του Πιερλουίτζι Φαγκάν*
Ο απολογισμός προϋποθέτει τον καθορισμό ενός σημείου αναφοράς. Αλλά εδώ υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερα: όσα και οι συμμετέχοντες στη σύγκρουση.
Η ουκρανική παράμετρος
Από την ουκρανική σκοπιά, η χώρα έχει χάσει πολλά εδάφη, και είναι πολύ απίθανο να τα ανακτήσει – εκτός κι αν η Ρωσία υποστεί καταστροφική ήττα. Όμως μια τέτοια ήττα είναι πολύ απίθανη λόγω της υφιστάμενης και μελλοντικής ρωσικής στρατιωτικής συνοχής, καθώς και επειδή η Ρωσία θα μπορούσε να αντιδράσει πολύ έντονα εάν προέκυπτε μια τόσο αρνητική γι’ αυτήν κατάσταση. Με άλλα λόγια, υπάρχει πάντα το βαρύ όπλο το οποίο μπορεί η Ρωσία να ανασύρει πριν καν αρχίσει να χάνει το παιχνίδι… Όλες οι πλευρές γνωρίζουν την τελευταία αυτή πτυχή. Τα υπόλοιπα, όσα ακούμε και διαβάζουμε σε δηλώσεις και άρθρα αναλυτών (οι οποίοι είναι περισσότερο προπαγανδιστές παρά αναλυτές), είναι απλώς επικοινωνιακός πόλεμος.
Από την άλλη πλευρά, οι Ουκρανοί μπορούν ακόμη να υπολογίζουν στην αμερικανική, βρετανική και ευρωπαϊκή υποστήριξη. Η αμερικανική υποστήριξη είναι σταθερή και συνεχής (μιλάμε για χρήματα και όπλα – τα οποία είναι πάντα χρήματα). Ο Μπάιντεν, και μαζί του και το κόμμα του, τρέχει να συμμαζέψει το σπίτι του έχοντας κατά νου τις ενδιάμεσες εκλογές. Μέχρι τότε μεσολαβούν δύο μήνες και κάτι, αλλά μια ήττα των Δημοκρατικών δεν είναι πλέον δεδομένη – αρχίζουν μάλιστα να ελπίζουν σε διπλή νίκη. Αυτή η δυναμική δεν έχει φυσικά καμία σχέση με τον πόλεμο. Είναι άλλα ζητήματα που χρωματίζουν την αμερικανική εσωτερική πολιτική.
Σχετικά με τους Βρετανούς, πολύ σύντομα (στις 5 Σεπτεμβρίου) θα γνωρίζουμε αν η ηγεσία των Συντηρητικών θα πάει στον Σούνακ ή στην Τρας. Για τους Ουκρανούς, η τελευταία, που είναι πολύ επιθετική στην εξωτερική πολιτική, είναι προτιμότερη. Όμως πρέπει να πούμε ότι, πάντα από ουκρανική σκοπιά, οι Βρετανοί τα πάνε μάλλον άσχημα: στις δημοσκοπήσεις οι Εργατικοί (τώρα σε μια μετριοπαθή εκδοχή «τρίτου δρόμου») θα κέρδιζαν σήμερα τους Συντηρητικούς με μεγάλη διαφορά. Πολλοί προβλέπουν ότι θα συμβούν ακόμη χειρότερα αν στους Συντηρητικούς επικρατήσει η Τρας, που είναι πολύ διχαστική. Δυστυχώς, αυτή η εσωτερική κρίση κινδυνεύει να γίνει ο κλασικός καλός λόγος για να επιδεινωθεί μια εξωτερική κρίση και να κληθούν όλοι σε ενότητα στο εσωτερικό ή σε στήριξη μιας επιθετικής κυβέρνησης. Όσον αφορά τους Ευρωπαίους ως έναν από τους τέσσερις παράγοντες, θα πρέπει να αναλυθούν ξεχωριστά.
