του Γιάννη Σχίζα
Η πολεοδομία εις ύψος και εις βάθος –«πολεοδομία τριών διαστάσεων» έλεγε ο Λε Κορμπυζιέ– είναι δύσκολο να γίνει πρόταγμα μέσα στο σημερινό καθεστώς, όπου κυριαρχούν οι διαμαρτυρίες.
Όπου 16 Καθηγητές και Ομότιμοι Καθηγητές, κυρίως της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ (Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου), τάχθηκαν υπέρ της προσπάθειας που κάνουν πολλοί δήμοι για να προστατεύσουν το χώρο των προαστίων από την καταχρηστική δόμηση και τα απαράδεκτα ψηλά κτήρια, που προκύπτουν μέσα από την (κατά)χρηση διατάξεων του ΝΟΚ (Νέος Οικοδομικός Κανονισμός). Σίγουρα, η προσθήκη πολύ υψηλών κτηρίων θα είναι εσφαλμένη ρύθμιση σε ειδικούς χώρους, αλλά υπάρχει πάντοτε ορθάνοικτο το πνεύμα που θέλει –σε άλλες ειδικές θέσεις– τα κτήρια με το ύψος τους να υπηρετούν το πνεύμα της οικονομίας: Το πνεύμα της οικονομίας μετακινήσεων, χώρου και φύσης.
Είναι αναμφισβήτητα δύσκολη μια πολεοδομία που βασίζεται σε πυλώνες και ταυτόχρονα στην απελευθέρωση του επιφανειακού χώρου, σε υπόγειες και σε υπέργειες κατασκευές, σε ειδική διαρρύθμιση του υπέργειου χώρου για τη δημιουργία κήπων και καθιστικών – όπως την ήθελε η Διεθνής των Καταστασιακών. Αφού όλα αυτά δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν, οι εντάσεις του αθηναϊκού χώρου γίνονται όλο και περισσότερο αφόρητες, με τους αισθητικούς θύλακες της πόλης να πολιορκούνται στενά από δυσμορφίες και δυσλειτουργίες κάθε είδους. Κι ακόμη υπάρχουν οι δυσοσμίες, δυσοσμίες στην περιοχή της Ομόνοιας και αλλού, που προέρχονται από ανθρώπους ή ζώα, που κάνουν κι αυτές το κατά δύναμη, κι ας είμαστε μια πρωτεύουσα που δοκιμάζεται από τον υπερτουρισμό, που κάνει εμφανή την προσπάθεια έλξης επισκεπτών κάθε είδους.
Ο επιφανειακός αθηναϊκός χώρος κατανέμεται σε όλο και περισσότερους χρήστες, όχι μόνο λόγω της εισροής προσφύγων και τουριστών αλλά και λόγω της μικρής κινητικότητας των «γηγενών» προς την αστική περιφέρεια, μέσα σε συνθήκες κρίσης.
Και ενώ αυτός ο χώρος είναι στην καλύτερη περίπτωση «μία από τα ίδια» και στη χειρότερη περίπτωση καταθλιπτικά βανδαλισμένος, η προσφυγή σε ένα άλλο επίπεδο χώρου «σπεύδει βραδέως», κυρίως λόγω ιδεολογικών αδρανειών. Η χρήση των αστικών οροφών για τη δημιουργία «κήπων» (ταρατσόκηποι) αποτελεί μια δόκιμη και ελπιδοφόρα πρακτική, όμως συχνά αναδύονται τα μικροπεριβαλλοντικά της στοιχεία: Η λειτουργία της μόνωσης, η αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων, η δημιουργία ενδιαιτημάτων για την πτηνοπανίδα κ.λπ. – και όχι η δυνατότητά της να προσφέρει χώρους επισκέψιμους, με ελκυστικές και «εκτονωτικές» χρήσεις για τους πολίτες.
Τι γίνεται αλλού
Αλλού όμως και χωρίς τις δικές μας στενότητες, κάποιοι προσθέτουν ή προγραμματίζουν ζωτικό χώρο για τους κατοίκους των πόλεων, αμβλύνοντας τις επιφανειακές εντάσεις. Σύμφωνα με το ελληνικό econews, ο αρχιτέκτονας Ραφαέλ Βινιόλι και το αρχιτεκτονικό γραφείο Olin Landscape Architects σχεδίασαν στη Καλιφόρνια ένα κοινοτικό πάρκο 120 στρεμμάτων –κάτι κοντινό σε έκταση με τον δικό μας Εθνικό κήπο των 155 στρεμμάτων– σε μια εντυπωσιακά φυτεμένη στέγη!
