία», δίχως δεύτερη σκέψη αποφάσισα να πάω. Είχα περάσει από αυτό το κράτος επανειλημμένα, τη μια μάλιστα φορά μείναμε μαζί με άλλους ορειβάτες-εκδρομείς κάποιες μέρες στα Bitola –το γνωστό Μοναστήρι– όμως εκείνη η μνήμη εκτός του ότι είχε ατονήσει, ήταν μια μνήμη βύθισης μέσα στα χιόνια: Όλα ήταν λευκά, αρχής γενομένης από την Ελλάδα, από τους νομούς Φλωρίνης και Γρεβενών. Δεν είχες το χρόνο να καταλάβεις τον χώρο, τη φύση, τις καλλιέργειες, δεν είχες τον χρόνο να ακούσεις και να μιλήσεις με τους ανθρώπους.
Η τύχη της Βουλγαρίας
Αυτή τη φορά ο χρόνος βγήκε κανονικά σε περίσσεια. Πήγαμε με πούλμαν και φτάσαμε στα σύνορα ημέρα, συναντήσαμε τα πρώτα καζίνο προς χρήση των Θεσσαλονικέων στη Γευγελή, αλλάξαμε την ώρα (μια ώρα πίσω), λάβαμε υπόψη το παλαιοημερολογήτικο status της χώρας και κάναμε τα πρώτα 50 με 60 χιλιόμετρα μέσα στον ξένο εθνικό χώρο, αντικρίζοντας ένα ερημικό τοπίο. Όπως μας είπε η ξεναγός, η ύπαιθρος έχει εγκαταλειφθεί, 500 χωριά περίπου έχουν ερημώσει, ο δε πληθυσμός έχει συγκεντρωθεί κυρίως στα Σκόπια – όταν δεν έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη. Παρόλο ότι ο πληθυσμός της «Βόρειας Μακεδονίας» είναι 2.200.000, η χώρα φαίνεται να ακολουθεί την τύχη της Βουλγαρίας, της οποίας ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 2 εκατομμύρια περίπου από την εποχή της πτώσης του «υπαρκτού».
Πριν από τα Σκόπια συναντάμε την αρχαία πόλη Στόβοι – μια πόλη δημιούργημα της αρχαίας Παιονίας, που πέρασε από τα χέρια των Μακεδόνων και στη συνέχεια των Ρωμαίων. Ιδιαίτερο γνώρισμα, πέρα από το Θέατρο, τη δημόσια κρήνη, τα λουτρά κ.λπ.: Η πόλη διέθετε και ιδιαίτερο χώρο για τους «πεσούς» [μπαρμπούτι (!)] καθώς και για όσους ήθελαν να αποχωρήσουν «διακριτικά», όντες προφανώς κερδισμένοι…
Φτάνουμε στην πόλη των Σκοπίων και απευθείας, το ίδιο βράδυ, κατευθυνόμαστε στο κέντρο της. Από την αρχή διαπιστώνουμε μια περίσσεια αγαλμάτων, που αποτελούν ρεκόρ τοποθέτησης αγαλμάτων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο! Όπως θα δούμε την ημέρα, το κέντρο των Σκοπίων αλλά και ο γύρω χώρος, που είναι ιδιαίτερα μεγάλος, είναι έμπλεος αγαλμάτων, από τα οποία λίγα είναι σε φυσικό μέγεθος. Ξεχωρίζουν φυσικά τα επίμαχα αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Φιλίππου, υπερφυσικά όπως στέκονται στο βάθρο τους, που θυμίζουν κάπως τις παλιές αγαλματοποιίες επί εποχής υπαρκτού: Που είναι συγκρίσιμα μόνο με ορισμένα αγάλματα της Κεντρικής Ασίας ή με το άγαλμα του Μακαρίου, στην Κύπρο…
Ξένα ρεπορτάζ
Σύμφωνα με ένα παλιό ρεπορτάζ του περιοδικού Spiegel, «στην πλατεία βρίσκεται το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου που κραδαίνει ένα σπαθί προς τον ουρανό, ενώ οι μελωδίες του Βάγκνερ και του Τσαϊκόφσκι ακούγονται από τα ηχεία». Τώρα πλέον οι μελωδίες δεν ακούγονται και οι αρχές έχουν αναλάβει το έργο της ονοματοδοσίας του Αλεξάνδρου και του Φιλίππου ως «Έλληνα πολέμαρχου» – μόνο που αυτό δεν φαίνεται . «Το άγαλμα κόστισε 10,5 εκατομμύρια ευρώ και είναι τόσο αυθεντικό όσο και η απομίμηση του Μεγάλου Καναλιού της Βενετίας στο Λας Βέγκας», καταλήγει το δημοσίευμα του Spiegel. (1)
Την ημέρα διαπιστώνουμε –πάλι στον χώρο του κέντρου– την τοποθέτηση κάποιων μεγάλων πλοίων με κατάρτι κατά μήκος της κοίτης του Αξιού, πλοίων που θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν με δυσκολία ακόμη και στον Δούναβη: Είναι κάμποσα, είναι εντυπωσιακά λόγω του μεγέθους τους, είναι μπαρ και ξενοδοχεία, που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στους τουρίστες.