Η παράμετρος της Ευρώπης
Ως συνήθως, δεν υπάρχει ευρωπαϊκή άποψη, αλλά ξεχωριστές απόψεις των διαφόρων βασικών παραγόντων ή περιφερειακών ομαδοποιήσεων της Ε.Ε. Μακροσκοπικά, η Ευρώπη έχει διολισθήσει σε έναν μηχανισμό οικονομικού, χρηματοπιστωτικού, πολιτικού και κοινωνικού μαρτυρίου, που τη βασανίζει και υπόσχεται να εντείνει και να παρατείνει τον πόνο που έχει ήδη προκαλέσει. Το γιατί το έκανε αυτό παραμένει το μεγάλο ερωτηματικό. Διατηρώ την εκτίμηση ότι, εκτός από τη γεωπολιτική ανικανότητα την οποία επέδειξαν οι Ευρωπαίοι τα τελευταία χρόνια ή και δεκαετίες, υπήρξε μια πολύ σκληρή και ωμή ενέργεια από την πλευρά του Αμερικανού εταίρου –το περιεχόμενο της οποίας δεν γνωρίζουμε και μπορεί να μην μάθουμε ποτέ– τις πρώτες κιόλας ημέρες από την έναρξη της σύγκρουσης. Ένας εκβιασμός πιθανώς, από τον οποίο ήταν αδύνατο να απαλλαγεί κανείς, ακόμη και αν το ήθελε – πόσο μάλλον που κανείς δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να πληρώσει το πολύ υψηλό τίμημα. Για τις ελίτ της εξουσίας στην Ευρώπη, ήταν προτιμότερο να αποδεχθούν τον εκβιασμό, να κρατηθούν στη σέλα και να υποχρεώσουν τους πληθυσμούς να πληρώσουν το τίμημα του παιχνιδιού.
Το τίμημα είναι υψηλό, και θα γίνεται πάντα υψηλότερο. Πρόκειται για το υψηλό κόστος για την ποσότητα ενέργειας που θα είναι σπάνια, αλλά και το εξίσου υψηλό για την ποσότητα που θα είναι διαθέσιμη. Το υψηλό κόστος αντανακλάται σε υψηλό κόστος παραγωγής και, συνεπώς, σε υψηλό κόστος αγαθών και υπηρεσιών. Οπότε έχουμε αύξηση του πληθωρισμού στο εσωτερικό, μείωση των εξαγωγών στο εξωτερικό, στη συνέχεια κοινωνικό κόστος, και καταστροφή ορισμένων αλυσίδων παραγωγής. Σημειώστε ότι η επιλογή του υγροποιημένου αερίου (LNG που αγοράζεται από τις ΗΠΑ, αλλά όχι μόνο από αυτές), η οποία ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να υλοποιηθεί πριν από ενάμιση χρόνο, θα μπορούσε να βελτιώσει την κατάσταση – αλλά και πάλι με υψηλότερο κόστος από ό,τι στο παρελθόν, και οπωσδήποτε υψηλότερο από αυτό που πληρώνουν οι Αμερικανοί για ενέργεια. Αυτό θα κρατά μόνιμα τους Ευρωπαίους ένα βήμα πίσω από τις ΗΠΑ όσον αφορά τους ανταγωνιστικούς όρους. Σε αυτό θα προστεθεί το ισοδύναμο σε πολλές πρώτες ύλες, καθώς και η απώλεια της ρωσικής αγοράς.
Το ευρώ επηρεάζεται επίσης, και ποιος ξέρει αν αυτός ο επισφαλής ευρωπαϊκός θεσμός, που ξεκίνησε την αστραφτερή δεκαετία του 1990 και αφιερώθηκε στις δόξες της μεγάλης έκρηξης της τότε ακαταμάχητης παγκοσμιοποίησης, θα αντέξει για πολύ ακόμα. Η ποσοστιαία παρουσία του στα αποθεματικά των κεντρικών τραπεζών του κόσμου μπορεί να μειωθεί προς όφελος του δολαρίου. Εν τω μεταξύ, το κεφάλαιο θα μεταναστεύσει και θα καταφύγει σε αμερικανικά ομόλογα με αξιοσημείωτα επιτόκια – ένα κλασικό στοιχείο πίσω από πολλούς πολέμους «από τους Αμερικανούς», πέρα από το εμπόριο όπλων και τη σκόπιμη και πλέον απαραίτητη αύξηση των αμυντικών δαπανών.
