Όταν ο Προϋπολογισμός του 2016 ακυρώνει πανηγυρικά τις Προγραμματικές Δηλώσεις Τσίπρα
του Παύλου Δερμενάκη*
Η δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα έδωσε την βδομάδα αυτή το στίγμα της, με τις Προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή αλλά και την κατάθεση του προσχεδίου του Κρατικού Προϋπολογισμού (Κ.Π.) 2016. Αυτά τα δύο κείμενα «λένε» πολλά αλλά και «κρύβουν» πολλά και γι’ αυτό καλό είναι να τα βλέπουμε πάντοτε υπό το φως της «Συμφωνίας» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 12ης Ιουλίου 2015, αφού και εκεί καταγράφονται όλες οι δεσμεύσεις Τσίπρα έναντι των «εταίρων».
Η δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα και οι στόχοι της δεν έχουν σχέση με την πρώτη. Αυτό φαίνεται από την πρώτη παράγραφο της ομιλίας του πρωθυπουργού.
Στις 8/2/2015 ξεκινούσε λέγοντας «…Η ανάκτηση της λαϊκής μας κυριαρχίας, η αποκατάσταση του ισότιμου ρόλου της χώρας μας στο θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, η αποκατάσταση της αξιοπρέπειας του λαού μας, η κοινωνική δικαιοσύνη και η πολιτισμική αναγέννηση της πατρίδας μας αποτελούν τους βασικούς στόχους της κυβέρνησης κοινωνικής σωτηρίας που συγκροτήσαμε μετά την κυρίαρχη επιλογή του λαού μας στις 25 Ιανουαρίου».
Στις 5/10/2015 ξεκίνησε λέγοντας «η αποκατάσταση της οικονομικής σταθερότητας, η ανάκαμψη της οικονομίας και η επιστροφή στην ανάπτυξη, η ουσιαστική ελάφρυνση του δημόσιου χρέους, η ριζική μεταρρύθμιση της Δημόσιας Διοίκησης με ταυτόχρονη πάταξη της διαφθοράς και της γραφειοκρατίας, είναι οι άμεσοι στόχοι της κυβέρνησής μας, η υλοποίηση των οποίων αποτελεί τον μόνο ασφαλή δρόμο για την έξοδο της χώρας από την πολυετή επιτροπεία και τα μνημόνια».
Η διαφορά είναι εμφανής, όσον αφορά το κοινωνικό και πολιτικό πρόσημο των προθέσεων ανάμεσα στις δύο τοποθετήσεις. Ειδικότερα, οι προθέσεις της 5/10 θα μπορούσαν σχετικά εύκολα να αναζητηθούν σε αντίστοιχες ομιλίες προηγούμενων πρωθυπουργών αφού στόχος είναι η οικονομική σταθερότητα, η ανάκαμψη, η επιστροφή στην ανάπτυξη, αλλά πουθενά δεν φαίνεται να μπαίνουν ως προμετωπίδα στόχων η ανάκτηση της λαϊκής κυριαρχίας, η κοινωνική δικαιοσύνη… Δυστυχώς, αυτή τη διαφορά των δύο κυβερνήσεων θα την βιώνουμε με δραματικό τρόπο το επόμενο διάστημα καθώς θα πρέπει να υλοποιούνται οι δεσμεύσεις στους εταίρους. Συνεπώς, με το «καλημέρα» προσδιορίζεται ο πολιτικός ορίζοντας της κυβέρνησης ως ένα ακόμα διαχειριστικό σχήμα της κρίσης.
Όσον αφορά τα ειδικότερα θέματα, για να έχουμε ένα καθαρό ορίζοντα τι «μέλλει γενέσθαι», θα σταθούμε στα ακόλουθα 2 σημεία: Δημόσιο χρέος και κοινωνική δικαιοσύνη.
Δημόσιο χρέος:
Η κυβέρνηση έχει θέσει πολύ ψηλά στην ατζέντα της το θέμα του δημόσιου χρέους με στόχο την επίτευξη κάποιας συμφωνίας ελάφρυνσης επ’ αυτού. Από την ομιλία του πρωθυπουργού γίνεται απόλυτα σαφές, όπως και από το προσχέδιο του Κ.Π., ότι η όλη «ρητορική» γύρω από το θέμα χρέος εξαντλείται στα όρια που ορίζουν οι «θεσμοί» χωρίς να προβλέπεται πουθενά διαγραφή μέρους του ούτε φυσικά χρησιμοποιούνται όροι όπως «μη βιώσιμο».
Έτσι ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι «η απομείωση του χρέους είναι ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας… Η ελληνική πλευρά θα προσέλθει στη συζήτηση αυτή (για το χρέος) με συγκεκριμένη στρατηγική, με συγκεκριμένες και σαφείς προτάσεις. Θα προτείνουμε συγκεκριμένα την επιμήκυνση των πληρωμών, τη μείωση των επιτοκίων και τη μετατροπή τους σε σταθερά επιτόκια. Θα προτείνουμε τη ρήτρα ανάπτυξης, αλλά και μία μακρά περίοδο χάριτος…».
