Με την είσοδο του πλανήτη στην κατάσταση της πανδημίας του κορωνοϊού, η έκφραση «μαύρος κύκνος», όπως και μερικές άλλες χαρακτηριστικές, μπήκε ορμητικά στην δημόσια συζήτηση. Η αλήθεια είναι πως στις 22 Ιανουαρίου, όπως μας πληροφορεί η κινεζική εφημερίδα Λαϊκή Ημερησία, ο Ξι Τζιπίνγκ, μιλώντας σε κεντρική κομματική σχολή, έθεσε ως προτεραιότητα «να επαγρυπνούμε ενάντια στους μαύρους κύκνους, να είμαστε προσεκτικοί με τους γκρίζους ρινόκερους», εξηγώντας ότι «πρέπει να επικεντρωθούμε στα συμβάντα “μαύρου κύκνου”, δηλαδή τα αιφνίδια και απρόβλεπτα, και να λάβουμε μέτρα για τη στάση “γκρίζου ρινόκερου”, δηλαδή απέναντι σε γνωστούς κινδύνους που αγνοούνται». Ο κορωνοϊός είχε ήδη εκδηλωθεί τότε στην Κίνα, αν και οι αναφορές του Ξι Τζιπίνγκ δεν σχετίζονταν με αυτόν αλλά κυρίως με ζητήματα συνοχής και ασφάλειας της χώρας μέσα στη νέα πραγματικότητα.
Η πανδημία συγκαταλέγεται στην κατηγορία των φαινομένων «μαύρου κύκνου». Δηλαδή εκείνων που ενώ είναι σχεδόν απίθανο να τα φανταστούμε πριν εκδηλωθούν, δημιουργούν μεγάλες επενέργειες σε όλες τις σφαίρες της κοινωνικές ζωής, οδηγώντας σε μεγάλες και βαθιές αλλαγές. Το βιβλίο του αμερικανολιβανέζου Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ «Μαύρος Κύκνος» δημιούργησε αρκετό θόρυβο πριν μια δεκαετία, περιγράφοντας τέτοια φαινόμενα και καταδεικνύοντας την γενική ανικανότητα, των οικονομολόγων ειδικά, να προβλέψουν και να καταλάβουν γεγονότα που άλλαξαν δραματικά την κοινωνική και οικονομική ζωή.
Επομένως, αναφερόμενοι στην πανδημία του κορωνοϊού, οφείλουμε να δούμε τι επιδράσεις και ανατροπές θα επιφέρει σε όλα τα επίπεδα. Γιατί είναι ένα «συμβάν», με αρνητική όμως χροιά, μέσα από το οποίο θα χαραχθούν οι συντεταγμένες συσχετισμών και καταστάσεων πολύ σημαντικών. Ας αριθμήσουμε απλώς τα πεδία που θα διαταραχθούν:
Πρώτο, η δομική κρίση του γερασμένου καπιταλισμού θα πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις και μέρος της θα κρυφτεί πίσω από την πανδημία.
Δεύτερο, όπως συμβαίνει και με τους πολέμους και τα μεγάλα κραχ, θα καταστραφούν δυνάμεις της ζωντανής εργασίας, θα απαξιωθεί και θα αχρηστευθεί κεφάλαιο σε μεγάλες κλίμακες.
Τρίτο, οι κοινωνίες θα περάσουν ένα μεγάλο σοκ, καθώς θα αλλάξει δραματικά η καθημερινότητα από τα σημάδια των πολιτικών που θα εφαρμοστούν στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και στον πειρασμό αυτές να μονιμοποιηθούν και να καταστούν νόρμες.
Τέταρτο, θα υπάρξει καταλυτική επίδραση και στους γεωπολιτικούς συσχετισμούς.
Πέμπτο, ίσως γίνουν γρηγορότερα βήματα προς μια άλλη συνείδηση που είναι υπεραναγκαία για να αλλάξει η πορεία που έχει πάρει ο πλανήτης προς τη γενική ανισορροπία και τον καταστροφισμό.
Η διατάραξη της σχέσης με τη Φύση φέρνει «μαύρους κύκνους»…
Ο καταστροφισμός του γερασμένου καπιταλισμού παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Ο ενυπάρχων εσωτερικός ανταγωνισμός (μέχρι αλληλοεξοντώσεως) ανάμεσα σε διαφορετικά κέντρα ισχύος, έχει νόημα –για τον κόσμο του κεφαλαίου– μόνο μέσα σε μια γενικευμένη μορφή εμπορευματικής οικονομίας που «καίει» χαρτιά και κατασκευάζει άυλα παράγωγα, αδιαφορώντας για την υλική πραγματικότητα.
