Ο πρώτος βαριά φορτωμένος Ιούλης της σύγχρονης Ελλάδας ήταν αυτός του 1965. Ανοιχτή επέμβαση του Παλατιού στη διακυβέρνηση της χώρας, αλλεπάλληλες «αποστασίες» ηγετικών στελεχών της Ένωσης Κέντρου, κήρυξη «ανένδοτου αγώνα» από τον Γ. Παπανδρέου, τεράστιες παλλαϊκές διαδηλώσεις, δολοφονία του Πέτρουλα… Ακόμη και οι νέοι σε ηλικία κάποια από τις παραπάνω λέξεις θα αναγνωρίσουν. Στη σελίδα αυτή επιλέξαμε να δημοσιεύσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από ένα σχετικό κείμενο του Γιάννη Χοντζέα, και ένα σύντομο χρονικό.
«Παρελθοντολογία», «νηφαλιότητα», ή μνήμη;
του Γιάννη Χοντζέα*
Πρόθεσή μας εδώ είναι να ανασηκώσουμε λίγο το πέπλο της περιόδου 1965-1967, δηλαδή της περιόδου που άλλοι τη λένε «αποστασία» κι άλλοι περίοδο των πλατιών λαϊκών αντιιμπεριαλιστικών-αντιαμερικάνικων κινητοποιήσεων. Κινητοποιήσεων που σφραγίστηκαν με αίμα και θυσίες (Πέτρουλας), και καταπνίγηκαν όχι από την αστυνομική βία, η οποία στάθηκε ανίσχυρη να το πετύχει, αλλά από τη συνδυασμένη πολιτική, οργανωτική και πυροσβεστική (δηλ. τρομοκρατική) δραστηριότητα των παρατάξεων Κέντρου-Αριστεράς. Σε αυτές διεδραμάτιζαν ηγετικούς ρόλους οι σημερινοί ηγέτες του ΠΑΣΟΚ, του ΚΚΕεσ. και του ΚΚΕ (Παπανδρέου Α., Κύρκος Λ., Φλωράκης Χ., που ήταν οργανωτικός γραμματέας της ΕΔΑ το 1966-1967 κ.λπ. κ.λπ.).
[…] Βέβαιος διάδοχος του Γ. Παπανδρέου λόγω «εντοπιότητας», τίτλων οικογενειακών και προσωπικής επιρροής, ο Μητσοτάκης βλέπει να παραμερίζεται από τον Α. Παπανδρέου, που εμφανίζεται να διαθέτει υπερατλαντικά στηρίγματα, την άγνωστη μέχρι τότε στην Ελλάδα τεχνική του «σταρ σύστεμ» και της «κοινωνικής ψυχολογίας», ο οποίος όμως προβαίνει σε ενέργειες που τον φέρνουν στην αριστερά της Ε.Κ. Αυτή η αναπάντεχη εναλλαγή ρόλων (ο υπερατλαντικός Α. Παπανδρέου σε ρήξη με την αμερικάνικη παρέμβαση που εκφράστηκε με την «αποστασία», και ο αγγλόφιλος Μητσοτάκης ένα από τα κύρια όργανα της αμερικάνικης παρέμβασης) εκφράζει τη μεταβολή των διεθνών και εσωτερικών δεδομένων στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Η τότε ηγεσία της Αριστεράς τις διαφοροποιήσεις αυτές τις αντιμετωπίζει πασχίζοντας να παίξει και στα δύο ταμπλό. Βλέπει τον άνθρωπό της στο πρόσωπο του Α. Παπανδρέου, αλλά «αδυνατεί να κατανοήσει» τη ρήξη του με τον Μητσοτάκη.
