Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι ένα ιστορικό γεγονός που σημάδεψε ποικιλότροπα την ελληνική κοινωνία. Συνέβηκε μια ορισμένη στιγμή της νεοελληνικής εξέλιξης, έκφρασε κάποιες συγκεκριμένες ανάγκες που διαστρέφονταν ή καταπιέζονταν, είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα. Ιστορικό προϊόν των ειδικών συνθηκών της περιόδου εκείνης, είχε ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα που καθορίστηκε από τους στόχους και τα οράματα που κίνησαν τους πρωταγωνιστές του στο στίβο της άμεσης αντιπαράθεσης με το στρατιωτικοφασιστικό καθεστώς. Μια τοποθέτηση που θα ήθελε να σέβεται την ιστορία (αλλά και τον εαυτό της) οφείλει να κινηθεί βήμα το βήμα στην αποκατάσταση της ιστορικότητας του Πολυτεχνείου. Δηλαδή, να εξετάσει την αλήθεια των διακηρύξεων περί «δικαίωσης», περί «συνέχισης» ή «επανάληψης» του αγώνα κ.λπ. Και βεβαίως, αν διακρίνει πως υπάρχει ένα νήμα που συνδέει τις σημερινές προσπάθειες έκφρασης και συγκρότησης του προοδευτικού κινήματος με το Πολυτεχνείο, οφείλει να τεκμηριώσει την επικαιρότητα του Πολυτεχνείου στις νέες σύγχρονες συνθήκες.
Η ιστορικότητα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου
Οι παραδοσιακές δεξιές δυνάμεις, οι ενδιάμεσες αστικές δυνάμεις (που κυρίαρχα εκφράστηκαν από το ΠΑΣΟΚ) και οι δυνάμεις της επίσημης αριστεράς, θλιβεροί ουραγοί της αστικής κίνησης, δημιούργησαν μια ορισμένη εικόνα-παράσταση του Πολυτεχνείου, ακίνδυνη κι ανώδυνη για όλα τα μεταπολιτευτικά συμβόλαια που συνάφθηκαν από το 1974 μέχρι τις μέρες μας. Σύμφωνα με την παράσταση αυτή, το Πολυτεχνείο καθαγιάζεται σαν η κορυφαία στιγμή της πάλης όλων ενάντια στη δικτατορία, σαν η τελευταία πράξη προς τη δικαίωση των λαϊκών προσδοκιών: την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας.
Αυτή η τριάδα έκανε ό,τι μπορούσε για να σταθεροποιήσει το «μεταπολιτευτικό θαύμα» και το «κοινωνικό συμβόλαιο» του 1974, να απορροφήσει τον ριζοσπαστισμό των λαϊκών μαζών, να κάμψει την αντίστασή τους, να σβήσει από τη μνήμη κάθε προοδευτικού ανθρώπου το ουσιαστικό μήνυμα του Πολυτεχνείου, να διδάξει και να εμπεδώσει τον ρεαλισμό, την πολιτική δι’ αντιπροσώπων και διαμέσου διαφημιστικών σποτ, την παθητικοποίηση. Η ίδια τριάδα με επιμερισμένους ρόλους –όπου χρειάστηκε– έδειξε τα σαφή όρια που μπορούν να ανέχονται οι πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις της μεταπρατικής Ελλάδας όταν πρόκειται για εκδηλώσεις λαϊκής αγανάκτησης και οργής. Κι όμως, τα γεγονότα του Πολυτεχνείου του 1973:
– παρέσυραν με την ορμή τους τα σχέδια φιλελευθεροποίησης της χούντας και όξυναν στο έπακρο τις αντιθέσεις και την κρίση του αμερικανοστήριχτου καθεστώτος,
– κουρέλιασαν τη συμβιβαστική γραμμή του αστικού πολιτικού κόσμου και της επίσημης-προσαρμοσμένης αριστεράς, που ήθελαν να κινηθούν στα πλαίσια της «φιλελευθεροποίησης» και της φασιστικής νομιμότητας,
– παρέλυσαν τον πυροσβεστικό ρόλο των ρεφορμιστικών δυνάμεων μέσα στο φοιτητικό κίνημα της εποχής, μέχρι του σημείου μέλη των οργανώσεων αυτών να έρχονται σε διάσταση με τη «γραμμή» και να έχουν μια διαφορετική συμπεριφορά από τις επίσημες κατευθύνσεις,
– επέβαλαν ειδικές μορφές χειρισμού και αναγκαίους ελιγμούς σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις απέναντι στον λαϊκό παράγοντα,
– σφράγισαν τη συνείδηση όχι μόνο μιας γενιάς αλλά σχεδόν ολόκληρου του ελληνικού λαού σχετικά με τον προσανατολισμό και τον αντιφασιστικό αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα του αγώνα.