Η ύπαιθρος της «Βόρειας Μακεδονίας» έχει εγκαταλειφθεί, 500 χωριά περίπου έχουν ερημώσει, ο δε πληθυσμός έχει συγκεντρωθεί κυρίως στα Σκόπια – όταν δεν έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη
Την ίδια γνώμη για την αγαλματοποιία καθώς και για τη διαμόρφωση του χώρου του κέντρου, εκθέτει ο αρχιτέκτονας και καθηγητής Μίροσλαβ Γκίρτσεβ, μέλος του «Συμβουλίου Σοφών» του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, πριν από δύο χρόνια. Λέει ο Γκίρτσεβ: «Πρόκειται για μια λυπηρή ιστορία. Εδώ δεν υπάρχει καμία αρχιτεκτονική, καμία αισθητική. Περισσεύει ο συμβολισμός, που δεν αποτυπώνεται μόνο στα αποκαλούμενα “μνημεία” που έχτισαν, αλλά και στη δομή της σκέψης, “να επανεφεύρουν τον εαυτό τους”».
Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Σκοπίων ο Γκίρτσεφ, αναφέρεται στον σεισμό του 1963, που ισοπέδωσε την πόλη, καθώς επίσης στο σχηματισμό του νέου πολεοδομικού σχεδίου το 1965, με τη συνδρομή του Έλληνα Δοξιάδη.
«Όλα όσα έκαναν ήταν παράνομα, καταστρατήγησαν κάθε νόμο, πολλά κτίρια δεν είχαν άδεια από την πολεοδομία, ήταν αυθαίρετα, άλλα έχουν θέματα με το ποτάμι, καθώς χτίστηκαν πάνω στις όχθες, χωρίς υδροτεχνικές μελέτες… Αναγκάστηκαν επίσης να αλλάξουν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης 12 φορές μέσα σε έξι χρόνια, κάτι πρωτοφανές στα παγκόσμια χρονικά». (2)
Ο διαπρεπής αρχιτέκτων δεν είναι ο μόνος που άσκησε κριτική στο κιτσοειδές μόρφωμα των Σκοπίων. Το μόρφωμα αυτό, που ολοκληρώθηκε την τελευταία εικοσαετία, αντιμετώπισε την κριτική «πρόγκα» των αρχιτεκτόνων του Spiegel, την ώρα που τα τοπικά ΜΜΕ εκθείαζαν το αποτέλεσμα, σχολιάζοντας για ένα νεο-κλασικό και μπαρόκ ύφος.
Ο εντυπωσιασμός ασκείται ακόμη από έναν γιγαντιαίο σταυρό, που βρίσκεται στο βουνό Βότνο – δίπλα ακριβώς στα Σκόπια: Ο σταυρός, στημένος για τη δισχιλιετία του Χριστιανισμού, είναι ορατός από μακριά, προς αποφυγή δε δυσάρεστων επεισοδίων (βλέπε περίπτωση των ελληνικών ανεμογεννητριών, που κατέρρευσαν όταν οι άνεμοι υπερέβησαν τα 160 χιλιόμετρα) είναι κατασκευασμένος από σκληρό μέταλλο και έχει κενά διαστήματα ,που επιτρέπουν την εκτόνωση των ανέμων… Ο σταυρός είναι τοποθετημένος στο βουνό στο οποίο πηγαίνεις με τελεφερίκ – διαπιστώνοντας ότι το κόστος της ανόδου είναι δυσβάσταχτο για τους κοινούς θνητούς των Σκοπίων.
