Τι είναι η Μικρασιατική Καταστροφή;
Γιατί βέβαια η Μικρασιατική Καταστροφή δεν είναι ο «συνωστισμός» στο Λιμάνι της Σμύρνης, στις 13 Σεπτέμβρη 1922, ακόμη και αν τον ονομάσουμε «το κάψιμο της Σμύρνης από τα τουρκικά εθνικιστικά στρατεύματα», που είναι η πραγματικότητα ή όπως αλλιώς κάποιος ονομάζει το οδυνηρό πέσιμο της αυλαίας αυτής της διαδικασίας μετάβασης που συνέπεσε με την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.
Η Μικρασιατική Καταστροφή συνίσταται στο οριστικό ξεκλήρισμα των Ρωμιών της Ανατολής, από την εδώ και 3.000 χρόνια παρουσία τους στις απέναντι ακτές του Αιγαίου. Αυτό είναι η Μικρασιατική Καταστροφή.
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος, τα εγκλήματα κατά των αμάχων ένθεν και ένθεν συνέβαλαν στη βιαιότητα των πρακτικών της εθνοκάθαρσης, γενοκτονίας, ξεκληρίσματος (ή όπως αλλιώς το ονομάσουμε) και δεν ήταν η αιτία τους. Γιατί η Μικρασιατική Καταστροφή άρχισε το 1914. Πέντε χρόνια προτού πόδι Έλληνα φαντάρου πατήσει στη Μικρά Ασία. Ισχυρίζομαι δηλαδή ότι η Μικρασιατική Καταστροφή θα συνέβαινε ούτως ή άλλως και ασχέτως του πολέμου. Όπως ακριβώς συνέβη με τους Αρμένιους.
Και για όλο αυτό το ζήτημα, δηλαδή της ιστορικής εμπειρίας των Ελλήνων της Ανατολής, ένα κομμάτι της προοδευτικής ιστοριογραφίας και διανόησης στη χώρα μας κρατά μια αμήχανη απόσταση από την ουσιαστική εξέτασή του. Η επιφανειακή του, δε, προσέγγιση, συνοδευόμενη ενίοτε από ειρωνική στάση στις εκδηλώσεις της ζωντανής μνήμης, φαντάζει ως φοβική αντίδραση απέναντι στην αναπτυσσόμενη τα τελευταία χρόνια εθνικιστική ρητορική για το θέμα αυτό. Αποτέλεσμα αυτής της στάσης είναι να υποβαθμίζει τα ιστορικά γεγονότα και ταυτόχρονα παραχωρεί «ελεύθερο χώρο» στις εθνικιστικές απόψεις που σε αυτά τα θέματα αλωνίζουν.
Έτσι στην καλύτερη περίπτωση φτάνουν σε ένα ισοζύγιο αίματος, εξισώνοντας εγκλήματα πολέμου που διέπραξε ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία με το προδιαγεγραμμένο από το 1908 έγκλημα των Τούρκων εθνικιστών, μιλιταριστών κατά της ανθρωπότητας – αυτό της γενοκτονίας όχι μόνον των Ελλήνων της Ανατολής αλλά και των Αρμενίων και Ασσυροχαλδαίων.
Οι δικοί μας Τούρκοι
Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει στην Ελλάδα, στην Τουρκία μεγάλη μερίδα της τουρκικής προοδευτικής διανόησης, διαπραγματευόμενη το τελικό στάδιο μετάβασης από την πολυεθνική ισλαμική Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή του έθνους-κράτους, θα αντιμετωπίσει με ενιαίο τρόπο τις διώξεις των μη μουσουλμανικών πληθυσμών χρησιμοποιώντας τους όρους εθνοκάθαρση και γενοκτονία.
Ο Fikret Baskaya, από τους διανοούμενους που έχουν υποστεί τις περισσότερες διώξεις στην Τουρκία μάς λέει: «…Η Ιστορία όταν γράφεται από τους κυρίαρχους παραγνωρίζει εντελώς την τύχη και το πεπρωμένο αυτών που έμειναν κάτω απ’ τα συντρίμμια. Προφανώς, όταν η Ιστορία γράφεται απ’ αυτούς που καταστρέφουν, δεν υπάρχει λόγος να αναφερθεί το δράμα των θυμάτων που καταπλακώθηκαν απ’ τα συντρίμμια. Η επίσημη Ιστορία αγνόησε ότι αυτοί που καταστράφηκαν ήταν οι αρχαιότεροι με τις πιο βαθιές ρίζες λαοί…».
