Οι σημαντικότερες διεθνείς τάσεις του 2016
Το 2017 παίρνει την σκυτάλη από μια χρονιά που χαρακτηρίστηκε από μεγάλη ρευστότητα, σημαντικές αντιστροφές, μεγάλες αντιφάσεις και απρόβλεπτες εξελίξεις. Οι τάσεις αυτές θα συνεχιστούν και τη νέα χρονιά, καθώς οι σχεδιασμοί των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων δεν έχουν ολοκληρωθεί και οι αντιθέσεις μεταξύ τους οξύνονται και επεκτείνονται σε νέες σφαίρες και περιοχές.
Όλοι οι ιθύνοντες του κυρίαρχου κόσμου ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει καμιά εναλλακτική πέρα από την χωρίς παρεκκλίσεις εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού και του πολιτικού εποικοδομήματος που το συνοδεύει. Την ίδια στιγμή, όμως, σημειώνονται δύο μεγάλης κλίμακας αλλαγές:
α) Επιστρατεύεται ξανά η πολιτική, και δημιουργούνται όροι για συσσωματώσεις που ξεφεύγουν από την κανονικότητα, προκαλώντας επιπρόσθετα προβλήματα στην καρδιά του δυτικού κόσμου. Το Brexit, η εκλογή Τραμπ και το «Όχι» στο ιταλικό δημοψήφισμα αποτελούν κορυφαία παραδείγματα αυτής της τάσης.
β) Οι αντιθέσεις του σύγχρονου κόσμου εκτοξεύονται, καθιστώντας τη γεωπολιτική διάσταση κυριαρχικό παράγοντα σε έναν αγώνα ζωής και θανάτου για ολόκληρο τον πλανήτη.
Με μια έννοια, μπαίνουμε σε μια εποχή που, απότομα και τραγικά, διαψεύδονται πολλές από τις αυταπάτες που είχαν κυριαρχήσει. Ο πλανήτης ήδη βρίσκεται σε ένα χαοτικό σπιράλ, όπου οι κινήσεις των βασικών πρωταγωνιστών θα υπαγορεύσουν νέες συνθέσεις και συμμαχίες, απρόοπτα και ανατινάξεις, συγκρούσεις και ανακατατάξεις. Παρά τις υποσχέσεις για το αντίθετο, έχει ήδη εγκαινιαστεί ένας νέος γύρος πολέμων, αιματοχυσίας και γενικευμένης εξαθλίωσης.
Νέα σημάδια στην ετυμηγορία των λαών
Ευρύτατη η απονομιμοποίηση της παγκοσμιοποίησης
Οι εξελίξεις σε Βρετανία, ΗΠΑ και Ιταλία, παρά τις σημαντικές διαφορές που παρουσιάζουν, έχουν ορισμένα κρίσιμα κοινά σημεία που αξίζει να προσεχθούν.
Πρώτο σημείο: Παγκόσμια διαμορφώνονται διεργασίες και εκδηλώνεται μια αναταραχή στην καρδιά του συστήματος που εγκαθιδρύθηκε από την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη και κυριαρχία του καπιταλισμού-καζίνο. Ισχυρές οικονομικές δυνάμεις, που δεν έχουν εξασφαλίσει κυριαρχία έναντι του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των αγορών, και ακραία συντηρητικοί ηγέτες που επιχειρούν να τις εκφράσουν, αντιλαμβάνονται ότι η συνεχής τροφοδότηση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης με νέα επεισόδια και οι συνθήκες χάους που επιβάλλονται οδηγούν σε γενικευμένη αστάθεια. Αναζητούν έτσι οδούς διαφυγής εντός του συστήματος, ρυθμίσεις, οριοθετήσεις και επαναπροσδιορισμούς των ορίων επέκτασης των αγορών.
