Του Σωτήρη Ρούσσου *
Οι Κούρδοι δεν έλαβαν πρόσκληση να συμμετάσχουν στον πρόσφατο γύρο των ειρηνευτικών συνομιλιών για τη Συρία που διεξήχθη στη Γενεύη. Κανείς όμως δεν έχει αμφιβολία ότι, χωρίς την αποφασιστική κουρδική συμμετοχή, καμία ειρηνευτική διαδικασία δεν μπορεί να καρποφορήσει. Η κουρδική αυτόνομη κυβέρνηση στη Ροτζάβα (Βόρεια και Βορειοδυτική Συρία) είναι η μόνη πολιτική και στρατιωτική δύναμη, πέραν του ασαντικού καθεστώτος, που κατόρθωσε να αναχαιτίσει το θεωρούμενο ως πανίσχυρο «Ισλαμικό Κράτος» και να οργανώσει μια διακυβέρνηση κοσμικού χαρακτήρα η οποία έχει επιβάλει νόμο και τάξη στην περιοχή. Την ίδια στιγμή, η αυτονομία της Ροτζάβα προσελκύει το ενδιαφέρον τόσο της υπερδύναμης όσο και περιφερειακών δυνάμεων. Η αύξηση του περιφερειακού ρόλου των Κούρδων της Συρίας μπορεί να εξεταστεί σε τρία επίπεδα.
Νέα κρατική συγκρότηση
Πρώτον, το πείραμα της οιονεί κρατικής κοινότητας της Ροτζάβα είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει στον επαναπροσδιορισμό της ίδιας της φύσης του συριακού κράτους μετά το τέλος του εμφυλίου. Ανεξάρτητα από την τύχη του Άσαντ στη μεταπολεμική Συρία, οι Κούρδοι έχουν την ευκαιρία να εδραιώσουν το αίτημα για εκτεταμένη αυτονομία, ακολουθώντας ίσως το παράδειγμα του Ιρακινού Κουρδιστάν. Μια τέτοια εξέλιξη θα κάνει τη Συρία τη δεύτερη χώρα στη Μέση Ανατολή που υιοθετεί μια ομοσπονδιακή οργάνωση. Το παράδειγμα του Ιράκ δεν είναι βέβαια το πιο επιτυχημένο, αν αναλογιστεί κανείς τις σοβαρές προστριβές μεταξύ του Ιρακινού Κουρδιστάν και της Βαγδάτης και την αντίδραση της σουνιτικής κοινότητας στη σιιτική κατάληψη του κράτους, που οδήγησε σε εξέγερση. Παρά το προβληματικό παράδειγμα του Ιράκ, η υιοθέτηση της ομοσπονδίας ως αποδεκτού συστήματος κρατικής συγκρότησης στη Μέση Ανατολή αποτελεί εφιάλτη για γειτονικές χώρες, κυρίως για την Τουρκία.
Αυξημένη επιρροή
Δεύτερον, η άνοδος της πολιτικής επιρροής των Κούρδων της Συρίας θα μπορούσε να αλλάξει τον εσωτερικό συσχετισμό μεταξύ της κουρδικής ηγεσίας στο Ιράκ, της ηγεσίας του ΡΚΚ και του HDP στην Τουρκία και της ηγεσίας του συριακού Κουρδιστάν, υπέρ της τελευταίας. Μέχρι την έκρηξη του συριακού εμφύλιου, οι κουρδικές οργανώσεις στη Συρία επηρεάζονταν πρωτίστως από το ΡΚΚ και δευτερευόντως από τις κουρδικές οργανώσεις στο Ιράκ. Η νέα πολιτική και στρατιωτική οντότητα της Ροτζάβα γίνεται με γοργούς ρυθμούς ιδεολογικά αυτόφωτη και δημιουργεί ένα νέο υπόδειγμα πολιτικής/κρατικής οργάνωσης όχι μόνο για τους Κούρδους της Τουρκίας (και, ας μην το ξεχνάμε, του Ιράν), αλλά και για τις αραβικές κοινωνίες της Μέσης Ανατολής. Η άνοδος των Κούρδων της Συρίας στον ενδο-κουρδικό συσχετισμό ενισχύεται από δύο σημαντικές εξελίξεις: την αποδυνάμωση της οργάνωσης του Μπαρζανί στο Ιρακινό Κουρδιστάν, τόσο στην κοινωνία όσο και στους κρατικούς μηχανισμούς, και το στρατηγικό αδιέξοδο στο οποίο έχουν περιέλθει οι κουρδικές οργανώσεις στην Τουρκία μετά την απόφαση του Ερντογάν να επιλέξει τη βάρβαρη στρατιωτική καταστολή ως απάντηση στην εκλογική άνοδο του HDP.