Το σχέδιο δεν διαμορφώθηκε εκ του μηδενός ούτε περιορίστηκε σε μια οικολογική μονολειτουργικότητα, αλλά αφενός «πάτησε» σε ένα ξεπεσμένο εμπορικό κέντρο και αφετέρου συνέθεσε πολλές χρήσεις – πέρα από τον ίδιο τον αισθητικό εμπλουτισμό και την οπτική πανδαισία του χώρου. Πρόκειται δηλαδή για ένα «υπερυψωμένο πάρκο», που διασχίζεται από διαδρόμους για περπάτημα ή τρέξιμο μήκους μερικών χιλιομέτρων, που εμπλουτίζει τη γεωμορφολογία με την «εμφύτευση» λοφίσκων, που αποφεύγει τη λειτουργική μονομέρεια με την παρουσία αμπελιών, οργανικών κήπων, καταφυγίου της ενδημικής χλωρίδας και πανίδας, παιδικών χαρών κ.λπ.
Ένα τέτοιο «υπερυψωμένο πάρκο» προφανώς υπερέχει των όποιων λειτουργικών ταρατσόκηπων (roofgarden) τού αθηναϊκού χώρου, όχι μόνο ως «μέγεθος επί λειτουργίες», αλλά και από την άποψη της δημόσιας προσπελασιμότητας. Η ιδέα ενός συνεχούς, υπερκείμενου χώρου, στην περιοχή της ελληνικής πρωτεύουσας, αποτελεί σήμερα φουτουριστική φαντασίωση κάτι σαν «πολεοδομικός μεσσιανισμός». Δείγμα σχετικό με τις ιδεολογικές αδράνειες που παρεμπόδιζαν –«από αμνημονεύτων χρόνων»– το νεωτεριστικό πνεύμα, ήταν η αντίδραση πολλών απέναντι σε μια πρόταση δημιουργίας υπερυψωμένου αστικού τραίνου, που είχε τεθεί στην Αθήνα τη δεκαετία του 80, όταν το μετρό ήταν υπό συζήτηση και οι εκσκαφές απειλούσαν το αρχαιολογικό παρελθόν της πόλης…
Οι στέγες είναι σημαντική διάσταση του ελληνικού δομημένου χώρου: Λόγω της οικιστικής διασποράς, κατέχουν έκταση ποσοστιαία πολύ μεγαλύτερη από αυτήν της Νέας Υόρκης, όπου κυριαρχούν πολυόροφα οικοδομήματα! Εξ άλλου οι στέγες που δεν θα μπορούσαν να γίνουν ταρατσόκηποι ή λειτουργικά roofgarden ή ενιαία και πολυλειτουργικά συστήματα υπερυψωμένου χώρου, θα μπορούσαν να είναι πεδία ενεργειακής παραγωγής. Οι μνημονιακές κυβερνήσεις φρόντισαν να κάνουν… ακριβώς το αντίθετο! Δηλαδή αφού έπεισαν 40.000 νοικοκυριά να τοποθετήσουν φωτοβολταϊκά στις ταράτσες, στη συνέχεια έσπευσαν να «εξολοθρεύσουν» κάθε όφελος αυτών των νοικοκυριών, κάνοντας τρεις μειώσεις της τιμής του παραγόμενου ρεύματος !
Στο δια ταύτα: Είναι να μην μελαγχολεί κανείς, όταν διαβάζει στις ειδήσεις ότι μελετητές στη Νέα Υόρκη σκέπτονται πολύ σοβαρά τα 11 γιγαβάτ που μπορούν να αντληθούν από φωτοβολταϊκά συστήματα στις στέγες; Οι άνθρωποι είδαν στα σοβαρά την περίσταση, και αποφάσισαν να κατασκευάσουν αντί για λειτουργικούς ταρατσόκηπους, ταρατσόκηπους για άντληση ενέργειας!