Γι’ αυτό η αποκατάσταση της ιστορικότητας του Πολυτεχνείου πρέπει να κινηθεί σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο αφορά το τι ακριβώς και γιατί έγινε τότε, και το δεύτερο επίπεδο αφορά το πώς επιχειρήθηκε η ενσωμάτωση και η απορρόφησή του στη συνέχεια, και τους ειδικούς τρόπους χειρισμού του…
Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου του 1973 κουρέλιασαν τη συμβιβαστική γραμμή του αστικού πολιτικού κόσμου και της επίσημης-προσαρμοσμένης αριστεράς, που ήθελαν να κινηθούν στα πλαίσια της «φιλελευθεροποίησης» και της φασιστικής νομιμότητας
Η «φιλελευθεροποίηση» της χούντας
Πέντε χρόνια μετά την επιβολή της δικτατορίας στη χώρα μας η παγιοποίηση του αμερικανόπνευστου καθεστώτος έπρεπε να περάσει μέσα από τη δημιουργία μιας ψευδαίσθησης πολιτικής ζωής. Έτσι, οι βάσεις της στροφής μπαίνουν το 1972, κι αυτή θα ολοκληρωθεί τερματίζοντας τον κύκλο της ένα χρόνο αργότερα. Τα πρώτα σημάδια της στροφής είναι η ανοχή κάποιων αντιπολιτευτικών δηλώσεων και εκδηλώσεων, η κατάργηση της προληπτικής λογοκρισίας, η εμφάνιση διαμαρτυριών διανοούμενων, η δυνατότητα έκδοσης μιας σειράς προοδευτικών βιβλίων. Τον Μάη του 1972 στο περιοδικό «Λαϊκός Δρόμος»** γράφονταν τα εξής:
«Η σταθεροποίηση του καθεστώτος βασίζεται λοιπόν όχι μόνο στην ανοιχτή φασιστική βία (οι συλλήψεις, οι δίκες, ο χαφιεδισμός κ.λπ. ούτε στιγμή δεν σταμάτησαν) αλλά και στην προσπάθεια δημιουργίας πολιτικών συνθηκών προετοιμασμένων και ραμμένων στα μέτρα των φασιστών. Γι’ αυτό το σκοπό η προσαρμογή στο σύνταγμα του 1968, η αποδοχή απ’ τη μεριά του αστικού πολιτικού κόσμου ότι οι φασίστες αποτελούν κατάσταση κι επομένως ότι μόνο μέσα απ’ αυτούς θα γίνει η οποιαδήποτε αλλαγή, είναι στόχοι που επιδιώκουν με κάθε τρόπο, και κάθε νέα τους πρωτοβουλία μέσα απ’ αυτό το πρίσμα πρέπει να βλέπεται… Όλοι οι “ριγμένοι” αστοί πολιτικοί και πίσω τους οι φράξιες της αστικής τάξης που ανησυχούν γιατί η κωμωδία κράτησε πολύ, έχουν ριχτεί με τα μούτρα στο παζάρεμα των συνθηκών κάτω από τις οποίες θα “συζητήσουν” με τον Παπαδόπουλο… [Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός] επιδιώκει μια φαινομενική ηρεμία και επίφαση δημοκρατίας, για τη χρησιμοποίηση της Ελλάδας ευκολότερα στον ρόλο που θέλουν να παίξει στο χώρο της Μέσης Ανατολής, κι αυτό κύρια σαν στρατιωτική βάση… Η εφαρμογή αυτού του σχεδίου είναι η κύρια ταχτική του φασιστικού ξενόδουλου καθεστώτος και σαν τέτοια πρέπει να ξεσκεπαστεί, να χτυπηθεί, να την κάνουμε να αποτύχει. Όπως πρέπει να ξεσκεπαστεί και χτυπηθεί ο ρόλος όλων εκείνων που συνεργάζονται κρυφά ή φανερά με τους φασίστες για την επιτυχία αυτού του σχεδίου»…
Η γραμμή της «αντιδικτατορικής ενότητας»
Κάθε ενέργεια, κάθε δήλωση, κάθε σύνθημα που ξεπερνάει την «αντιδικτατορική ενότητα» θεωρείται [από το ΚΚΕ και το ΚΚΕεσ.] ύποπτο, λαθεμένο, επιζήμιο. Το αντιδικτατορικό πλαίσιο του αγώνα δεν επιτρέπει αναφορές στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, ούτε αναφορές που θέτουν γενικότερα καθήκοντα για την ανατροπή της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης στη χώρα μας… Είχαν προκαλέσει αίσθηση σε όλους τους αριστερούς οι δηλώσεις των Μπ. Δρακόπουλου και Μ. Παρτσαλίδη, υπεύθυνων του ΚΚΕεσ., κατά τη δίκη τους το Γενάρη του 1973. Αντιγράφουμε από τον Τύπο της εποχής:
«Πρόεδρος: Είστε αντίθετος της Βασιλευομένης Δημοκρατίας;
Δρακόπουλος: Όχι. Ο στόχος είναι η ανατροπή της δικτατορίας και η αποκατάσταση της δημοκρατίας… Εμείς θέλουμε όλο το έθνος ενωμένο. Θέλουμε να έρθει ο βασιλιάς. Να βγούμε από τη δικτατορία.