Αγκάθι στα σχέδια των υπόλοιπων εμπλεκόμενων
Τρίτον, η άνοδος της κουρδικής ισχύος στη Συρία περιπλέκει τα σχέδια της Ρωσίας και περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Τουρκία, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν για τη μεταπολεμική κατάσταση στη Συρία. Η Ρωσία συντάχθηκε με αποφασιστικότητα με το ασαντικό καθεστώς και έχει σημαντικό συμφέρον να μην μετατραπεί η Συρία σε μια χαλαρή ομοσπονδία, αλλά να διατηρηθεί η ακεραιότητα του συριακού κράτους με ένα σημαντικό μέρος του ασαντικού/μπααθικού μηχανισμού. Η Τεχεράνη διέσωσε το ασαντικό καθεστώς και κράτησε τον Άσαντ στην εξουσία, μόνη της κατά την πρώτη περίοδο του εμφυλίου, με σκοπό τη διατήρηση του στρατηγικού άξονα Ιράν-Σιιτικό Ιράκ-Συρία-Χεζμπολάχ. Μια αποκεντρωμένη, ομοσπονδιακή Συρία πιθανόν να αποδυνάμωνε αυτόν τον άξονα. Επιπλέον, το Ιράν έχει μια σημαντική κουρδική μειονότητα με μακρά ιστορία αγώνων αυτοδιάθεσης, και γι’ αυτό το λόγο το υπόδειγμα ενός ομοσπονδιακού/αποκεντρωμένου κράτους προκαλεί έντονες ανησυχίες στην Τεχεράνη. Για τη Σαουδική Αραβία, η Ροτζάβα είναι ανταγωνιστική προς τη σουντική πολιτική κυριαρχία, την οποία θα ήθελε να δει στη Δαμασκό. Μια εκτεταμένη κουρδική αυτονομία δεν εξυπηρετεί τα σαουδαραβικά σχέδια για μια ισχυρή σουνιτική κυβέρνηση στην Συρία. Ο κοσμικός και δημοκρατικός χαρακτήρας της κρατικής οργάνωσης στη Ροτζάβα είναι απολύτως αντίθετος προς το σαουδαραβικό ουαχαβιτικό αυταρχισμό. Και, βεβαίως, η Τουρκία βλέπει στην κουρδική αυτονομία της Ροτζάβα όχι μόνο ένα πολύ επικίνδυνο υπόδειγμα ομοσπονδιακής οργάνωσης, το οποίο θέλει να ξορκίσει, αλλά και τον κίνδυνο δημιουργίας βάσεων ανταρτών του ΡΚΚ στο έδαφος της Ροτζάβα. Το τελευταίο είναι μάλλον απίθανο αν δεχτούμε ότι οι Κούρδοι της Συρίας έχουν το ελάχιστο ένστικτο αυτοσυντήρησης.
Δίλημμα και για την πλευρά ΗΠΑ και Ισραήλ
Οι μόνες ίσως δυνάμεις που θα μπορούσαν να ευνοήσουν μια χαλαρή ομοσπονδία στη Συρία είναι οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η Ουάσιγκτον δεν έχει αυτή τη στιγμή φερέγγυους συμμάχους εντός της Συρίας. Οι σουνίτες αντικαθεστωτικοί είναι στρατιωτικά αναποτελεσματικοί και υποφέρουν από πολιτική πολυδιάσπαση. Οι μόνες δυνάμεις που είναι επιχειρησιακά αποτελεσματικές είναι οι οργανώσεις του εξτρεμιστικού πολιτικού Ισλάμ, οι σαλαφιστές τζιχαντιστές. Μια συνεννόηση, από την άλλη πλευρά, των ΗΠΑ με τον Άσαντ θα έθετε την Ουάσιγκτον στην ίδια μοίρα με τη Μόσχα και θα τραυμάτιζε σοβαρά το αμερικανικό γόητρο. Οι Κούρδοι είναι εκείνοι που παρέχουν τις ετοιμοπόλεμες χερσαίες δυνάμεις που χρειάζονται οι αεροπορικές επιθέσεις για να είναι πραγματικά αποτελεσματικές.
Το Ισραήλ από την πλευρά του θα ενίσχυε ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν στο Ιράκ και την κουρδική αυτονομία στη Συρία, καθώς κάτι τέτοιο θα χαλάρωνε τον ιρανικό έλεγχο επί της περιοχής αυτής. Εντούτοις, ούτε η Ουάσιγκτον ούτε το Τελ Αβίβ επιθυμούν να εμπλακούν στρατιωτικά για να βοηθήσουν τους Κούρδους της Συρίας σε περίπτωση σύγκρουσης είτε με τον Άσαντ και τους συμμάχους του είτε με την Τουρκία. Τέλος, παρά την αμερικανική δυσαρέσκεια με τον τουρκικό τυχοδιωκτισμό, καμία Προεδρία των ΗΠΑ δεν είναι έτοιμη να επιλέξει τους Κούρδους αντί της Τουρκίας ως βασικούς συμμάχους στη Μέση Ανατολή.
* Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, www.cemmis.edu.gr