Σε αφηγηματικό επίπεδο, μπορεί να είναι εντυπωσιακό να πούμε ότι όλα αυτά θα προκαλέσουν αντιδράσεις. Αλλά φοβάμαι ότι στο επίπεδο της συγκεκριμένης εξουσίας, αυτό για το οποίο συνήθως έχουμε μόνο μια χλωμή ιδέα, κάθε απόπειρα αντίδρασης θα καταπνιγεί πριν γίνει πραγματικά προβληματική. Θα ήταν, για παράδειγμα, χρήσιμο να μάθουμε πόσοι, ποιοι και πώς εργάζονται για να χωνέψουν οι Αμερικανοί την Μελόνι, και για να χωνέψει η Μελόνι τα αμερικανικά συμφέροντα – η οποία, επειδή δεν είναι ανόητη, θα πληρώσει το ατλαντικό γραμμάτιο προκειμένου να κερδίσει τα «δεκαπέντε λεπτά» της στην κυβέρνηση.
Για τις ελίτ της εξουσίας στην Ευρώπη, ήταν προτιμότερο να αποδεχθούν τον αμερικανικό εκβιασμό, να κρατηθούν στη σέλα και να υποχρεώσουν τους πληθυσμούς να πληρώσουν το υψηλό τίμημα του παιχνιδιού.
Η ρωσική παράμετρος
Και ερχόμαστε στους Ρώσους. Εδώ είχε διατυπωθεί η εικασία ότι οι Ρώσοι θα μπορούσαν να φτάσουν στα σύνορα του Ντονμπάς στα τέλη Αυγούστου, και στη συνέχεια να κάνουν ένα διάλειμμα, παγώνοντας τη (στρατιωτική) σύγκρουση για το χειμώνα – δεδομένου μεταξύ άλλων ότι η διοικητική μέριμνα σε εκείνα τα μέρη γίνεται πολύ προβληματική κατά τη μακρά βροχερή, κρύα και χιονισμένη περίοδο. Δεν θα φτάσουν εκεί: η συγκέντρωση της ουκρανικής άμυνας στο βόρειο Ντονιέτσκ είναι ανυπέρβλητη αυτή τη στιγμή.
Γνωρίζουμε ότι οι Ρώσοι συνεχίζουν να κερδίζουν καλά χρήματα από τις πωλήσεις φυσικού αερίου, έχουν αναπροσανατολίσει εν μέρει τις ροές προς τα ανατολικά, και δεν έχουν πάθει σοβαρές ζημιές από τις κυρώσεις – τουλάχιστον προς το παρόν. Δεν γνωρίζουμε πόσα αποθέματα όπλων έχουν, όμως παρόλο που εδώ και μήνες κάποιοι αυτοαποκαλούμενοι «αναλυτές» προβλέπουν ότι σύντομα θα εξαντληθούν, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να συμβαίνει. Και είναι απίθανο να συμβεί. Οι Ρώσοι δεν ξεκίνησαν μια τέτοια επιχείρηση με το σκεπτικό των Δυτικών «αναλυτών». Πρέπει να είχαν κάνει τους υπολογισμούς τους, αφού αποδέχθηκαν αμέσως την πρόκληση και υποσχέθηκαν μια πολύ μακρά σύγκρουση. Μόνο οι ανίδεοι ερασιτέχνες οπαδοί των επιτραπέζιων πολεμικών παιχνιδιών πίστευαν στη στρατηγική του blitzkrieg [κεραυνοβόλος πόλεμος] από τις πρώτες κιόλας εβδομάδες. Ας μην μιλήσουμε για εκείνους που έβλεπαν τους Ρώσους στα σύνορα με τη Ρουμανία μέσα σε λίγες μέρες (Μακρόν), ή στο Βερολίνο (Ζελένσκι). Ούτε υπήρξε πραγματική απομόνωση των Ρώσων σε παγκόσμιο διπλωματικό επίπεδο, εκτός από την αποκοπή του corpus callosum [μεσολόβιο] που ένωνε το ρωσικό και το ευρωπαϊκό ημισφαίριο.