Στην κορυφή του Βότνο ο αέρας ξυρίζει, αλλά την άλλη ημέρα τα πράγματα γίνονται καλύτερα. Επισκεπτόμαστε το φαράγγι Μάτκα, όπου ένα φράγμα επιτρέπει τον σχηματισμό τεχνητής λίμνης και κάνει εύκολη τη βαρκάδα μας – με σωσίβια υποχρεωτικά, παρακαλώ…
Μειονότητες
Στην άλλη πλευρά του Αξιού ποταμού βρίσκεται η τουρκική συνοικία, με στενούς δρόμους, με αξιόλογη κίνηση, με άφθονους μιναρέδες – παρά το ότι το 85% του πληθυσμού υποτίθεται (πάντα κατά τα λεγόμενα της ξεναγού) ότι είναι χριστιανικό. Πιο εντυπωσιακή όμως και από τους μιναρέδες είναι η αλβανική σημαία που δεσπόζει σε κάποια σημεία των περιχώρων και εκπροσωπεί το 22% των κατοίκων.
Στα Σκόπια αντικρίζουμε ζητιάνους υπερβολικά μικρόσωμους, που είναι παρατεταγμένοι στις γέφυρες του Αξιού. Τα αδέσποτα ζώα των Σκοπίων φαίνεται πως δεσπόζονται, γιατί τα περισσότερα φέρνουν ένα ενώτιο στο αριστερό αυτί. Στους δρόμους οι διαβάσεις των πεζών τηρούνται – κάνοντας την Αθήνα την τελευταία πόλη των Βαλκανίων όπου οι πεζοί τρέχουν σαν άγρια ζώα να ξεφύγουν από τους ρόδες κάποιου αυτοκινήτου…
Τα πολλά αγάλματα όπως λ.χ. του Σαμουήλ ή του Γκότσε Ντέλτσεφ (3), δεν μπορούν να κάνουν τους Βούλγαρους να ξεχάσουν την ιστορία με τη γλώσσα των Σλαβομακεδόνων, που τη θεωρούν διάλεκτο της βουλγαρικής. Η Βουλγαρία θεωρεί την ταυτότητα του «Μακεδονισμού» προϊόν της γιουγκοσλαβικής πολιτικής, που δεν έβλεπε με καλό μάτι την ένωση των Σλαβομακεδόνων με τη Βουλγαρία – λέει σε κανάλι των Σκοπίων ο καθηγητής ιστορίας, Μπότζινταρ Ντιμίτροφ. Ο οποίος και αποκαλεί κόπανο αυτόν που 2.400 χρόνια μετά προσπαθεί να αποδώσει άλλη εθνικότητα στον Μέγα Αλέξανδρο… (4)
***
Στον δρόμο της επιστροφής περνάμε –60 περίπου χιλιόμετρα από τα σύνορα– από ένα πολυτελές winery (κρασοπουλειό), το QueenMary, που διαθέτει αμπελώνες επιπέδου. Σημειώνουμε μια ποικιλία κρασιού: Είναι μπλε στο χρώμα (!), κατά δε τα λεγόμενα των ιδιοκτητών δεν πρόκειται για χημική επέμβαση. Το κρασοπουλειό, δημιούργημα του πρώτου βασιλιά της Γιουγκοσλαβίας Καραγεώργεβιτς, έχει παγώνια και μια αναμνηστική φωτογραφία της βασιλικής οικογένειας και συγγενών. Είναι όλοι τους καλοντυμένοι, της προτίμησης του Διονύση Σαββόπουλου…
Υποσημειώσεις
(1) Πηγή: iefimerida.gr – https://www.iefimerida.gr/news/448030/skopia-fotografiko-taxidi-stin-pio-kits-poli-tis-eyropis-eikones
(2) 24/5/17, Εφημερίδα των Συντακτών
(3) Ο πρώτος τσάρος των Βουλγάρων, 997-1014, ο δεύτερος ήρωας 1872-1903
(4) Συνέντευξη στον Μαριάν Νικολόφσκι στο κανάλι των Σκοπίων
