Τα κυβερνητικά επιτελεία και οι διεθνείς οργανισμοί επαναλαμβάνουν μια λέξη που τείνει να γίνει σύνθημα. Η λέξη στις αγγλοσαξονικές γλώσσες, όπως και στις λατινογενείς, είναι résilience, resiliency, resilienza. Ο όρος προέρχεται από τον χώρο της φυσικής, και μ’ αυτόν αποδίδουν την ανθεκτικότητα, την ευλυγισία, την ελαστικότητα, την προσαρμοστικότητα, την επαναφορά σε προτεραία θέση μετά από πίεση, ορισμένων μετάλλων. Πρόκειται για την ιδιότητα ορισμένων μετάλλων να είναι ελατά και όλκιμα (Ελατό είναι ένα μέταλλο που αλλάζει μορφή και σχήμα χωρίς να σπάσει αν του ασκηθεί δύναμη. Όλκιμο είναι ένα υλικό που μπορεί να τεντώνεται χωρίς να καταστραφεί).
Η ερμηνεία του όρου σε λεξικά τονίζεται ως η ικανότητα ενός υλικού να απορροφήσει ένα κτύπημα χωρίς να σπάσει. Χρησιμοποιείται όμως και στην ψυχολογία, για να υποδηλωθεί η ικανότητα ενός προσώπου να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει ένα τραυματικό συμβάν ή μια περίοδο μεγάλης δυσκολίας. Τώρα εφαρμόζεται και στην «κοινωνική μηχανική», δηλαδή στα μέτρα προσαρμογής και συμπίεσης των κοινωνιών μέσω προγραμμάτων τύπου μνημονίων, ή στη συμπίεση που ασκείται με την εφαρμογή σε πολύ εκτεταμένες περιοχές και για μεγάλο διάστημα «καταστάσεων έκτακτης ανάγκης». Το άτομο και η κοινωνία πρέπει να αποκτήσουν «προσαρμογή, ελατότητα, ανθεκτικότητα».
Δεν είναι τυχαίο που στα όργανα της Ε.Ε. το περίφημο «πακέτο στήριξης» ονομάζεται επίσημα «Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» (Recovery and Resilience Facility), με σκοπό «τα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19, καθώς και να διασφαλίσουν τη στήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης, δίνοντας στις οικονομίες τους τη δυνατότητα να γίνουν πιο βιώσιμες και ανθεκτικές (resilient)». Όπως τονίζουν, τα κονδύλια θα προσανατολιστούν προς τις εξής κατευθύνσεις: πράσινη μετάβαση, ψηφιακός μετασχηματισμός, έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη και απασχόληση, κοινωνική και εδαφική συνοχή, υγεία και ανθεκτικότητα (health and resilience), πολιτικές για την επόμενη γενιά, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων.
Ο όρος δεν είναι ουδέτερος
Πρόκειται επομένως για έναν όρο που υποδηλώνει σκοπιμότητα και στόχο σε βάρος της κοινωνίας, η οποία βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση εξαιτίας μέτρων οικονομικών και κατασταλτικών, έκτακτων καταστάσεων, ιδιαίτερων περιορισμών και θραύσης της κοινωνικότητας και των κοινωνικών συνηθειών, εθίμων, παραδόσεων, συμπεριφορών. Ο όρος χρησιμοποιείται με πλήρη επίγνωση των στόχων (αλλά και των κινδύνων που παραμονεύουν μέσα από την τεράστια πίεση που ασκείται) από τα κρατικά, θεσμικά και ευρωενωσιακά όργανα. Το άτομο και η κοινωνία πρέπει να αποκτήσουν την ιδιότητα της ελατότητας, της προσαρμογής και της ανθεκτικότητας σε ακραίες καταστάσεις και περιορισμούς.
Την ίδια ώρα, οι ελίτ έχουν πλήρη επίγνωση ότι τα μέτρα που παίρνουν, καταργώντας π.χ. τον δημόσιο χώρο (με τις καραντίνες και λοκντάουν, απαγορεύοντας συγκεντρώσεις, γιορτές και πανηγύρια, κλείνοντας τους ανθρώπους στα σπίτια με την τηλεργασία και αποκόπτοντάς τους από τον κοινωνικό περίγυρο), και τώρα τα απίστευτα μέτρα που θα ληφθούν ενόψει χειμώνα, πολέμου και ενεργειακής κρίσης, οδηγούν σε θρυμματισμό της κοινωνίας και των δεσμών που συνέχουν έναν πληθυσμό.
Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η σφοδρότατη επίθεση που γίνεται σε ιδεολογικό επίπεδο με τη διάδοση του ατομισμού και του ωφελιμισμού, το γκρέμισμα των «μεγάλων αφηγήσεων», την προώθηση της μετανεωτερικής ιδεολογίας σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής, την παράλληλη επίθεση σε κάθε ιδέα δημόσιου-κοινοτικού χαρακτήρα, την απροκάλυπτη υπόσκαψη των ιδεών της πατρίδας και του έθνους, τη συστηματική διαστρέβλωση της ιστορίας, την εμπορευματοποίηση όλων των πτυχών της ζωής, τη διάδοση όλων των θεωριών περί φύλου («δεν υπάρχουν δύο φύλα, αλλά πληθώρα ως ζήτημα ατομικής επιλογής») κ.ο.κ.
Όλα αυτά που αναφέρουμε είναι καταστάσεις καθολικές για όλες τις ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης. Είναι «μέριμνες» των σχεδιαστών της παγκοσμιοποίησης, των κυβερνήσεων, της Ε.Ε., των ΜΚΟ, των «δεξαμενών σκέψης» και των ινστιτούτων. Για παράδειγμα, στην Ευρώπη οι πολίτες και οι κοινωνίες πρέπει να προσαρμοστούν στην κατάσταση πολέμου ενάντια στη Ρωσία (στο πλευρό του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ), να υποστούν απίστευτες ταλαιπωρίες και περικοπές από την «πολεμική οικονομία», και να προωθηθούν οι απαραίτητες «μεταρρυθμίσεις» και αναδιαρθρώσεις χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις.
Υπάρχει όμως και η ελληνική εκδοχή της «προσαρμογής» και «ελατότητας-ανθεκτικότητας».
Έχουμε μια κοινωνία που έχει φάει πολλαπλά χαστούκια και έχει υπομείνει πολλές ήττες τα τελευταία 15 χρόνια. Έχουμε μια κοινωνία κουρασμένη και απογοητευμένη. Αλλά παρόλα αυτά δεν έχουμε (ακόμη) μια διαλυμένη κοινωνία όπως θα ήθελαν οι δυνάστες μας
Ελληνική κοινωνία σε παρατεταμένη κρίση και ιδιότυπη διαρκή καραντίνα και πίεση
Αν ζητιόταν να κάνουμε διάγνωση της κατάστασης της ελληνικής κοινωνίας, μετά από τραύματα που επέφεραν: α) μια –σχεδόν– δεκαετία μνημονίων, με συνεχιζόμενες υποχρεώσεις προς τους Δανειστές-τοκογλύφους, β) δύο χρόνοι πανδημίας και έκτακτων μέτρων, γ) η πίεση μεγάλων προσφυγικών και μεταναστευτικών κυμάτων, δ) η διαρκής απειλή πολέμου από την Τουρκία, ε) το εντονότατο δημογραφικό πρόβλημα, στ) το μεγάλο τμήμα νεανικής μετανάστευσης προς χώρες της Ευρώπης… το πρόβλημα εμφανίζεται διογκωμένο αντικειμενικά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες.
Αλλά δεν φτάνουν όσα αναφέρουμε ως ιδιαιτερότητες για να μετρηθεί η ψυχική και πνευματική υγεία της ελληνικής κοινωνίας. Υπάρχουν και η συνεχής πλύση εγκεφάλου από τα ΜΜΕ, και ιδιαίτερα την τηλεόραση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός (που δημιουργεί μια προέκταση του χεριού, το κινητό, το οποίο μετατρέπει την ενημέρωση και την επικοινωνία σε κάτι άλλο από αυτό που γνωρίζαμε μέχρι πριν 2-3 δεκαετίες), και το περίφημο «ψηφιακό κράτος» που αποκόπτει και απομακρύνει εκατομμύρια πολίτες από μια άμεση επαφή και συναλλαγή με όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς – ένας αποκλεισμός για τον οποίο δεν γίνεται λόγος.