Ωστόσο, παραμένουν για εμάς εντελώς άγνωστες οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του μηχανισμού κυρώσεων, σε πολλά επίπεδα. Όπως πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι θέμα χρόνου και υπολογισμού για πράγματα που δεν γνωρίζουμε. Το βέβαιο είναι ότι θα έχουν κάνει τους υπολογισμούς τους σχετικά με αυτό το θέμα. Οπότε δεν αποκλείεται, αν υπάρξει μια ξαφνική και μαζική δράση στον τομέα αυτόν τους επόμενους μήνες, να μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι βρίσκονται στη στιγμή «τώρα ή ποτέ». Θα το δούμε.
Η παράμετρος των ΗΠΑ
Ας κλείσουμε με τους Αμερικανούς, τους πραγματικούς κυρίαρχους του παιχνιδιού σε αυτήν την περίπτωση. Όλα είναι θέμα χρόνου. Η Ουκρανία γίνεται στην πραγματικότητα δορυφόρος των ΗΠΑ για πάντα. Όλα τα μετρητά και τα χρήματα σε μορφή όπλων δεν είναι δωρεές: είναι δάνεια που πρέπει να αποπληρωθούν. Αν τα δει κανείς από την πλευρά του Ζελένσκι, είναι χρέη. Χρέη άσβεστα εις τον αιώνα τον άπαντα (UDD Land-Lease Act ’22). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο πόλεμος δεν μπορεί να τελειώσει. Διότι, υπό τον εκβιασμό του χρέους, οι Ουκρανοί δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποφασίσουν διαφορετικά, εκτός αν ένα εσωτερικό πραξικόπημα επιβιώσει της αντίδρασης των ΗΠΑ.
Έτσι, οι ΗΠΑ αγόρασαν την Ουκρανία και θα τη χρησιμοποιήσουν ως ένα επώδυνο αγκάθι στα πλευρά των Ρώσων για να τους φθείρουν, δηλαδή «όσο το δυνατόν περισσότερο». Οπότε, στην ουσία, θα έπρεπε να κατανοούμε πώς οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι το έχουν χρονομετρήσει για να δούμε πώς θα εξελιχθεί. Κατά τα άλλα, η ηγεμονική κατάληψη της Ευρώπης από τις ΗΠΑ φαίνεται ισχυρή, μη αναστρέψιμη και διαρκής, ενώ διευθετούνται και τα εσωτερικά εκλογικά ζητήματα (παραμένει βέβαια το θέμα της ηγεσίας του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, ώστε να κερδίσουν ούτως ή άλλως οι νεοσυντηρητικοί, αλλά αυτό είναι ένα περίπλοκο ζήτημα). Το πραγματικό κύριο παιχνίδι γίνεται πλέον η Ταϊβάν – όμως αυτό θα πρέπει να το εξετάσουμε ξεχωριστά.
***
Θα ήταν χρήσιμο αν κάποιοι άνθρωποι μπορούσαν να αναλογιστούν ειλικρινά τι έλεγαν και έγραφαν αυτούς τους έξι μήνες. Αν μπορούσαν να αναρωτηθούν τι πραγματικά καταλάβαιναν για το ουκρανικό ζήτημα. Αλλά δεν θα το κάνουν. Ούτως ή άλλως, πολλές δημόσιες ομιλίες επιδίδονται μόνο στον εικονικό πόλεμο των απόψεων, χωρίς να περνούν μέσα από τη συγκεκριμένη ασχήμια του πραγματικού πολέμου.
* Ο Πιερλουίτζι Φαγκάν είναι Ιταλός αναλυτής και συγγραφέας. Το παρόν κείμενο αναρτήθηκε αρχικά στη σελίδα του στο facebook κι έπειτα αναδημοσιεύθηκε σε ιταλικά ηλεκτρονικά ΜΜΕ. Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
