Επιμέλεια: Χριστόδουλος Δολαψάκης, Μανώλης Μούστος
Περί πένθους
Όταν χάνουμε κάποιον άνθρωπο ή όταν αποστερούμαστε κάποιον τόπο ή μια κοινότητα, μπορεί απλώς να αισθανθούμε πως περνάμε κάτι προσωρινό, πως το πένθος θα τελειώσει και θα επιτευχθεί κάποια αποκατάσταση της προηγούμενης τάξης. Καθώς όμως περνάμε ό,τι περνάμε, ίσως μας αποκαλύπτεται κάτι για το ποιοι είμαστε, κάτι που σκιαγραφεί τους δεσμούς μας με άλλους, που μας δείχνει ότι αυτοί οι δεσμοί συγκροτούν αυτό που είμαστε – δεσμοί ή συνδέσεις που μας συνθέτουν. Δεν είναι σαν να υπάρχει ανεξάρτητα, κάπου εδώ, ένα «εγώ» το οποίο κατόπιν χάνει απλώς ένα «εσύ», κάπου εκεί, ειδικά αν η προσκόλληση στο «εσύ» αποτελεί μέρος αυτού που συνθέτει το ποιος είμαι «εγώ». Αν, σε αυτές τις συνθήκες, εγώ χάσω εσένα, τότε δεν πενθώ μόνο την απώλεια αλλά γίνομαι και ανεξιχνίαστος για τον εαυτό μου. Ποιος «είμαι» εγώ χωρίς εσένα; Όταν χάνουμε κάποιους από τους δεσμούς που μας έχουν συγκροτήσει, τότε δεν ξέρουμε ποιοι είμαστε και τι να κάνουμε. Σε ένα επίπεδο, νομίζω πως εγώ έχω χάσει «εσένα», μόνο και μόνο για να ανακαλύψω ότι και «εγώ» επίσης έχω μετατραπεί σε αγνοούμενο. Σε ένα άλλο επίπεδο, ίσως εκείνο που έχω χάσει «σε» σένα, εκείνο για το οποίο δεν έχω ένα έτοιμο λεξιλόγιο, να είναι μια σχεσιακότητα που δεν συντίθεται αποκλειστικά ούτε από μένα ούτε από εσένα, αλλά θα πρέπει να νοείται ως ο δεσμός μέσω του οποίου αυτοί οι όροι διαφοροποιούνται και συσχετίζονται.
Judith Butler «Βία, πένθος, πολιτική»
65 ετών και άνω
Η σταδιακή γήρανση του πληθυσμού των δυτικών κοινωνιών, η κοινωνική και οικονομική αποσάρθρωση του «χωριού» και η ταύτισή του με την οπισθοδρόμηση και η μετανεωτερική αποθέωση της ενασχόλησης με το «σώμα» ως συστατικό στοιχείο της ταυτότητας του εαυτού οδήγησε σε φαινομενικά αντιφατικά φαινόμενα: Από τη μία στην απομάκρυνση των πιο εύθραυστων ηλικιωμένων από τα ενεργά μέλη της κοινωνίας και της οικογένειας και στον εξοβελισμό των «γηρατειών» –νοούμενων ως ταυτόσημων της ασθένειας, της φθοράς του σώματος και του θανάτου– από τη δημόσια θέα. Από την άλλη στην ένταξη ενός συγκεκριμένου τμήματος της τρίτης ηλικίας σε «πρόγραμμα παρατεταμένης νεότητας». Έτσι ο πολλαπλασιασμός των γηροκομείων, των οίκων ευγηρίας, των δομών όπου οι ηλικιωμένοι μένουν μόνοι συνοδεύτηκε από την προώθηση της εικόνας μιας «τρίτης ηλικίας» που «δεν την ακουμπά ο χρόνος», που κάνει γυμναστική, δεν καπνίζει, χορεύει, έχει σεξουαλική ζωή, μπαίνει στο διαδίκτυο, κάνει τουρισμό και αποφασίζει η ίδια να πεθάνει όταν διαπιστώνει πως μία ασθένεια ή απλώς ο χρόνος απειλούν την «αιώνια νεότητα». Οι κοινωνίες που είτε εκουσίως είτε ακουσίως «αντιστέκονται» στα παραπάνω, θεωρούνται οπισθοδρομικές, «ανατολίτικες». Η Ελλάδα διαθέτει έναν από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη αλλά ταυτόχρονα το μικρότερο ποσοστό ηλικιωμένων που ζουν μόνοι ή σε ιδρύματα ή που κάνουν τουρισμό.
Όταν το φυσιολογικό γεγονός της ευθραυστότητας των ηλικιωμένων στην ασθένεια, άρα και στον κορονοϊό, συναντήθηκε με την ανεπάρκεια των συστημάτων υγείας και τις κυνικές πολιτικές «ανοσίας της αγέλης» που οδήγησαν στην εκθετική αύξηση των κρουσμάτων, γίναμε μάρτυρες μιας πολιτικής ευγονικής αλά «μετανεωτερικά». Η επιδημία του κορονοϊού μετέτρεψε τα γηροκομεία και τους οίκους ευγηρίας της Ευρώπης –που στην πλειοψηφία τους αποτελούν ιδιωτικές κερδοφόρες επιχειρήσεις– σε παγίδες θανάτου. Υπολογίζεται ότι οι μισοί περίπου θάνατοι σε Βέλγιο, Ισπανία, βόρεια Ιταλία και Μ. Βρετανία αφορούν τα γηροκομεία. Πληθαίνουν οι αναφορές για ηλικιωμένους που πέθαναν αβοήθητοι, για γηροκομεία στα οποία οι γιατροί αρνούνται να πηγαίνουν, για πιστοποιητικά θανάτου που γράφουν ως αιτία το γήρας ή την άνοια. Την πρώτη περίοδο της επιδημίας στα νοσοκομεία της Ευρώπης, η ηλικία «άνω των 65» ισοδυναμούσε με δυνητική θυσία λόγω έλλειψης υλικών, κρεβατιών, αναπνευστήρων ή ανάγκης προστασίας των υπολοίπων.
Ο ελληνικός λαός έχει μια παροιμία: «Όποιος δεν έχει γέρο, να πάει να αγοράσει». Για κάποια ευρωπαϊκά κράτη αυτό θεωρείται αντιπαραγωγικό και ενάντια στη λογική.
Χ.Δ.