Η Pervin Erbil, κοινωνική ανθρωπολόγος-ερευνήτρια (στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει το βιβλίο της Η Νιόβη θρηνούσε για τη Μικρά Ασία) υποστηρίζει ότι: «…Η περίοδος μεταξύ των ετών 1914-1924 αποτελεί τον πιο τραγικό και μεγάλο κρίκο της αλυσίδας της εκκαθάρισης των Ρωμιών της Ανατολής. […] Το οθωμανικό κράτος μετά από αυτό το πραξικόπημα στις αρχές του 1913, ενστερνίστηκε την πολιτική επιλογή όχι μόνο της εκκαθάρισης των Ρωμιών αλλά και όλων των μη μουσουλμανικών πληθυσμών και εφάρμοσε αυτήν την πολιτική χωρίς κανένα οίκτο και με μεθόδους άκρατης βίας […] Στην πλευρά αυτή της θάλασσας δεν είναι αρκετά γνωστές οι διαστάσεις της κοινωνικής τραγωδίας και τα επακόλουθά της που προέκυψαν κατά την εφαρμογή αυτής της κρατικά οργανωμένης πολιτικής της εκκαθάρισης […] Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης δεν μπορούν να θεωρηθούν σαν πράξη εκδίκησης αφού ξεκίνησαν πριν από τουλάχιστον πέντε χρόνια από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Εξάλλου η εκκαθάριση είναι μέσα στο πρόγραμμα του κομιτάτου “Ένωση και Πρόοδος”…»
Ο Mehmet Akyol στο άρθρο του με τίτλο «Τα χρόνια 1915-1923 είναι της Εθνοκάθαρσης» σημειώνει: «…Στα χρόνια του πολέμου η πολιτική αυτή της Εθνοκάθαρσης μετατράπηκε σε επίσημη πολιτική εκτοπισμών. Η απόφαση της 24 Απριλίου 1915 για την εξόντωση των Αρμενίων ήταν μια κυβερνητική απόφαση […] Tο 1916 υπήρξε μια δεύτερη απόφαση εκτοπισμών κατά των Ρωμιών και τα υπάρχοντα και οι περιουσίες τους, διετέθησαν στον έλεγχο των “Επιτροπών Εγκαταλειμμένων περιουσιών”. Επίσημα φαινόταν σαν μια απόφαση εκτοπισμού ενώ στην πραγματικότητα ήταν μια πράξη εθνοκάθαρσης […] Με τέτοιες μεθόδους εθνοκαθάρσεων και με βάση την άρνηση της εθνικής ύπαρξης λαών, εγκαθιδρύθηκε το νέο Τουρκικό κράτος».
Ο Taner Akçam, ιστορικός στο τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Clark Μασαχουσέτης, στη μελέτη του «Οι εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων του 1913-1914: Πρόβα για τη Γενοκτονία των Αρμενίων» μας πληροφορεί ότι: «Όλες οι διαθέσιμες οθωμανικές πηγές καταδεικνύουν μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια: πριν τον πόλεμο, η Επιτροπή Ένωσης και Προόδου (ΕΕΠ), αφού πρώτα σχεδίασε και έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο με στόχο την –με δικά τους λόγια– ‘απελευθέρωση από τα μη-τουρκικά στοιχεία’ της περιοχής του Αιγαίου, στη συνέχεια, και με πρόσχημα τον πόλεμο, επεξέτειναν το εν λόγω σχέδιο ώστε να περιλαμβάνει ολόκληρη την Ανατολία».
O Recep Marasli στο άρθρο του «Ο μύθος του Τουρκικού Εθνικοαπελευθερωτικού Πολέμου» αναρωτιέται: «…Όλη αυτή η διαδικασία πώς μπορεί να επονομαστεί ως “Τουρκικός Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας” χωρίς να χρησιμοποιηθούν οι έννοιες “εθνοκάθαρση”, “εξορία”, “γενοκτονία”, “αφομοίωση” και “εθνο- καταπίεση”; Η υπό συζήτηση διαδικασία, αν και μπορεί να συμπεριλαμβάνει έναν “εθνικό αγώνα”, αυτή δεν περιείχε καθόλου αντι-ιμπεριαλιστικό και ούτε έναν προοδευτικό δημοκρατικό χαρακτήρα».
Η συγγραφέας Sibel Özbudun πραγματευόμενη το ζήτημα της αρπαγής των περιουσιών των χριστιανικών πληθυσμών την περίοδο 1914-1923: «…Είναι προφανές ότι στα θεμέλια του ρε πουμπλικανικού καθεστώτος βρίσκεται η ‘Μεγάλη Καταστροφή’ […] Όμως, μέσα σ’ αυτήν τη διαδικασία υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να βγει στην επιφάνεια. Κατ’ εμέ, στη Γενοκτονία ή στη Μεγάλη Καταστροφή υπάρχει κάτι πιο σημαντικό από τον αριθμό των νεκρών…Η αιτία που πρέπει να αποκαλυφθεί αυτή η αλήθεια είναι η άπειρη έκταση της λήθης και της καταραμένης σιωπής. Αυτό το καθήκον μπορούν να το αναλάβουν και να το διεκπεραιώσουν αυτοί που δεν έκλεψαν ούτε μια μπουκιά από τους μη-μουσουλμάνους, που είναι οι φτωχοί Τούρκοι και Κούρδοι. Το μόνο ατόπημα που αυτοί έχουν κάνει είναι ότι έχουν πέσει θύματα της σοβινιστικής προπαγάνδας κατά της αναγνώρισης της Γενοκτονίας. Με άλλα λόγια το καθήκον αυτό μπορούν να το κάνουν “αυτοί που δεν έχουν τίποτα να χάσουν εκτός από τις αλυσίδες τους”».
Αν και πέρασε ένας περίπου αιώνας από τότε και το υπέροχο μωσαϊκό των λαών της Ανατολής βρίσκεται, οριστικά πια, κάτω από τα συντρίμμια των σπιτιών, των σχολείων και των θεάτρων του, η άρνηση της Ιστορίας δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξε η Ιστορία.