Πρόεδρος: Ποιος θα σχηματίσει την κυβέρνηση την οποία εσείς θέλετε;
Δρακόπουλος: Ακόμα κι ο βασιλιάς»…
Η άλλη πτέρυγα, των «ορθόδοξων» ρεβιζιονιστών, στην ουσία λέει τα ίδια, μόνο που φροντίζει να τα στολίζει με κάποια αριστερή φρασεολογία αποφεύγοντας τις απροκάλυπτες ομολογίες σαν αυτές του ΚΚΕεσ.:
«Η αντιδικτατορική πάλη δεν επιτρέπεται, τουλάχιστον στις πρώτες φάσεις της, να ταυτίζεται απόλυτα με την πάλη για την πραγματοποίηση του προγραμματικού αντιιμπεριαλιστικού σταδίου της επανάστασης… Φυσικά οι κομμουνιστές, παρόλο που είναι πάντα υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, δεν έχουν κανένα λόγο να βάλουν αυτή τη στιγμή ζήτημα οριστικής κατάργησης της βασιλείας» (Νέος Κόσμος, τεύχος 4, Απρίλης 1973).
Και οι δύο πτέρυγες χαρακτήριζαν ύποπτη και σεχταριστική τη γραμμή της αντιφασιστικής και αντιιμπεριαλιστικής πάλης, και έχουν γράψει –αλλά και κάνει– πάρα πολλά όλο το διάστημα της δικτατορίας για την απομόνωση της γραμμής αυτής. Χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία, όπως έδειξαν τα γεγονότα.
Η πορεία προς την εξέγερση
Η επιβολή του στρατιωτικοφασιστικού καθεστώτος τον Απρίλη του 1967 βρήκε εντελώς απροετοίμαστο ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά το λαϊκό κίνημα. Είναι γνωστό εξάλλου πως την ίδια μέρα του πραξικοπήματος η «Αυγή» διατύπωνε τη θέση ότι «είναι απίθανο οι Αμερικάνοι να εγκαθιδρύσουν μια δικτατορία σε μια χώρα μέλος του ΝΑΤΟ». Το σοκ που δέχτηκε η βασική μάζα της αριστεράς ήταν μεγάλο και –δεν υπάρχει λόγος να το κρύψουμε– το πνεύμα του συμβιβασμού και της συνθηκολόγησης ήταν μια κυρίαρχη κατάσταση…
Όμως οι αντικειμενικές συνθήκες είχαν τροποποιηθεί και ωθούσαν προς ένα μεγαλύτερο ξεκαθάρισμα των στόχων του αγώνα… Συσσωρεύονταν οι όροι για μια βαθιά ριζοσπαστικοποίηση πλατιών στρωμάτων και γίνονταν έντονες διεργασίες στο πιο ευαίσθητο κομμάτι, αυτό της φοιτητικής νεολαίας. Η χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης των λαϊκών στρωμάτων, οι συνεχιζόμενες προκλήσεις των αμερικάνικων δυνάμεων στην Ελλάδα, η παροχή όλο και περισσότερων διευκολύνσεων προς τους Αμερικάνους, τα πρώτα μέτρα χαλάρωσης της φασιστικής βίας, δημιουργούν ένα ευνοϊκό έδαφος για τη μετατροπή των διαθέσεων σε πράξη…
Σταδιακά κερδίζει έδαφος ο αντιφασιστικός-αντιιμπεριαλιστικός προσανατολισμός και ξεπερνιέται η συμβιβαστική ρεφορμιστική γραμμή. Ήδη στο φοιτητικό χώρο δρουν σχηματισμοί και ομάδες όπως η ΑΑΣΠΕ, η ΟΣΕ και η ΟΜΛΕ με τις αντιφασιστικές-αντιιμπεριαλιστικές επιτροπές. Στα χρόνια αυτά, 1972-73, οι δυνάμεις αυτές αποτελούν μια μειοψηφία συγκρινόμενες με εκείνες της ρεφορμιστικής αριστεράς, αλλά κατορθώνουν να διεξάγουν με επιτυχία την αντιπαράθεση με τη ρεφορμιστική γραμμή, και φυσικά δίνουν τον τόνο στις περισσότερες κινητοποιήσεις του κινήματος. Ο ρόλος των ρεφορμιστών (Αντι-ΕΦΕΕ, Ρήγας Φεραίος) είναι καθαρά πυροσβεστικός και περιορίζεται στην προσπάθεια να μην πάρουν άλλες διαστάσεις οι φοιτητικές διαμαρτυρίες.