Το κυνήγι του υπερκέρδους σε όλους τους τομείς, έχει οδηγήσει σε μια τεράστια αντίθεση ανάμεσα στον άνθρωπο και την κοινωνία από τη μια και τη φύση από την άλλη, της οποίας η καταστροφή χτυπάει κόκκινο εδώ και δεκαετίες. Μαζί βέβαια με τις κτηνώδεις συνθήκες διαβίωσης, τόσο των 4/5 του πληθυσμού, όσο και του υπόλοιπου 1/5 του αναπτυγμένου κόσμου που καταναλώνει μεταλλαγμένα και καρκινογόνα.
Οι «μαύροι κύκνοι» στη φύση και στη σχέση του ανθρώπου προς τη φύση, όπου βρίσκεται και η βάση της επιδημίας του κορωνοϊού, είναι ίσως το πλέον ανησυχητικό καμπανάκι. Αλλά ακούστηκαν πραγματικά και τα προηγούμενα; Τσερνομπίλ, Τσουνάμι, Κατρίνα, Φουκουσίμα… Προς τι η έκπληξη για την πανδημία;
Ο οικονομικίστικος δογματισμός θρυμματίζεται…
Μέσα από τον νεοφιλελευθερισμό και του «ορντοφιλελευθερισμό», για 4 δεκαετίες ο πλανήτης μεταμορφώθηκε. Διαλύθηκαν κοινωνικές κατακτήσεις και θεσμοί που κατέγραφαν έναν άλλο συσχετισμό δύναμης σε πλανητικό επίπεδο. Η επέλαση της «αγοράς», ή «των αγορών», έγινε μέσα από εκατόμβες, δεν είχε ειρηνικό χαρακτήρα. Ισχυρά κράτη έσπειραν πολέμους, διέλυσαν χώρες και επέβαλλαν εμπάργκο. Γκρέμισαν το κοινωνικό κράτος επιτέθηκαν με σφοδρότητα ενάντια σε λαούς και εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο. Χόρεψαν κανιβαλικά γύρω από το μεγάλο καζάνι, συγκεντρώνοντας σε λίγα χέρια τεράστιες περιουσίες (οι δισεκατομμυριούχοι αυξήθηκαν, όχι μόνο στον δυτικό κόσμο αλλά και στη Ρωσία, την Κίνα, το Μεξικό κ.λπ.). Κι αφού ύμνησαν όλοι μαζί τη θεά «Αγορά» (όχι με την αρχαιοελληνική της σημασία) σε όλες τις εκδοχές της, νέες ανακατατάξεις και συσχετισμοί έθεσαν επί τάπητος ένα νέο μεγάλο μοίρασμα του κόσμου.
Από τη φαντασμαγορία του νεοφιλελευθερισμού και της επελαύνουσας παγκοσμιοποίησης, λοιπόν, περάσαμε στην φάση της γεωπολιτικής. Το πέρασμα αυτό σημαδεύτηκε όπως ήταν φυσικό και από την επιστροφή της πολιτικής, με δύο τρόπους. Πρώτο, ως ειδικό στοιχείο για την επίτευξη στόχων κάθε μεγάλου κέντρου. Δεύτερο, ως μορφή αντίδρασης των υποτελών τάξεων, λαών και εθνών, απέναντι σε μια κατάσταση που τους συνέθλιβε συστηματικά. Τη δεύτερη μορφή την αντιλήφθηκαν οι «πάνω» και την ονόμασαν «εθνολαϊκισμό».
Και ενώ βρισκόμασταν ανάμεσα σε πολλούς «γκρίζους ρινόκερους» (δηλαδή σε κινδύνους γνωστούς που όμως αγνοούνται), ήρθε ο «μαύρος κύκνος» της πανδημίας. Εδώ έχουμε ένα εκπληκτικό στριπτίζ του νεοφιλελευθερισμού και των δογμάτων της παγκοσμιοποίησης.