Τα όποια βήματα πραγματοποιούνται είναι διστακτικά, χαρακτηρίζονται από αντιφάσεις, τροποποιούνται από τετελεσμένα που δημιουργούν οι καθεστωτικές δυνάμεις που τα αντιστρατεύονται. Οι ανταγωνιζόμενες συστημικές οικονομικές δυνάμεις δεν διαχωρίζονται μεταξύ τους με σινικά τείχη. Δεν έχουμε μια αντίθεση ανάμεσα στο παραγωγικό κεφάλαιο και το χρηματοπιστωτικό. Αντίθετα, εκπρόσωποι των δύο βασικών τάσεων συναντιούνται και διαχωρίζονται στην εναγώνια προσπάθεια αναζήτησης μιας νέας ρύθμισης. Στη Βρετανία αντιφατικές συστημικές δυνάμεις ενώθηκαν στο Brexit. Στις ΗΠΑ, ιθύνοντες των αγορών και του χρηματοπιστωτικού τομέα αναλαμβάνουν σημαντικά πόστα στη νέα διακυβέρνηση του Τραμπ. Αντίστοιχα στην Ιταλία αναζητείται διάσωση του τραπεζικού συστήματος σε ένα εξαιρετικά ρευστό περιβάλλον. Οι αντιφατικές αυτές τάσεις θα δεχθούν ασφυκτικές πιέσεις και θα εξαναγκαστούν σε συμβιβασμούς. Παρά τα όσα κυριαρχούν αυτή η αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης έχει θετικά στοιχεία. Κυρίως γιατί δημιουργεί αστάθειες και απρόοπτα που θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν από και προς όφελος των λαών.
Δεύτερο σημείο: Την ίδια στιγμή, αναπτύσσεται παγκοσμίως μια μεγάλης έκτασης απονομιμοποίηση και αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης από ευρύτατα στρώματα των κοινωνιών, τα οποία έχουν πληγεί βαρύτατα από τη θεοποίηση των νόμων της αγοράς. Μεταξύ άλλων, τα δημοψηφίσματα σε Βρετανία και Ιταλία αποτελούν ηχηρά μηνύματα πολιτικής αμφισβήτησης της παγκοσμιοποίησης, και αντίθεσης στην ισοπέδωση των κοινωνιών μέσα από τις πολιτικές δημοσιονομικής πειθαρχίας που προωθούνται από τις αγορές, τα χρηματιστήρια και τις τράπεζες.
Αποτελούν παράλληλα μήνυμα εναντίωσης στην ιδεολογική και πολιτισμική ισοπέδωση των κοινωνιών, των παραδόσεων, των συνηθειών, των συνόρων και των εθνικών ταυτοτήτων. Η τάση αυτή, η οποία τείνει να πάρει πιο μόνιμα χαρακτηριστικά, αναδεικνύει και ισχυροποιεί νέους πολιτικούς, που κερδίζουν την κοινωνική αποδοχή ενδυναμώνοντας την ολιγαρχία σε βάρος του αιτήματος για δημοκρατία. Οι Τραμπ, Φάρατζ, Λεπέν και Σία αποτελούν εκφράσεις αυτής της συντηρητικής αντι-παγκοσμιοποίησης που συναντιέται με τη λαϊκή δυσαρέσκεια…
Τρίτο σημείο: Το φαινόμενο αυτό παίρνει μεγάλες διαστάσεις χάρη στις καθυστερήσεις ή και την έλλειψη της Αριστεράς. Η ταύτιση των επιχειρημάτων μεγάλων τμημάτων της Αριστεράς με τους συντηρητικούς και τη σοσιαλδημοκρατία, όπως και η από κοινού με τις ιθύνουσες δυνάμεις υπεράσπιση των «αξιών» της παγκοσμιοποίησης, πιστοποιούν το βαθύτατο εκφυλισμό της και τη μετατροπή της σε συμπληρωματική δύναμη του συστήματος. Ήταν το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας που ανέλαβε εργολαβικά να κρατήσει τη Βρετανία στην Ε.Ε. Ήταν ο Σάντερς στις ΗΠΑ, προοδευτική έκφραση της αντιπαγκοσμιοποίησης που (αφού δυσκόλεψε εξαιρετικά την Κλίντον στον αγώνα δρόμου για το χρίσμα των Δημοκρατικών και ήταν σε θέση να εκφράσει θετικά την αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης) στο τέλος συστρατεύθηκε με την Κλίντον…
Σήμερα χρειάζεται ένας διπλός διαχωρισμός τόσο από τον νεοσυντηρητισμό και τη σοσιαλδημοκρατία όσο και από τον κοσμοπολιτισμό των τμημάτων της Αριστεράς που προσκυνούν την παγκοσμιοποίηση. Το πραγματικό ερώτημα είναι αν θα αναδειχθούν δυνάμεις που αντιλαμβάνονται τα μεγάλα αιτήματα των καιρών, τα μεγάλα σκιρτήματα των λαών, πέρα από τους παραμορφωτικούς φακούς της επιβίωσης στην πολιτική σκηνή σαν ακίνδυνο συμπλήρωμα του σημερινού πολιτικού συστήματος.