Πέρα όμως από τις οργανωμένες δυνάμεις της περιόδου αυτής, δημιουργείται μια μαχητική πρωτοπορία αρκετών εκατοντάδων φοιτητών που υποστηρίζουν την αγωνιστική γραμμή και δραστηριοποιούνται προπαγανδίζοντάς την κόντρα στις ρεφορμιστικές μεθοδεύσεις. Χωρίς αυτή την πολιτικά πιο προχωρημένη μερίδα του φοιτητικού κινήματος και το σταδιακό πέρασμά της στην πλευρά των αντιρεφορμιστικών δυνάμεων, δεν θα μπορούσαν να είχαν κερδηθεί μια σειρά από πολιτικές μάχες με τους ρεφορμιστές…
Γύρω από το Πολυτεχνείο συσπειρώθηκε μια μαχητική πρωτοπορία μερικών χιλιάδων αγωνιστών, που η κοινωνική τους σύνθεση ήταν νεολαίοι και εργαζόμενοι, οι οποίοι και σήκωσαν το βάρος της αντιπαράθεσης με τις δυνάμεις της καταστολής
Το δυναμικό της εξέγερσης
Πολλοί εφησυχάζουν διαπιστώνοντας πως η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν αυθόρμητη γιατί θεωρούν –πάλι λαθεμένα– πως το γεγονός αυτό τους απαλλάσσει από τη διερεύνηση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της και του συγκεκριμένου προσανατολισμού της. Η εξέγερση παίρνει έτσι μια μυθολογική διάσταση έξω από χρόνο και τόπο, της αφαιρείται κάθε ιστορικότητα και ο καθένα κρατά ό,τι του κολλάει περισσότερο… Κάπως έτσι μετά, χωρίς πολύ κόπο, οι κυρίαρχες δυνάμεις περνάνε την εικόνα της κορυφαίας αντιχουντικής εκδήλωσης που συνέβαλε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας…
Όσο είναι μύθος η εικόνα που θέλει όλος ο αθηναϊκός λαός να βρίσκεται μέσα ή γύρω από το Πολυτεχνείο, άλλο τόσο είναι ψεύτικη η εικόνα που θέλει να βλέπει το Πολυτεχνείο σαν μια φοιτητική εκδήλωση. Είναι χαρακτηριστικά δύο γεγονότα που δείχνουν άλλα πράγματα: Στις συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας όλη τη μέρα της Παρασκευής δεν είναι η φοιτητική μάζα που πρωταγωνιστεί, αλλά κυρίως οι εργαζόμενοι. Στις συλλήψεις που έγιναν μετά την καταστολή περίπου το 50% των συλληφθέντων ήταν εργαζόμενοι. Αυτά αποδεικνύουν ότι γύρω από το Πολυτεχνείο συσπειρώθηκε μια μαχητική πρωτοπορία μερικών χιλιάδων αγωνιστών, που η κοινωνική τους σύνθεση ήταν νεολαίοι και εργαζόμενοι, οι οποίοι και σήκωσαν το βάρος της αντιπαράθεσης με τις δυνάμεις της καταστολής.
