Εγγενείς αδυναμίες, δυναμική ανάπτυξη και εξωτερικές πιέσεις
του Πέτρου Αβραμίδη
Η αναζήτηση διευρυμένου ρόλου ως περιφερειακή δύναμη για την Τουρκία σε συνδυασμό με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις και την προσπάθεια του Ερντογάν να ισχυροποιήσει της θέση του μέσω των προσεχών εκλογών έχουν μεγάλες επιδράσεις στην οικονομία της Τουρκίας. Μιας αναπτυσσόμενης με πολύ υψηλό ρυθμό οικονομίας, που έχει εγγενώς μεγάλες ανισορροπίες σε σημεία «κλειδιά». Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία, όσον αφορά την οικονομία της, βρίσκεται σε μια αρκετά δύσκολη φάση. Είναι ικανή για το καλύτερο, λόγω μεγέθους οικονομίας και εσωτερικών δυνατοτήτων ανάπτυξης, αλλά και για το χειρότερο λόγω της υποταγής της οικονομίας στα πολιτικά παιγνίδια.
Οι κλυδωνισμοί στην Τουρκική οικονομία της τελευταίας περιόδου εντείνονται συνεχώς, όσο περισσότερο πλησιάζει στις εκλογές του Ιουνίου 2018. Τελευταία εξέλιξη που πυροδότησε μεγάλες ανησυχίες ήταν οι δηλώσεις Ερντογάν από το Λονδίνο σχετικά με τον αυξημένο ρόλο της εκτελεστικής εξουσίας (δηλαδή το δικό του) στην χάραξη ακόμα και της νομισματικής πολιτικής. Σημειώνεται ότι με συνεχείς άμεσες ή έμμεσες παρεμβάσεις προς την Κεντρική Τράπεζα προσπαθεί να κρατήσει τα επιτόκια χαμηλά προκειμένου να χρηματοδοτείται η ανάπτυξη της οικονομίας με υψηλούς ρυθμούς. Σήμερα το παρεμβατικό επιτόκιο της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας είναι στο 13,5%.
Οι οικονομικές ανισορροπίες εντοπίζονται στην ισοτιμία του νομίσματος, στο μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, στον υψηλό δανεισμό του ιδιωτικού τομέα σε συνάλλαγμα, στη χαλαρή νομισματική πολιτική, στην άνοδο του πληθωρισμού. Απέναντι σε αυτά υπάρχει ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, η μεγαλύτερη σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο (7,4%) για το 2017
Οι οικονομικές ανισορροπίες στην τουρκική οικονομία εντοπίζονται στην ισοτιμία του νομίσματος, στο μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, στον υψηλό δανεισμό του ιδιωτικού τομέα από το εξωτερικό σε συνάλλαγμα, στη χαλαρή νομισματική πολιτική με κύρια έκφραση τα επιτόκια, στην άνοδο του πληθωρισμού. Απέναντι σε αυτά υπάρχει ισχυρή οικονομική ανάπτυξη, η μεγαλύτερη σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο (7,4%) για το 2017.
Μόνιμο χαρακτηριστικό του τελευταίου διαστήματος η συνεχής υποχώρηση της τούρκικης λίρας, που βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά (4,5 τουρκικές λίρες έναντι 1 δολαρίου και -15% το τελευταίο δίμηνο) και σε μεγάλη απόκλιση από το στόχο της οικονομικής πολιτικής (3,73 τουρκικές λίρες και +21%). Οι εξελίξεις αυτές τροφοδοτούν άμεσα τον πληθωρισμό με αποτέλεσμα έναντι στόχου 7% να βρίσκεται ήδη στο 10,9%. Σε μία αναπτυσσόμενη οικονομία μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να μην έχει αρνητικές επιδράσεις ή ακόμα και να την ευνοεί εξαγωγικά. Στην περίπτωση της Τουρκίας τα πράγματα γίνονται δύσκολα καθώς ο δανεισμός του ιδιωτικού τομέα σε δολάρια είναι πολύ υψηλός και συνεπώς όσο υποτιμάται το νόμισμα δυσκολεύει η εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους. Σημειώνεται ότι το εξωτερικό χρέος του ιδιωτικού τομέα ανέρχεται σε 240 δισ. δολάρια –αντιστοιχεί στο 26% του ΑΕΠ– και για την εξυπηρέτησή του απαιτούνται ετήσια 70,2 δισ δολάρια (7,6% στο ΑΕΠ) –ένα ποσό ιδιαίτερα υψηλό.