Καταρχάς, γιατί όλοι μπροστά σε μια διεθνή καταστροφή, διακηρύσσουν ανοιχτά ότι θα πορευτεί ο καθένας μόνος του, όπως μπορεί και σε ανταγωνισμό με όλους τους άλλους. Κλείνουν τα σύνορα, σταματούν απότομα διάφορες συναλλαγές και επαφές, και ποιος επανέρχεται στη σκηνή; Το κράτος. Που τόσο λοιδορήθηκε και καταγγέλθηκε. Εδώ έχουμε άλλη μια πονηριά της ιστορίας. Γνήσιοι νεοφιλελεύθεροι ανακοινώνουν κρατικοποιήσεις, εθνικοποιήσεις και κεντρικές παρεμβάσεις στην οικονομία. Έτσι, σχηματικά έχουμε έναν κύκλο από τον νεοφιλελευθερισμό (αγορά πάνω από όλα, ιδιωτικοποίηση κ.λπ.), στη γεωπολιτική και την επιστροφή της πολιτικής (αλλά και του «εθνολαϊκισμού», πατριωτισμού κ.λπ.) και τώρα στο «Κράτος».
Οι οπαδοί της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής εκδοχής της (Ε.Ε.) δεν το πιστεύουν… Τρίβουν τα μάτια τους και δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί, για παράδειγμα, το 80% των Ελλήνων θεωρεί σωστή την αντιμετώπιση της κατάστασης στον Έβρο, όπως και ότι το 80-90% των κατοίκων των νησιών δεν θέλουν hotspots στα νησιά. Ή γιατί το 90% δεν ήθελε τα μνημόνια τα πρώτα χρόνια και πάνω από 70% ήταν αντίθετο στη Συμφωνία των Πρεσπών. Αδιανόητα πράγματα… Συμπέρασμα (για αυτούς); Η κοινωνία είναι καθυστερημένη, συντηρητική, ρατσιστική. Δεν καταλαβαίνουν ότι είναι λίγο πιο μπροστά και πιο «ρεαλίστρια» από αυτούς.
Ελλάδα και «σοσιαλμανία»
Το 1974, ο Κ. Καραμανλής προχωρά σε εκτεταμένη κρατικοποίηση σημαντικού μέρους της οικονομίας, για να κατηγορηθεί από τον ΣΕΒ για «σοσιαλμανία». Ο όρος επανέρχεται μετά από 46 χρόνια μπροστά σε μέτρα που αναγκάζεται να πάρει η κυβέρνηση του Κυρ. Μητσοτάκη, ακραιφνούς νεοφιλελεύθερου ανδρός.
Και τότε βέβαια δεν ήρθε κάποιος σοσιαλισμός στην Ελλάδα. Επρόκειτο για κίνηση ισχυροποίησης και διάσωσης τομέων της (πάντα καπιταλιστικής) οικονομίας. Έτσι και τώρα, το μόνο οδόφραγμα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι ο δημόσιος τομέας της υγείας. Η στήριξή του είναι μονόδρομος μπροστά στην ανικανότητα του τόσο πολυδιαφημισμένου έξτρα λουξ ιδιωτικού τομέα, ο οποίος θησαύρισε εδώ και δεκαετίες πάνω στον αποδεκατισμό του δημόσιου συστήματος υγείας.
Αλλά ο «μαύρος κύκνος» δείχνει και κάτι άλλο: Είναι ο κατήγορος για τη διάλυση του κοινωνικού κράτους και τη συνειδητή κατεδάφιση του δημόσιου τομέα υγείας για δεκαετίες από Ε.Ε. και κυβερνήσεις που σήμερα χαιρετίζουν τους αποδεκατισμένους γιατρούς και νοσηλευτές. Οι οποίοι, βέβαια, με ένα στόμα απαιτούν: Άμεσες προσλήψεις και επίταξη όλου του ιδιωτικού τομέα για να σωθούν ζωές.
Η νέα συνείδηση που πρέπει να καλλιεργηθεί, είναι πως δεν πρέπει να επιστρέψουμε στην προηγούμενη κατάσταση, ούτε να επιτρέψουμε τη μονιμοποίηση της σημερινής. Δικαιούμαστε μια άλλη κοινωνία, με άλλες αξίες και προτεραιότητες: Τον άνθρωπο και την κοινωνία εν συνόλω, τη διέξοδο μιας χώρας με πολλαπλές πληγές, ειδικά από την τελευταία δεκαετία.