Αυτό το δυναμικό και αυτή η παρουσία αποσιωπήθηκε και στη συνέχεια ξεχάστηκε από τις δυνάμεις που αναφέρονται πολύ στο Πολυτεχνείο. Αυτό το δυναμικό, που έμπρακτα πιστοποιούσε το βάθος του ρήγματος με την αστική και ρεβιζιονιστική γραμμή, ξανάδωσε την παρουσία του μετά ένα χρόνο στην πορεία που έγινε για τον γιορτασμό της πρώτης επετείου του Πολυτεχνείου, στις 15/11/1974 – κόντρα σ’ ολόκληρο τον αστικό και ρεβιζιονιστικό κόσμο, που συμμορφώθηκαν με την καραμανλική υπόδειξη για εκλογές στις 17/11/1974. Τότε, στην πορεία που έγινε στις 15/11/1974, συμμετείχαν πάνω από 50.000 άνθρωποι, και ένα μεγάλο τμήμα της αποτελούνταν απ’ αυτή τη μαχητική πρωτοπορία που τις μέρες της εξέγερσης είχε παίξει έναν σημαντικότατο ρόλο. Οι προβληματισμοί όμως και οι «στοχοθεσίες» των οργανώσεων της εποχής ήταν διαφορετικές…
Αντιπαραθέσεις για την κατάληψη και τον προσανατολισμό της
Οι αιτιάσεις περί αυθόρμητου χαρακτήρα λησμονούν πως έγιναν μια σειρά από αντιπαραθέσεις, που από την έκβασή τους πρώτα είχαμε το γεγονός της παραμονής την Τετάρτη 14/11/1973 μέσα στο Πολυτεχνείο, κι άρα το ξεκίνημα της κατάληψης, μετά είχαμε την αντιπαράθεση για το αν ο αγώνας θα αφορούσε μια φοιτητική κινητοποίηση ή κάτι γενικότερο, στη συνέχεια –όταν πλέον είχε κερδηθεί και αυτή η μάχη– έπρεπε να αντιμετωπιστούν οι συντονισμένες προσπάθειες να περιοριστεί το Πολυτεχνείο στη γραμμή της «αντιδικτατορικής ενότητας» και, τελικά, η πετυχημένη έκβαση και αυτής της αντιπαράθεσης θα προσδώσει τον αντιφασιστικό-αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα στην εξέγερση. Χωρίς την αντιπαράθεση των δύο γραμμών και την αποτελεσματική αντιμετώπιση όλων των προσπαθειών να περιοριστεί η κινητοποίηση είναι ζήτημα αν θα υπήρχε το γεγονός της εξέγερσης…
Σε ένα ντοκουμέντο με τίτλο «Έκθεση και συμπεράσματα για τα Γεγονότα του Νοέμβρη 1973» που εγκρίθηκε στην 4η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ του Ιούλη του 1976 και δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ 11/1976, αναφέρονται τα εξής: «Στο προαύλιο του Πολυτεχνείου ανοργάνωτα, συζητιέται πλατιά τι θα γίνει παραπέρα και από πολλούς –κυρίως οργανωμένους και περισσότερο ανοργάνωτους αριστεριστές– προβάλλεται η προοπτική της κατάληψης όχι στη βάση κάποιου σχεδίου αλλά αυτοσχεδιασμών… Οι αριστεριστές… είχαν ταχθεί υπέρ της κατάληψης, χωρίς όμως να προτείνουν τι προοπτική θα είχε αυτή η ενέργεια, σε τι θα αποσκοπούσε. Ήταν φανερό πως ούτε η πρότασή τους αυτή ξεκινούσε από κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο. Η Αντι-ΕΦΕΕ σαν παράταξη ταλαντεύεται και δεν παίρνει θέση ανοιχτά με κανέναν συνδικαλιστή της» (σελ. 97). Πιο κάτω, στη σελίδα 112, γίνεται αναφορά σ’ ένα διαχρονικό όσον αφορά την αξία του συμπέρασμα: «Είναι μάλλον βέβαιο ότι αν η ΚΝΕ ήταν σωστά προετοιμασμένη και τα στελέχη της δούλευαν έγκαιρα, σωστά και επί τόπου μέσα στο φοιτητικό κίνημα μ’ αυτή την κατεύθυνση, θα ήταν δυνατόν ή να μην επιλεγεί καθόλου η μορφή της κατάληψης, ή αν και προσωρινά πραγματοποιούνταν, να στρέφονταν γρήγορα προς άλλες κατευθύνσεις».