Πυκνώνουν τα σύννεφα του πολέμου
Στη γειτονιά μας ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή επίκεντρα
Η εποχή των σύγχρονων πολέμων, όπως προσδιορίστηκαν στην πρώτη περίοδο της Νέας Τάξης, περνά σε ένα πιο οξυμμένο και ταυτόχρονα πιο σύνθετο επίπεδο. Σήμερα, δίπλα στον οικονομικό πόλεμο που συγκλονίζει τις σχέσεις όλων των μεγάλων καπιταλιστικών κέντρων (αντίθεση ΗΠΑ-Γερμανίας, εμπάργκο στη Ρωσία, αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας), έχουν επανέλθει στο προσκήνιο σημαντικές γεωπολιτικές αντιπαραθέσεις για τον έλεγχο ενεργειακών δρόμων.
Οι ανταγωνισμοί αυτοί, που δεν διευθετήθηκαν οριστικά στην πρώτη περίοδο, επανεμφανίζονται με οξύτητα στο νέο περιβάλλον της κρίσης και χρωματίζονται επικίνδυνα, καθώς στο μεταξύ έχει επιτευχθεί μια σοβαρή ανασυγκρότηση (οικονομική και στρατιωτική) της Ρωσίας και της Κίνας. Παράλληλα η ανάδειξη νέων «απρόβλεπτων» περιφερειακών παικτών, αλλά κυρίως η φανερή αδυναμία των ΗΠΑ να επιβάλλουν, όπως πριν, τις παγκόσμιες επιδιώξεις τους, κάνουν το σημερινό τοπίο πιο ασταθές. Έτσι τα θερμά μέτωπα του πλανήτη, πέρα από την ανατιναγμένη Μέση Ανατολή, εξαπλώνονται στην Ευρώπη και στη Νότια Σινική Θάλασσα.
Με πρόσχημα την Ουκρανία συνεχίζεται το εμπάργκο του δυτικού κόσμου σε βάρος της Ρωσίας. Την ίδια στιγμή σε εξέλιξη βρίσκεται ένα ΝΑΤΟϊκό σχέδιο περικύκλωσης της Ρωσίας σε Βαλτική και Μαύρη Θάλασσα, με το θερμόμετρο να ανεβαίνει επικίνδυνα καθώς χώρες όπως η Πολωνία και η Ρουμανία αναλαμβάνουν να φιλοξενήσουν στο έδαφός τους νέα πυρηνικά όπλα και αντιπυραυλικά συστήματα. Μένει να δούμε αν οι προεκλογικές δηλώσεις Τραμπ για απόσυρση των ΗΠΑ από την περικύκλωση της Ρωσίας και κατευνασμό της έντασης θα υλοποιηθούν. Σε κάθε περίπτωση, η στοχοποίηση της Κίνας από το νέο πρόεδρο και η συνέχιση των εχθροπραξιών στη Συρία καθιστούν πιθανή τη συνέχιση της έντασης.
Συρία: Ένας διεθνοποιημένος πόλεμος
Στο μέτωπο της Συρίας έχουμε έναν διεθνοποιημένο πόλεμο στον οποίο βρίσκονται αντιμέτωπες οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους με τη Ρωσία, κατά πρόσωπο πλέον και όχι μόνο μέσω αντιπροσώπων. Δεν πρόκειται για έναν συνηθισμένο πόλεμο, καθώς εμπλέκονται άμεσα σε αυτόν μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, δοκιμάζονται νέα οπλικά συστήματα, παρεμβαίνουν γειτονικές χώρες με διαφορετικά συμφέροντα, δυνάμεις του μουσουλμανικού κόσμου (πάνω από 1 δισεκατομμύριο είναι οι σουνίτες που αποτελούν τον κύριο τροφοδότη του ISIS), αλλά και έθνη χωρίς κρατική υπόσταση, όπως οι Κούρδοι.