Κοντά σε αυτά έχουμε ένα πολιτικό σύστημα που λειτουργεί μόνο για τον εαυτό του και για τη νομή της εξουσίας, επικυρώνοντας όλες τις ντιρεκτίβες του κεφαλαίου, αδιαφορώντας για την ίδια την υπόσταση της χώρας, συμβάλλοντας στη διάλυσή της σε μεγάλο βαθμό. Η διάλυση του Δημοσίου και της πολιτικής προστασίας, η ιδιωτικοποίηση της υγείας και της παιδείας και το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας εντείνουν την υποβάθμιση της χώρας και της κοινωνίας. Το ερώτημα είναι: προς τα πού σπρώχνεται η κοινωνία, η κοινωνική πλειοψηφία; Προς τα πού συμπιέζεται, προς τα πού βρίσκει (αν βρίσκει) κάποια διέξοδο;
Αναγγελίες, απειλές και ψεύτικες διαβεβαιώσεις
Ο κύριος Σκρέκας (υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας ) στις 6/10 δήλωσε ότι «θα πετύχουμε τόσο τον στόχο υποχρεωτικής μείωσης 5% της ζήτησης στις ώρες αιχμής, όσο και τον εθελοντικό στόχο γενικής ελάττωσης κατά 10% της ζήτησης (…) Θα προστατεύσουμε τους καταναλωτές ώστε να μπορούν να θερμάνουν τα σπίτια τους, θα διασφαλίσουμε την κοινωνική συνοχή». Αναγγέλλει ότι θα υπάρξουν υποχρεωτικά μέτρα και δηλώνει ότι θα διασφαλίσει την «κοινωνική συνοχή». Τι απειλεί την κοινωνική συνοχή; Ή μάλλον, σε τι καλούνται οι πολίτες και γενικά η κοινωνία; Η κοινωνία οφείλει να εγκαταλείψει κάθε ίχνος «λαϊκισμού», δεν πρέπει να εμφανιστεί ξανά ο «εθνολαϊκισμός», φυσικά πρέπει να εθιστεί στην «προσαρμοστικότητα», και τότε οι κυβερνώντες θα διασφαλίσουν την «κοινωνική συνοχή».
Μόνο που ξεχνά ένα πράγμα ο κ. Σκρέκας: αυτό που θα περισωθεί ως κοινωνία θα είναι πολύ διαφορετικό, πολύ αλλοιωμένο και τραυματισμένο, ίσως και μεταλλαγμένο σε σχέση με αυτό που ήταν η κοινωνία πριν 20, πριν 10 χρόνια. Όπως θα είναι πολύ διαφορετικό σε 10 χρόνια σε σχέση με αυτό που είναι σήμερα. Και είναι εξαιρετικά δύσκολο να υποθέσει κανείς ότι θα είναι σε καλύτερη κατάσταση (ποιοτικά και ποσοτικά) από τη σημερινή, εκτός κι αν γίνουν άλλα πράγματα έξω και πέρα από όσα σχεδιάζουν οι διακηρυκτές της resiliency, δηλαδή της ικανότητας κάποιου σώματος (εδώ η κοινωνία) να επανέλθει στο αρχικό του μέγεθος και σχήμα αφού συμπιεστεί ή παραμορφωθεί.
Αλλά, εάν όλα κινηθούν όπως προδιαγράφονται από τους κυρίαρχους (διεθνείς και εγχώριους), είναι σχεδόν αδύνατο να επανέλθει στο αρχικό «μέγεθος και σχήμα» το σώμα που θα συμπιεστεί και παραμορφωθεί. Προπαγανδιστικά όμως διακηρύσσεται ότι η κοινωνία και ο κάθε πολίτης πρέπει να αποκτήσει αυτήν την ιδιότητα (ήδη στην Ιταλία δίνεται ένα εφάπαξ έκτακτο επίδομα 200 ευρώ για να ξεκινήσει κανείς ψυχοθεραπεία, ώστε να γίνει resilient άτομο…). Είναι απλώς προπαγανδιστικό σλόγκαν, αφού ήδη αποκλείονται και πετιούνται στο περιθώριο της κοινωνίας μεγάλα τμήματά της, τα οποία επιβιώνουν με τεράστια δυσκολία είτε σε κανάλια παραοικονομίας, παραβατικότητας, σε συνθήκες γκέτο, είτε χάρη στην κοινωνική και οικογενειακή αλληλεγγύη.