[…] Η άρνηση του Παλατιού να αναλάβει το Υπουργείο Εθν. Άμυνας ο ίδιος ο Γ. Παπανδρέου ήταν η αφορμή της κρίσης. Ο Μητσοτάκης συμβουλεύει τον Γ. Παπανδρέου να υποχωρήσει, αφού έτσι θα απαλλάσσονταν από τον Α. Παπανδρέου. Όμως αυτή είναι η επιφάνεια. Ο ίδιος ο Α. Παπανδρέου στα χρόνια που ακολούθησαν επικαλούνταν μια συνέντευξη που έδωσε στην «Μοντ» στα τέλη του 1963. Εδώ παρουσιάζεται μια «περίεργη σύμπτωση»: η ρήξη Καραμανλή-Παλατιού έγινε πριν μερικούς μήνες [Ιούνιος 1963], μετά την επίσκεψη του Ντε Γκωλ στην Ελλάδα [Μάιος 1963]. Ο Α. Παπανδρέου, ηγέτης της αριστεράς του αντίπαλου κόμματος, χρησιμοποιεί την «Μοντ», ημιεπίσημο όργανο του Γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών (για τότε τουλάχιστον), για να διατυπώσει το πρώτο του πολιτικό μανιφέστο. Και επακολουθεί η έναρξη της κλιμάκωσης της κρίσης. Αυτά όλα αν αποσυνδεθούν από τις εξελίξεις σε διεθνή κλίμακα και, σε σύνδεση μ’ αυτές, τις αντίστοιχες στρατηγικές ΗΠΑ, Ευρωπαίων κ.λπ. στον ευρύτερο χώρο της Α. Μεσογείου, φαίνονται ακατανόητα.
[…] Μια εσωτερική, ενδοαστική διαμάχη για τον έλεγχο του στρατού, σίγουρα. Αλλά μια διαμάχη που έκφραζε και συμπύκνωνε το ανοιχτό πρόβλημα για το οποίο έχουμε μιλήσει. Ο «κακός» κι ο «καλός», ο «αποστάτης» κι ο «δημοκράτης» κ.λπ. Οι απλουστεύσεις αυτές προβλήθηκαν τότε, προβάλλονται και τώρα. Όλοι αυτοί που ξελαρυγγίζονται σήμερα για τον αντιιμπεριαλισμό τους και τον αντιαμερικανισμό τους, πάσχισαν τότε με κάθε τρόπο να πνίξουν κάθε σύνθημα, κάθε κινητοποίηση που χτυπούσε άμεσα την πηγή, την ουσία αυτής της διάστασης, και απόβλεπε στην επανατοποθέτηση του άλυτου ανοιχτού προβλήματος. Εξ ου και οι «λιτανείες» διαδηλώσεων από την Ιπποκράτους στην Ομόνοια με «εθνικό ύμνο» και διάλυση του κόσμου επί δύο μήνες, η αποκήρυξη σαν χαφιέδων κ.λπ. των διαδηλωτών την ημέρα της δολοφονίας του Πέτρουλα, των διαδηλωτών της 20 Αυγούστου 1965 κ.λπ. Όλα αυτά δημιούργησαν τους όρους για τον ιδεολογικό-πολιτικό-οργανωτικό αφοπλισμό των μαζών, που έκανε περίπατο το πραξικόπημα της 21/4/67.
[…] Και η καπηλεία του αγώνα: ο Σωτήρης Πέτρουλας, διαγραμμένος λίγες μέρες πριν τη δολοφονία του. Η απόπειρα να σκεπαστεί το ζήτημα και να θαφτεί στα μουγκά ανατράπηκε από κάποιους «εξωκοινοβουλευτικούς προβοκάτορες»…
* Αποσπάσματα από εκτενές κείμενο του Γιάννη Χοντζέα στο Δελτίο 3 της πολιτικής ομάδας Α/συνεχεια (φθινόπωρο 1984).
Ιουλιανά 1965 – Σύντομο χρονικό
15/7: Η πρώτη φάση της βασιλικής εκτροπής: ο Γ. Παπανδρέου παραιτείται και ο Κωνσταντίνος αναθέτει το σχηματισμό κυβέρνησης στον Αθανασιάδη-Νόβα. Διαδηλώσεις ξεσπούν στην Αθήνα. Άγρια επίθεση της αστυνομίας.
16/7: Διαδηλώσεις σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα, διαμαρτυρίες απ’ όλη τη χώρα. Ορκίζονται 16 υπουργοί της νέας «κυβέρνησης». Στην Αθήνα η αστυνομία επιτίθεται με γκλομπ και δακρυγόνα (104 τραυματίες).
17/7: Μεγάλη συγκέντρωση στο γήπεδο του «Παναθηναϊκού». Διάγγελμα του Πασαλίδη, προέδρου της ΕΔΑ: ζητεί επάνοδο στη συνταγματική τάξη, καλεί σε δημοκρατικό αγώνα. Για πρώτη φορά ακούγεται το σύνθημα «Δημοψήφισμα».