Οι αλλαγές στο θέατρο των μαχών και των συσχετισμών αναγκάζουν σε αναπροσαρμογές και των συμμαχιών, δημιουργώντας προστριβές μεταξύ χτεσινών συμμάχων, ενώ εγκαταλείπονται δυνάμεις που ως τώρα προστατεύονταν (ISIS). Η καθοριστική παρέμβαση της Ρωσίας στα πεδία των μαχών και η πρόσφατη ανακατάληψη του Χαλεπίου δεν φαίνεται να βάζει σύντομα τέλος στον καταστροφικό πόλεμο. Νέα επεισόδια, όπως η ανακάλυψη μεγάλων ποσοτήτων σύγχρονων δυτικών όπλων σε αποθήκες του ISIS στο κατεστραμμένο Χαλέπι, έρχονται να προστεθούν και να αντιπαρατεθούν στις κατηγορίες της Δύσης κατά της Συρίας και Ρωσίας για εγκλήματα πολέμου.
Τουρκία: Εμπρηστής της ειρήνης
Η τουρκική εμπλοκή στον πόλεμο της Συρίας και τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα είναι καθοριστικό εργαλείο για να ερμηνευθούν τα όσα συμβαίνουν στην περιοχή. Η Τουρκία θεωρεί κρίσιμο παράγοντα για την υπόστασή της την αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κρατιδίου στα νότια σύνορά της. Παράλληλα, βλέποντας ότι τα σύνορα στην περιοχή επαναχαράζονται, επιχειρεί να πάρει μέρος στη μοιρασιά και να εξασφαλίσει πρόσβαση στις πλούσιες ενεργειακά περιοχές του Ιράκ. Έτσι επιχείρησε έναν τεράστιο εκβιασμό κατά της Ε.Ε. με τις προσφυγικές ροές, ενώ παράλληλα λειτουργούσε σαν πυροδότης της σύγκρουσης ΗΠΑ-Ρωσίας, πιέζοντας να αναλάβει ρόλο στην περικύκλωση της Ρωσίας, ιδιαίτερα στη Μαύρη Θάλασσα.
Ακολούθησε το Ιουλιανό πραξικόπημα, για το οποίο η Τουρκία κατηγορεί τις ΗΠΑ, και η θεαματική στροφή επαναπροσέγγισης με τη Ρωσία. Σήμερα, έχοντας εξασφαλίσει πράσινο φως από ΗΠΑ και Ρωσία, έχει καταλάβει παράνομα ένα μεγάλο κομμάτι των εδαφών της Συρίας και ενισχύει τις δυνάμεις της με στόχο να κινηθεί ακόμα πιο νότια. Επιπλέον απειλεί ευθέως το Ιράκ με εισβολή στη Μοσούλη, αν και γνωρίζει ότι μια τέτοια στάση θα τη φέρει σε αντιπαράθεση με το Ιράν και τη Ρωσία. Το καθεστώς Ερντογάν, έχοντας επιβάλλει χούντα στο εσωτερικό, αμφισβητεί συνολικά τη Συνθήκη της Λωζάννης και επικεντρώνεται ταυτόχρονα στα ανατολικά και νότια σύνορα, όπως και σε ολόκληρο τον άξονα Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος, αποτελώντας έτσι μια θανάσιμη απειλή για την ειρήνη στην περιοχή.
Κλονίζεται το οικοδόμημα της Ε.Ε.