Μια πολύμορφη «ασθένεια» εξαπλώνεται
Ας δούμε το πάνω μέρος του πρωτοσέλιδου της εφημερίδας Καθημερινή της 5ης Οκτωβρίου. Ο κεντρικός τίτλος αφορά τους νέους και τον Covid. Διαπιστώνεται τώρα (αργά, πολύ αργά) ότι υπάρχει «ψηφιακή πανδημία των νέων», δηλαδή πάσχουν από διαδικτυακή εξάρτηση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, καταθλιπτικά συναισθήματα, αυτοτραυματισμούς, επιθετικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης κ.λπ. Πάνω αριστερά από τον τίτλο της εφημερίδας υπάρχει ένα «κτύπημα», όπως ονομάζεται στη διάλεκτο του Τύπου: «Επιχειρήσεις: Τάσεις φυγής των εργαζομένων». Πάνω δεξιά υπάρχει άλλο ένα: «Τρίτη ηλικία: Η μοναξιά δεν συνηθίζεται ποτέ».
Να προσθέσουμε άλλες «ασθένειες»: εξάπλωση της εγκληματικότητας, των φόνων, των γυναικοκτονιών, των βιασμών, των βιασμών παιδιών από πατέρες και πατριούς, βία που εξαπλώνεται στα σχολεία, συμμοριτισμός, «κουλτούρα» των τράπερ. Φαινόμενα που θα ενταθούν. Ο κ. Σκρέκας και η Καθημερινή θα προσφέρουν «κοινωνική συνοχή» μέσω καταστολής και του ηλεκτρονικού ελέγχου, ενώ δεν θα κάνουν τίποτα για τη διάλυση της πολιτείας και την εκτεταμένη όσο ποτέ άλλοτε διαφθορά και διαπλοκή, καθώς και την ώσμωση σε απερίγραπτο βαθμό του υπόκοσμου με τομείς αθλητισμού, τοπικής αυτοδιοίκησης, λιμανιών, επιχειρηματικού κόσμου. Με γλώσσα ΣΚΑΙ, «όλοι μαζί» αυτοί προσφέρουν ευκαιρίες εκτεταμένου τζόγου (το γήπεδο της ΑΕΚ ονομάζεται επίσημα για 5-10 χρόνια OPAP Arena, αφού ο ιδιοκτήτης της είναι μεγαλομέτοχος του ΟΠΑΠ – και έχουμε γεμίσει από ΟΠΑΠτζίδικα σε όλη τη χώρα). Ο τζόγος άλλωστε σηκώνει μεγάλο μέρος της διαφημιστικής δαπάνης των «βοθροκάναλων» και των κάθε λογής ριάλιτι, που θα έπρεπε να έχουν καταργηθεί από το πρώτο επεισόδιο επειδή προσβάλλουν βάναυσα την ατομικότητα και την προσωπικότητα όσων συμμετέχουν και όσων τα παρακολουθούν.
Χωρίς να υπερβάλλουμε, η «ασθένεια» εξαπλώνεται, η πολιτεία διαλύεται, αποσύρεται, δίνοντας χώρο στο ιδιωτικό, στην επιχείρηση. Ο πλούτος συσσωρεύεται, η φτώχεια, η αποβλάκωση, η εξαθλίωση (και όσα τις συνοδεύουν) διευρύνονται. Ο υπόκοσμος και η συμμορία απλώνουν τη δραστηριότητά τους. Η πολιτεία αδρανεί απέναντι σε απειλές, έχει αποδεχθεί το στάτους της αποικίας, εκλιπαρεί για καλή μεταχείριση, επωφελείται από τα μπόνους που της πετούν οι ελίτ και οι κυρίαρχοι. Η χώρα ρημάζει, βυθίζεται η κοινωνία, και, μέσα σε αυτές τις συνθήκες, μας προστάζουν να γίνουμε περισσότερο resilient για να σωθούμε (δηλαδή περίπου να πνιγούμε, να χαθούμε…).