19/7: Λαοθάλασσα από Καστρί ως Σύνταγμα κατά την κάθοδο του Γ. Παπανδρέου στα γραφεία της Ε.Κ. Η αστυνομία επιτίθεται σε συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη.
21/7: Η πορεία μετά τη συγκέντρωση της ΕΦΕΕ στα Προπύλαια χτυπιέται άγρια από την αστυνομία. Δολοφονείται ο 23χρονος φοιτητής της ΑΣΟΕΕ Σωτήρης Πέτρουλας. 200 τραυματίες, 250 συλλήψεις.
23/7: Κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα στην Αθήνα, διαδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Ο όγκος και ο παλμός του κόσμου θυμίζουν την κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη, τα συνθήματα ριζοσπαστικοποιούνται.
26/7: Μεγάλες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας για τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα σε Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Κοζάνη, Φλώρινα, Κατερίνη, Μυτιλήνη, Σάμο, Χανιά, Γιάννινα, Σύρο, Δράμα κ.α.
27/7: Απεργία εκατοντάδων σωματείων σε πολλές πόλεις. Συμμετοχή άνω του 90% σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Ελευσίνα. Μεγάλες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα.
4/8: Καταψήφιση της κυβέρνησης Νόβα στη Βουλή. Ξενύχτι μεγάλης διαδήλωσης στο Σύνταγμα. Πλέον η νεολαία «στρατοπεδεύει» στο Σύνταγμα, ιδίως τις μέρες που συνεδριάζει η Βουλή.
6/8: Ο πρόεδρος της ΕΔΑ Πασαλίδης γίνεται για πρώτη φορά δεκτός στα Ανάκτορα. Μεγάλη συγκέντρωση στο κέντρο της Αθήνας και πορεία προς τα γραφεία της ΓΣΕΕ.
10/8: Ο Στεφανόπουλος καταθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης που είχε λάβει το βράδυ της 8/8. Η αστυνομία χτυπά διαδήλωση στην Ομόνοια.
12/8: Συγκέντρωση οικοδόμων στο θέατρο «Γκλόρια». Συγκέντρωση ΕΦΕΕ στα Προπύλαια. Πορεία δεκάδων χιλιάδων διαδηλωτών.
17/8: Μεγάλη συγκέντρωση στο γήπεδο του «Παναθηναϊκού» και πορεία έως την Ομόνοια.
18/8: Εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ηλία Τσιριμώκο.
19/8: Συγκέντρωση στο θέατρο «Γκλόρια», διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και στο Σύνταγμα με δεκάδες τραυματίες. Κατάργηση της εκλεγμένης διοίκησης της ΓΣΕΕ.
20/8: Μαχητική διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Οι διαδηλωτές στήνουν οδοφράγματα και συγκρούονται με την αστυνομία μέχρι τα ξημερώματα (160 τραυματίες, 110 συλλήψεις).
28/8: Πέφτει η κυβέρνηση Τσιριμώκου. Διαδηλώσεις στην πλατεία Συντάγματος και απεργίες σε διάφορες πόλεις.
1/9: Συγκαλείται Συμβούλιο του Στέμματος με αποκλεισμό της ΕΔΑ. Πορεία Προπύλαια-Ομόνοια.
4/9: Ο Πασαλίδης ζητά υπηρεσιακή κυβέρνηση και άμεσες εκλογές.
5/9: «Άγνωστοι» ανατινάζουν τη Λέσχη Λαμπράκη στο Μυλοχώρι του Κιλκίς.
8/9: Συγκέντρωση ΕΔΑ στο «Γκλόρια», η μεγαλύτερη των 53 ημερών. Διαδήλωση στην Ομόνοια. Ναυάγιο του διαλόγου Παπανδρέου-Κανελλόπουλου.
17/9: Ορκίζεται η τρίτη αυλική κυβέρνηση (Στεφανόπουλου). Δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι διαδηλώνουν στους δρόμους της Αθήνας και στο Σύνταγμα.
19/9: 250-300 χιλιάδες στη συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης με ομιλητή τον Γ. Παπανδρέου.
21/9: Παραίτηση του Τούμπα. Συλλαλητήριο 10.000 καπνοπαραγωγών στις Σέρρες. Συγκεντρώσεις της ΕΔΑ και της ΔΝΛ σε δεκάδες χωριά και πόλεις.
24/9: Παναθηναϊκή συγκέντρωση στο «Γκλόρια». Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης…