Εισβάλλει και εντός Ευρώπης ο ασύμμετρος πόλεμος
Οι πρόσφατες εξελίξεις (νίκη Brexit, εκλογή Τραμπ, ιταλικό «Όχι») επέφεραν πολλά τραντάγματα στο ευρωενωσιακό οικοδόμημα. Οι ρωγμές και οι τριγμοί στη γερμανική Ευρώπη θα ενταθούν επικίνδυνα, ιδίως αφού επίκειται και νέος κύκλος εκλογικών αναμετρήσεων με απρόβλεπτη κατάληξη. Τα οικονομικά προβλήματα, η τραπεζική κρίση και η «ασθενής ανάπτυξη» της Ε.Ε. αποτελούν τη μια πλευρά της κρίσης. Παράλληλα δυναμώνει σε ολόκληρη την Ευρώπη, αυτό που αποκαλείται «λαϊκισμός» και «ευρωσκεπτικισμός». Η Ευρώπη συνταράχθηκε από τις μεγάλες σε ένταση και διάρκεια κινητοποιήσεις των Γάλλων εργαζόμενων και της νεολαίας με αφορμή τις ρυθμίσεις για το εργασιακό. Οι τελευταίες υποχώρησαν κάτω από το κύμα βίας και επιβολής έκτακτων μέτρων στη Γαλλία με αφορμή τις βομβιστικές επιθέσεις. Είχε προηγηθεί βέβαια η μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ και η επίδρασή της στους Podemos και συνολικά στο κύμα αμφισβήτησης που απλωνόταν στον ευρωπαϊκό Νότο. Παρόλα αυτά οι πληγές στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα τροφοδοτούνται με νέα επεισόδια. Η Γερμανία δεν θα μπορέσει να συνεχίσει με την ίδια ευκολία την άσκηση της ηγεμονίας της επί της υπόλοιπης Ευρώπης. Πρέπει να αντιμετωπίσει την επιστροφή της πολιτικής σε όλα τα πεδία, στο έδαφός της αλλά και στο ζωτικό της χώρο. Αν οι μέχρι σήμερα πιέσεις που ασκούν οι ΗΠΑ για ευθυγράμμιση απέναντι στη Ρωσία καμφθούν έστω και ελαφρά με την εκλογή Τραμπ, η Ε.Ε. θα βρεθεί αντιμέτωπη με αυξημένους πονοκεφάλους: είτε την ανάγκη χάραξης μιας νέας πολιτικής απέναντι στη Ρωσία είτε την ανάγκη χρηματοδότησης της άμυνάς της πέρα από την ασφάλεια του ΝΑΤΟ…
Φόβος και βία στην Ευρώπη
Πρώτα η Μαδρίτη, μετά το Λονδίνο, το Παρίσι, οι Βρυξέλλες, η Νίκαια, και τώρα το Βερολίνο. Ο πόλεμος δεν μαίνεται μονάχα στη Μέση Ανατολή. Με ιδιότυπο, ασύμμετρο τρόπο έχει μεταφερθεί και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Στην πραγματικότητα έχουμε εκδήλωση του τρίτου κατά σειρά πολέμου που διεξάγεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο πρώτος ήταν ο πόλεμος διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Ο δεύτερος, σε εξέλιξη, είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Και ο τρίτος, ακήρυχτος, απρόβλεπτος, εξίσου όμως αποτρόπαιος, αυτός της τυφλής βίας. Δεν έχει βέβαια στρατιωτικά μέτωπα ή χαρακώματα. Αποσκοπεί περισσότερο στη δημιουργία καταστάσεων χάους, συνθηκών παραλυτικού φόβου, έχει συμβολικές στοχεύσεις.
Οι ηγετικές δυνάμεις της Ευρώπης αντιμετωπίζουν αυτόν τον τρίτο πόλεμο με γενναίες δόσεις υποκρισίας. Πίσω από την ανιαρή επανάληψη λογυδρίων, επιχειρείται να συγκαλυφθεί ότι οι ηγετικές δυνάμεις της Ε.Ε. είναι οι πραγματικοί θύτες των λαών της Μέσης Ανατολής. Έχουν παίξει ρόλο στη σφαγή που συντελείται σήμερα στη Συρία, χθες στη Λιβύη και λίγο πριν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Συντηρούν τη νέα ψυχροπολεμική αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Είναι οι ιθύνοντες της Ε.Ε. που επιχειρούν να μοντελοποιήσουν όχι μόνο άλλες χώρες αλλά και ολόκληρες περιοχές στο εσωτερικό της Ευρώπης, γενικεύοντας τον αποκλεισμό, τα γκέτο, τον ρατσισμό, την απόγνωση. Τροφοδοτούν έτσι με «οπαδούς» όχι μόνο τις ξενοφοβικές, ρατσιστικές φωνές αλλά και ακραίες ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις.
Οπισθοχώρηση στη Λατινική Αμερική
«Κεντρώες πολιτικές» και «άμπωτη του κινήματος» οι βασικές αιτίες
Η χρονιά που τελειώνει ενίσχυσε τις εκτιμήσεις ότι η Λατινική Αμερική βιώνει μια διαδικασία παλινδρόμησης σε συντηρητική κατεύθυνση – μετά από δύο σχεδόν δεκαετίες προοδευτικών αλλαγών που ήρθαν σαν αποτέλεσμα μεγάλων λαϊκών κινημάτων και, παρά το διαφορετικό βάθος τους από χώρα σε χώρα, απέσπασαν τη Λατινική Αμερική από τον ασφυκτικό έλεγχο των ΗΠΑ και άλλαξαν τους περιφερειακούς συσχετισμούς.