Σε ένα χειρόγραφο κείμενο που απευθυνόταν στην καθοδήγηση του ΚΚΕ με γενικό τίτλο «Γεγονότα και εκτιμήσεις για το Πολυτεχνείο» (Νοέμβρης 1974), ο Γιάννης Γρηγορόπουλος, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου, γράφει για το ίδιο θέμα: «Ερμηνεύοντας αυτή τη διστακτική μας στάση απέναντι στην κατάληψη αλλά και στην εξέλιξή της σε αντιφασιστική-αντιιμπεριαλιστική εκδήλωση, μπορούμε να διαπιστώσουμε ένα φόβο μπροστά στις ταχύρυθμες εξελίξεις που θα ξέφευγαν –πιθανώς– από τον έλεγχό μας, και παραπέρα έναν περίεργο “ρεαλισμό” στην ταχτική μας, που φανέρωνε ότι δεν βλέπαμε καθόλου στη μελλοντική μας προοπτική την ανατροπή της δικτατορίας μέσα από μορφές πάλης δυναμικής αναμέτρησης του λαού»…
Υπονόμευση της κατάληψης και της διακήρυξής της
Από τη στιγμή που αποφασίζεται η κατάληψη, αρχίζει μια επιχείρηση με τρία επίπεδα: α) ελέγχου της κατάληψης και όλων των καίριων θέσεων, β) υποβάθμισης του πολιτικού της περιεχομένου με απόπειρες να δοθεί ένας περιορισμένος χαρακτήρας γύρω από φοιτητικά αιτήματα, και γ) αναζητούνται παράλληλα τρόποι «απαγκίστρωσης» από το Πολυτεχνείο… Έτσι συγκροτήθηκε η προσωρινή Σ.Ε. την Τετάρτη, που η θητεία της έληξε την Πέμπτη, όταν είχε φουντώσει για καλά η αντιπαράθεση ανάμεσα στις δύο γραμμές, και τότε εκλέχτηκε μέσα από γενικές συνελεύσεις η Σ.Ε. κατάληψης του Πολυτεχνείου. Διαβάζουμε σχετικά στο κείμενο του Γιάννη Γρηγορόπουλου:
«Την ίδια γραμμή [για “οικουμενική κυβέρνηση”] είχανε προσπαθήσει να περάσουν και ο Παπαβασιλόπουλος με τον Τσεμπελή στον πομπό λίγο νωρίτερα, χωρίς επιτυχία. Παρόλο που παρουσιάστηκε σαν κοινή γραμμή Αντι-ΕΦΕΕ και Ρήγα Φεραίου, δεν πέρασε τελικά… Το γεγονός αυτό έδωσε όπλα στους αριστεριστές να μας επιτεθούν παντού… Το βράδυ της Πέμπτης είχε γίνει προσπάθεια να πολυγραφηθεί ένα κείμενο από ένα χαρτί που μου είχε δώσει ο Καραγκουλές με έναν κατάλογο των φοιτητικών αιτημάτων που προβάλαμε στις Γ.Σ. των σχολών… Η ΑΑΣΠΕ άρχισε να καταγγέλλει ότι το έχει γράψει η Αντι-ΕΦΕΕ. Για ένα διάστημα λέγονταν από τα μεγάφωνα, αλλά υπήρξε έντονη αντίδραση απ’ τον κόσμο και αποσύρθηκε αμέσως… Εμείς αιφνιδιαστήκαμε… Δεν είδαμε σωστά τη σπουδαιότητα που είχε το να ελέγξουμε και τη νέα Σ.Ε. Στη Φυσικομαθηματική υποστηρίχτηκε η άποψη για τονισμό των φοιτητικών αιτημάτων χωρίς να βρει απήχηση. Αντίθετα, μας απομόνωσε»…
Την Παρασκευή το μεσημέρι γίνεται μια θυελλώδης συνεδρίαση της Σ.Ε. στην οποία συζητιέται η έγκριση ενός κειμένου-διακήρυξης που είναι και η πολιτική πλατφόρμα της κατάληψης του Πολυτεχνείου. Η αντιπαράθεση έγινε για την τελευταία παράγραφο του κειμένου, η οποία κατέληγε στη γραμμή της «αντιδικτατορικής ενότητας»… Η παράγραφος αυτή, μετά από έντονη αντιπαράθεση, δεν περιλήφθηκε στο κείμενο που διαβάστηκε στους δημοσιογράφους, κι έτσι δεν υπάρχει στην διακήρυξη της Σ.Ε. Όμως διαβάστηκε από τον ραδιοσταθμό, με συμφωνία της Αντι-ΕΦΕΕ και του Ρήγα Φεραίου…
Σχετικά με τις προσπάθειες να τερματιστεί η κατάληψη, γράφει η προαναφερθείσα έκθεση της Κ.Ε. του ΚΚΕ: «Το μεσημέρι της Παρασκευής, λίγα λεπτά πριν από τη συνεδρίαση της Σ.Ε., ο τότε γραμματέας της ΚΝΕ του Πολυτεχνείου συναντά μέλος της Σ.Ε. και του ανακοινώνει ότι λίγο πριν η καθοδήγηση του έβαλε ζήτημα για το πώς θα κατορθώσουν να φύγουν από το Πολυτεχνείο. Ωστόσο η γραμμή αυτή για απαγκίστρωση από το Πολυτεχνείο, χάθηκε μέσα στις ανάλογες θέσεις που άρχισαν να διαμορφώνονται κείνες τις ώρες»… Το γιατί δεν πέτυχαν οι απόπειρες απαγκίστρωσης είναι προφανές. Η βασική μάζα του κόσμου που συμμετείχε είχε τελείως διαφορετικές διαθέσεις και άλλη πραχτική στάση.