Ο ρυθμός ανάπτυξης της Τουρκίας το 2018 θα είναι χαμηλότερος μεν συγκριτικά με το 2017 αλλά πάντοτε υψηλός, όπως δείχνουν και τα τρέχοντα στοιχεία της βιομηχανικής παραγωγής. Το ΑΕΠ της είναι πάνω από 920 δισ. δολάρια (195 δισ. η Ελλάδα). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών η Τουρκία από την 18η θέση στην παγκόσμια κατάταξη με βάση το ΑΕΠ (2015) την επόμενη 30ετία θα βρεθεί στην 11η.
Για μια αναπτυσσόμενη οικονομία όπως η Τουρκία, που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αλλά έχει μεγάλες εξαρτήσεις εισαγωγών (καύσιμα, εξοπλισμός) είναι λογικό να υπάρχουν ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο. Όμως το τελευταίο διάστημα εγείρονται ανησυχίες γύρω και από το εμπορικό έλλειμμα σε συνδυασμό με την επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου συναλλαγών συνολικά. Οι ρευστοποιήσεις στο χρηματιστήριο από διεθνείς επενδυτές (-35% εντός του 2018) και η μείωση της εισροής ξένων κεφαλαίων λόγω των ανησυχιών για την πορεία της οικονομίας είναι σημάδια για έντονο προβληματισμό.
Στο νομισματοπιστωτικό τομέα και με αφορμή το ύψος του επιτοκίου οι Δυτικοί αναλυτές θεωρούν ότι υπάρχουν μεγάλες ανισορροπίες οι οποίες οδηγούν την οικονομία σε εκτροχιασμό. Κάποιοι μιλούν για άτυπη χρεοκοπία μέσω της άμεσης επιβολής capital controls από την κυβέρνηση για να προστατευτεί η ισοτιμία του νομίσματος και κατ’ επέκταση η οικονομία.
Όλα τα παραπάνω, κυρίως οι ανισορροπίες, που αποτελούν «βούτυρο στο ψωμί» για τους οίκους αξιολόγησης ιδιαίτερα όταν και για ευρύτερους πολιτικούς λόγους θέλουν να πιέσουν μια οικονομία, έχουν οδηγήσει στην υποβάθμιση της οικονομικής αξιολόγησης της Τουρκίας. Είναι ένας ακόμα παράγοντας που επιδεινώνει ένα αρκετά βαρύ κλίμα.
Η κατάσταση της οικονομίας της Τουρκίας είναι σαφώς δύσκολη. Είναι ένα ερώτημα αν τα πράγματα μπορούν να «συμμαζευτούν» χωρίς να αφήσουν-δημιουργήσουν μακροχρόνια προβλήματα. Τα προβλήματα στην Τουρκική οικονομία έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα λόγω της εσωτερικής πολιτικής συγκυρίας (εκλογές και ο αυξημένος προσωπικός ρόλος Ερντογάν) αλλά και λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων στην περιοχή. Οι ΗΠΑ, χωρίς να θέλουν να αποσταθεροποιήσουν την οικονομία της Τουρκίας, μέσω των διαφόρων μηχανισμών που διαθέτουν, άμεσα ή έμμεσα (εταιρείες αξιολόγησης, επενδυτικά κεφάλαια), στέλνουν τα αναγκαία μηνύματα περί μη απομάκρυνσης από το δυτικό στρατόπεδο. Η διαδικασία αντιμετώπισης της πίεσης στην Τουρκική οικονομία θα αρχίσει ξεκαθαρίζει μετά τις εκλογές του Ιουνίου. Συνέπειες θα υπάρξουν. Το ερωτηματικό είναι μέχρι που θα φτάσουν.