Σε πολιτικό επίπεδο, η πρώτη μεγάλη ένδειξη οπισθοδρόμησης ήταν η, έστω και οριακή, επικράτηση του δεξιού Μάκρι στις προεδρικές εκλογές της Αργεντινής. Η «κεντρώα» διαχείριση της απερχόμενης προέδρου Κίρχνερ ακύρωσε τα φιλολαϊκά μέτρα της πρώτης μετεξεγερσιακής περιόδου και βάθυνε τη λαϊκή δυσαρέσκεια – η οποία «δάνεισε» εκατομμύρια ψήφων στη Δεξιά για να τιμωρήσει την Κίρχνερ. Φυσικά ο Μάκρι βρέθηκε σύντομα αντιμέτωπος με ένα νέο κύμα λαϊκής αντίστασης. Όμως για να ανατρέψουν τη συντηρητική οπισθοδρόμηση οι «από κάτω», πρέπει να βρουν και πολιτική έκφραση…
Τη σκυτάλη πήρε η Βραζιλία μία χώρα με μεγάλο ειδικό βάρος, αν και όχι με ομαλό τρόπο. Όπως είχε τονίσει έγκαιρα και ο Αλεξάντρ Κονσεϊσάο, εκ των ηγετών του Κινήματος Ακτημόνων (MST), «η κυβέρνηση γίνεται όλο και πιο αδύναμη ακριβώς επειδή, υιοθετώντας νεοφιλελεύθερη πολιτική, σπάει τους δεσμούς της με τη βάση και καθίσταται πιο ευάλωτη μπροστά στο ενδεχόμενο ενός πραξικοπήματος». Ήταν ακριβώς ένα θεσμικό πραξικόπημα που ανέτρεψε την κεντροαριστερή πρόεδρο Ρούσεφ από τη δεξιά αντιπολίτευση (με επικεφαλής τον… αντιπρόεδρο της Ρούσεφ, Μισέου Τεμέρ, που πήρε τη θέση της!) και επιχειρεί να βάλει τη Βραζιλία σε ρότα επιστροφής στο σκοτεινό παρελθόν.
Μία ακόμη χώρα όπου η προοδευτική ηγεσία της αντιμετωπίζει τεράστιες δυσκολίες είναι η Βενεζουέλα. Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου (στην εξαγωγή του οποίου βάσιζε σχεδόν αποκλειστικά την κοινωνική πολιτική της η μπολιβαριανή κυβέρνηση) προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε πλατιά στρώματα και «θαμπώνει» στα μάτια τους τις κατακτήσεις που πέτυχαν από την άνοδο του Τσάβες στην εξουσία. Έτσι το μέτωπο των αντιπολιτευόμενων κατάφερε να ελέγξει το νομοθετικό σώμα. «Εάν είχαμε πάρει πραγματικά τον έλεγχο της οικονομίας και της πολιτικής, δεν θα είχαμε φτάσει σ’ αυτό το σημείο», αναγνωρίζουν στελέχη του κυβερνώντος PSUV.
Λένε δηλαδή με άλλα λόγια κάτι που επισημαίνει και ο Ιμάνουελ Βαλερστάιν: «Η μαζική δυσαρέσκεια οδηγεί σε απόρριψη των συμβατικών κεντρώων πολιτικών». Σε συνδυασμό με τη «φυσιολογική άμπωτη του κινήματος» («οι άνθρωποι δεν μπορεί να κινητοποιούνται αιωνίως», λέει ο Βολιβιάνος αντιπρόεδρος Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα ) η Λατινική Αμερική σταδιακά γκριζάρει. Ίσως ήρθε η στιγμή για τις ριζοσπαστικές ηγεσίες να στηριχτούν και πάλι στον «σκληρό πυρήνα» της βάσης τους και να ανιχνεύσουν από κοινού μια νέα στρατηγική για τα λαϊκά κινήματα της περιοχής, ώστε να μην εδραιωθεί η δεξιά παλινόρθωση. Άλλωστε η Ουάσιγκτον δεν είναι σήμερα ισχυρότερη απ’ ότι πριν είκοσι χρόνια, όταν μία-μία οι λατινοαμερικανικές χώρες ξέφευγαν από τα νύχια της.