Όσο για το ΚΚΕεσ., από την πρώτη στιγμή δήλωσε πως το Πολυτεχνείο ήταν έργο προβοκατόρων. Στις δηλώσεις του, το βράδυ της Τετάρτης, ο γραμματέας του ΚΚΕεσ. Μπάμπης Δρακόπουλος είναι σαφής: «Η εξέλιξη στον τόπο μας έχει περιέλθει σε λεπτό σημείο. Παράλληλα στο ευρύτατο δημοκρατικό ενωτικό κίνημα που αξιώνει την είσοδο στη δημοκρατική ομαλότητα, σκοτεινές δυνάμεις εργάζονται για να φράξουν το δρόμο προς την κατεύθυνση αυτή και οργανώνουν προκλήσεις για να δικαιολογήσουν την επιβολή στρατοκρατικών μέτρων»…
Η συνειδητή διαστρέβλωση της ιστορίας
Λίγους μήνες μετά, και σε συνθήκες βαθιάς τρομοκρατίας και παρανομίας των περισσότερων μελών της Σ.Ε., δημοσιεύεται στο όργανο της Αντι-ΕΦΕΕ, Πανσπουδαστική Νο 8, μια ανακοίνωση δήθεν της Σ.Ε. όπου καταγγέλλεται ούτε λίγο ούτε πολύ η κατάληψη του Πολυτεχνείου σαν έργο οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ: «Καταγγέλλουμε την προσχεδιασμένη εισβολή στο χώρο του Πολυτεχνείου την Τετάρτη, 14 Νοέμβρη, 350 περίπου οργανωμένων πρακτόρων της ΚΥΠ, σύμφωνα με προβοκατόρικο σχέδιο των Ρουφογάλη-Καραγιαννόπουλου, με βάση εντολές του παραμερισμένου τώρα τέως πρωτοδικτάτορα Παπαδόπουλου και της αμερικάνικης CIA, με σκοπό να προβάλουν με κάθε μέσο τραμπουκισμού και προβοκάτσιας, γελοία και αναρχικά συνθήματα»…
Όσοι έζησαν από κοντά τα γεγονότα γνωρίζουν καλά πως αυτοί που μπήκαν στο Πολυτεχνείο την Τετάρτη το μεσημέρι δεν ήταν 350 πράκτορες του Ρουφογάλη, αλλά οι φοιτητές των άλλων σχολών που οργανωμένα έφθασαν από το χώρο της Νομικής στο Πολυτεχνείο… Παραμένει όμως το ερώτημα: γιατί αυτή η συνειδητή διαστρέβλωση της ιστορίας και μάλιστα με τον τρόπο που γίνεται; Η εξήγηση είναι απλή, άσχετα αν δυσαρεστεί ορισμένους: με την «καταγγελία» της Πανσπουδαστικής Νο 8 έχουμε μπει σε μια νέα φάση. Η καινούργια πολιτικοποίηση που αναδεικνύεται μέσα από το κίνημα πρέπει να γαλουχηθεί και να μυηθεί σ’ αυτήν την «τέχνη», να συμμετέχει ενεργά και δραστήρια στην εφαρμογή της, και τελικά το πιο ευμετάβλητο τμήμα της να γίνει κι αυτό συνένοχο και πωρωμένο. Έπρεπε σχετικά γρήγορα, συνδυάζοντας μια υπερεπαναστατική φρασεολογία με μια δεξιότατη πραχτική, να δημιουργήσει ένα τέτοιο στυλ «δουλειάς» και ένα μηχανισμό που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στο «τιμητικό» καθήκον του κυματοθραύστη του κινήματος…
Γύρω από το Πολυτεχνείο συσπειρώθηκε μια μαχητική πρωτοπορία μερικών χιλιάδων αγωνιστών, που η κοινωνική τους σύνθεση ήταν νεολαίοι και εργαζόμενοι, οι οποίοι και σήκωσαν το βάρος της αντιπαράθεσης με τις δυνάμεις της καταστολής
Τα «αποτελέσματα» του Πολυτεχνείου
Τινάζοντας στον αέρα τις απόπειρες «ομαλοποίησης» του φασιστικού καθεστώτος, το Πολυτεχνείο βάθυνε αντικειμενικά τις αντιθέσεις στους κόλπους της αντίδρασης και επέσπευσε την κατάρρευση της δικτατορίας. Η αμερικάνικη πολιτική στην περιοχή, ειδικά μετά την κρίση στο κυπριακό και μπροστά στον κίνδυνο μιας πολεμικής περιπέτειας ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, με απρόβλεπτες συνέπειες για την κυριαρχία του ιμπεριαλισμού στην περιοχή, δεν είχε άλλο δρόμο από το συμβιβασμό με τους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές. η λύση Καραμανλή ήταν η συγκεκριμένη έκφραση αυτού του συμβιβασμού, ο οποίος τυγχάνει και της αποδοχής του σοβιετικού παράγοντα, αφού του δημιουργούσε νέες ευκαιρίες για την προώθηση των θέσεών του…