Να κάνουμε ταμείο, να δούμε τι έχουμε…
Έχουμε λοιπόν μια κοινωνία που έχει ιστορικές μνήμες και θέλουν να τις ξεριζώσουν, έχει ανθρωπιά και φιλοξενία και θέλουν να τη μεταλλάξουν, έχει ριζοσπαστισμό τον οποίο προσπαθούν να πνίξουν και να εξουδετερώσουν. Έχουμε μια κοινωνία που έχει φάει πολλαπλά χαστούκια και έχει υπομείνει πολλές συλλογικές και ατομικές ήττες τα τελευταία 15 χρόνια. Έχουμε μια κοινωνία που χόρτασε από «θα» και υποσχέσεις που δεν τηρούνται. Έχουμε μια κοινωνία που είδε να γίνονται άγαρμπες κωλοτούμπες και ευθυγραμμίσεις. Μια κοινωνία που αντιμετωπίζει εκδικητικές, ρεβανσιστικές, τιμωρητικές συμπεριφορές και πολιτικές από τις διεθνείς και εγχώριες ελίτ, πολιτικές και οικονομικές. Έχουμε μια κοινωνία κουρασμένη και απογοητευμένη. Αλλά παρόλα αυτά δεν έχουμε (ακόμη) μια διαλυμένη κοινωνία όπως θα ήθελαν οι δυνάστες μας.
Αυτοί, όταν μιλάνε για κοινωνία, στην ουσία εννοούν τον υποβιβασμό της κοινωνίας και των πολιτών σε κατάσταση αγέλης ανδράποδων, άβουλων και χρήσιμων περίπου ως καύσιμη ύλη στο βωμό του κέρδους. Αδιαφορούν για την κοινωνία, την πατρίδα, το νόημα, την ίδια τη ζωή πάνω στον τόπο αυτό. Θα ’θελαν να καταργήσουν την ιστορία και την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του ελληνικού λαού, αδιαφορούν για την ελληνικότητα και την ελλαδικότητα. Βλέπουν μόνο ένα οικόπεδο, έναν χώρο που, αν τον χωρίσουν σε ζώνες κι αν συνεταιριστούν με άλλους επιχειρηματίες, μπορεί να τους αποφέρει λεφτά, πλούτο. Τίποτα άλλο δεν τους ενδιαφέρει. Θέλουν μια τύποις κοινωνία και πολιτεία στην οποία να λειτουργεί «ο μηχανισμός», και οι «αξίες» του να αναπαράγονται σε μοριακό επίπεδο σε κάθε πόρο της εξατομικευμένης α-κοινωνίας. Ζούμε λοιπόν και υφιστάμεθα αυτήν την παρακμή, που την ονομάζουν «σωστή πλευρά της ιστορίας», «ελευθερία και δημοκρατία», «ψηφιακή κοινωνία»…
Υπάρχει ένα μόνο φάρμακο
Αυτή είναι η κατάσταση, αυτή είναι η «ασθένεια», αυτή είναι η απειλή πάνω στη χώρα και στην κοινωνία. Ενδεχόμενη νίκη των κυρίαρχων και προώθηση των σχεδιασμών τους σημαίνει ήττα της κοινωνίας και της χώρας. Μόνο φάρμακο είναι η ενεργητική αντίσταση. Όσο κι αν είναι τραυματισμένη και άρρωστη η κοινωνία, έχει αντισώματα και οφείλει να τα κινητοποιήσει. Τα αντισώματα αυτά έχουν μια παρουσία ακόμα και σε χώρους που δεν φαίνονται άμεσα, με τις ατομικές άτυπες αντιστάσεις, με την εκδήλωση ανθρωπιάς και αλληλεγγύης απέναντι σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, με τους δεσμούς που συνάπτουν συλλογικότητες οι οποίες καλλιεργούν πολιτισμό και ιστορία (του τόπου, της περιοχής, του χωριού και της συνοικίας), με τον εθελοντισμό που έχει επιδείξει μεγάλο τμήμα της κοινωνίας σε στιγμές κρίσης (πυρκαγιές, πλημμύρες, ναυάγια, συσσίτια κ.λπ.). Υπάρχουν και αποσπασματικές, ξεκομμένες ή ακόμα και απομονωμένες αντιστάσεις κι αγώνες, όπως στη Μαλαματίνα, τη Λάρκο, οι υγειονομικοί σε αναστολή, οι φοιτητές ενάντια στην πανεπιστημιακή αστυνομία κ.λπ.
Θα ξαναρχίσουμε από την αρχή; Και ναι και όχι. Ναι, γιατί χρειάζεται μια νέα αρχή. Όχι, γιατί υπάρχει ένα νήμα με προσπάθειες κι αγώνες που έχουν γίνει, που έχουν σημαδέψει αυτόν τον τόπο και μας σημαδεύουν και εμάς. Αντίσταση λοιπόν! Αντίσταση και μόνο Αντίσταση! Να αντισταθούμε για να μην καταποντιστούμε!