Χωρίς το Πολυτεχνείο η ριζοσπαστικοποίηση και ο διάχυτος αντιαμερικανισμός δεν θα είχαν την έκταση που είχαν… Ο συμβιβασμός ανάμεσα στις διάφορες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τις παραφυάδες τους στη χώρα θα ήταν πιο εύκολος και ανώδυνος γι’ αυτές, και το πλαίσιο της άσκησης των πολιτικών και συνδικαλιστικών δικαιωμάτων σαφώς πιο περιορισμένο. Η «αποκατάσταση της δημοκρατίας» στα μυαλά του αστικού κόσμου είχε περίπου τη μορφή της «δημοκρατίας» πριν το 1967. Μετά το Πολυτεχνείο, με δεδομένο τον ριζοσπαστισμό και τον κλυδωνισμό που είχε δημιουργηθεί, δεν ήταν πλέον δυνατή μια τέτοια «αποκατάσταση της δημοκρατίας»…
Το σημαντικότερο όμως, άμεσο και χειροπιαστό, αποτέλεσμα του Πολυτεχνείου ήταν η αποδέσμευση δυνάμεων, ο απεγκλωβισμός ενός σημαντικού δυναμικού από τη ρεφορμιστική και αστική επιρροή. Το Πολυτεχνείο ήταν, ας το πούμε έτσι, ο ελληνικός Μάης, η εισβολή μιας νέας γενιάς στο στίβο της κοινωνικής πάλης με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επαναστατικής θύελλας που ήταν σε εξέλιξη σ’ όλο τον κόσμο… Η ώθηση που έδωσε η εξέγερση του Πολυτεχνείου έπαιξε το ρόλο της στις άμεσες και γενικότερες εξελίξεις. Αλλά κάποτε, αν δεν μετασχηματιζόταν σε κάτι ανώτερο, αν δεν είχαμε τη σύζευξή της με τις βαθύτερες ανάγκες και διεργασίες στην ελληνική κοινωνία που συνέχιζε την πορεία της, θα εξαντλούνταν. Το πρόβλημα αυτό παραπέμπει αναγκαστικά στις ευθύνες και την ωριμότητα των δυνάμεων που χρόνια εργάζονταν για μια απελευθέρωση ενός δυναμικού αλλά, όταν αυτή ήρθε, δεν προσπάθησαν να ανταποκριθούν…
Ο χειρισμός του Πολυτεχνείου
Αφού λοιπόν για κάποιους χάθηκε μια σημαντική ευκαιρία, ήταν φυσικό να τρέξουν κάποιοι άλλοι για να την αξιοποιήσουν προς όφελός τους. Έτσι κι έγινε. Το Πολυτεχνείο έγινε ένα μνημείο, έγινε μια επένδυση που έπρεπε να αποδώσει στις νέες συνθήκες… Το περίφημο κείμενο της διακήρυξης του Πολυτεχνείου, που είδαμε σε τι συνθήκες είχε εγκριθεί, απηχούσε σ’ ένα βαθμό τον αντιφασιστικό και αντιιμπεριαλιστικό προσανατολισμό του αγώνα, που οι φορείς της μεταπρατικής Ελλάδας δεν μπορούσαν να ανέχονται για καιρό. Δεν ήταν όμως εύκολο να γίνει αυτή η αποκήρυξη. Γι’ αυτό και το ΠΑΣΟΚ και η επίσημη αριστερά προετοίμαζαν για καιρό το έδαφος για την οριστική και τυπική εγκατάλειψη των διακηρύξεων του Πολυτεχνείου.
Στη διακήρυξη λοιπόν αναφέρεται: «Πρωταρχική προϋπόθεση για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων, θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα που χρόνια στηρίζουν την τυραννία στην χώρα μας». Στα χρόνια που ακολούθησαν ξεχάστηκε απ’ όλους το «αναπόσπαστα», έσκυψαν το κεφάλι στα πλαίσια που όρισαν πάλι οι ξένοι παράγοντες, πρώτα στο συμβιβασμό του 1974 και σ’ ολόκληρη τη μετέπειτα πορεία, και άρχισαν να κοροϊδεύουν τον κόσμο ότι τάχα η λαϊκή κυριαρχία σημαίνει τη δυνατότητα του λαού να επιλέγει κάθε 3-4 χρόνια ποιος θα συνεχίσει να τον εκμεταλλεύεται…
* Αποσπάσματα πολύ εκτενέστερου κειμένου που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1993 στο δελτίο «Α/συνεχεια», το οποίο εξέφραζε τις απόψεις της ομώνυμης πολιτικής ομάδας-προδρόμου της ΚΟΕ.
** Έντυπο που κυκλοφορούσε σε συνθήκες παρανομίας από την ΟΜΛΕ.