Συνεπώς, θα προτείνει ουσιαστικά η κυβέρνηση αυτά που εκ των προτέρων έχει ήδη αποδεχθεί το ESM, καθώς στη σελίδα 11 του Κ.Π. αναφέρεται ότι «στην ανακοίνωση του ESM για τη χρηματοδότηση του προγράμματος είναι ρητά διατυπωμένο ότι θα ακολουθήσει η ελάφρυνση του χρέους υπό τη μορφή μεγαλύτερης περιόδου χάριτος και περιόδου αποπληρωμής του ελληνικού χρέους. Η νέα συμφωνία, συνεπώς, μειώνει ακόμα περισσότερο το μέσο επιτόκιο δανεισμού και αυξάνει την περίοδο αποπληρωμής του χρέους, με αποτέλεσμα αυτό να έχει μεγαλύτερη ωρίμανση».
Συνεπώς, ετοιμαζόμαστε για μία ακόμα μεγάλη «επιτυχία» στο θέμα του χρέους, μακριά φυσικά από όσα έλεγε ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι πρόσφατα, που αποτελούν αποφάσεις του ιδρυτικού του Συνεδρίου.
Έτσι, για μία ακόμα φορά, μια διαχειριστική κυβέρνηση θα υπακούσει στις εντολές των «εταίρων» αποδεχόμενη κάποιες βελτιώσεις στον ορίζοντα αποπληρωμής και στα επιτόκια και αναγνωρίζοντας ότι το συνολικό ύψους του χρέους θα παραμένει «ως έχει». Έχει, δε, ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι στο θέμα αυτό έχει αγνοηθεί πλήρως η δουλειά που έγινε από την προηγούμενη Βουλή, γύρω από το δημόσιο χρέος και τα συμπεράσματα που έχουν διατυπωθεί στην Προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής Αλήθειας Δηµοσίου Χρέους, όπου παρουσιάζονται στοιχεία που «…καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα όχι µόνο δεν είναι σε θέση να πληρώσει το χρέος, αλλά και δεν πρέπει να το πληρώσει. Πρωτίστως διότι το χρέος που προκάλεσαν οι ρυθµίσεις που επέβαλε η τρόικα παραβιάζει ευθέως τα θεµελιώδη ανθρώπινα δικαιώµατα των κατοίκων της Ελλάδας. Ως εκ τούτου, η Ελλάδα δεν πρέπει να πληρώσει αυτό το χρέος διότι είναι παράνοµο, αθέµιτο και επονείδιστο».
Κοινωνική Δικαιοσύνη
Κοινωνική Ασφάλιση: Ο πρωθυπουργός μίλησε για «στήριξη της κοινωνικής ασφάλισης» και δήλωσε ότι «αντί νέων περικοπών και της κούρσας προς τα κάτω, επιλέγουμε να μεταρρυθμίσουμε το ασφαλιστικό σύστημα συνολικά, προστατεύοντας το επίπεδο των παροχών. Πάμε σε ένα σύστημα με ενισχυμένο αναδιανεμητικό χαρακτήρα, με κοινωνική και διαγενεακή δικαιοσύνη…». Αν, φυσικά, αυτά που λέει τα εννοεί θα έπρεπε να υπάρχουν οι σχετικές προβλέψεις στον Κ.Π. του 2016. Δυστυχώς, όμως, εκεί υπάρχει η ακριβώς αντίθετη πραγματικότητα. Έτσι, στους Πίνακες 2.7. και 2.8. του προσχεδίου αναφέρεται η «εξοικονόμηση» 432 εκατ. ευρώ το 2015, και 1.269 εκατ. ευρώ το 2016, δηλαδή 1.701 εκατ. ευρώ τη διετία, που πρακτικά σημαίνουν μείωση συντάξεων. Ειδικότερα, τα 484 εκατ. από αυτά αφορούν «εξοικονόμηση από ασφαλιστική μεταρρύθμιση συντάξεων», τα 714 εκατ. ευρώ «αύξηση εισφορών υγείας στις κύριες και επικουρικές συντάξεις», τα 165 εκατ. ευρώ «προσαρμογές στο εφάπαξ», τα 285 εκατ. ευρώ «εξοικονόμηση από ασφαλιστική μεταρρύθμιση του δημοσίου» και τα υπόλοιπα 80 εκατ. ευρώ προσαρμογές για τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις. Έτσι, λοιπόν, μόνο οι συντάξεις την περίοδο 2015-2016 θα μειωθούν κατά 1,7 δισ. ευρώ για να φανεί η συνέπεια λόγω και έργων του πρωθυπουργού που στις προγραμματικές του δηλώσεις ανέφερε για την πολιτική των προηγούμενων κυβερνήσεων επί του θέματος: «Στα χρόνια των δύο πρώτων Μνημονίων περικόπηκαν 14 δισεκατομμύρια ευρώ συντάξεων σε ετήσια βάση. Λύσαμε κανένα πρόβλημα; Μήπως, τελικά, τα αποτελέσματα ήταν ακριβώς τα αντίθετα από αυτά που διακηρύσσονταν ως επιδιωκόμενα, επιτείνοντας την ύφεση, αυξάνοντας την ανεργία και μειώνοντας σε τελική ανάλυση τις εισφορές; Μειώνοντας δηλαδή τα έσοδα και τους πόρους του ασφαλιστικού συστήματος». Έτσι, όταν τις περικοπές τις κάνουν οι «άλλοι» είναι νεοφιλελεύθερες, όταν τις κάνει η κυβέρνηση Τσίπρα, τότε «προστατεύεται το επίπεδο των παροχών»!
Για την κοινωνική αλληλεγγύη ο κ. πρωθυπουργός είπε: «Μεγάλος στρατηγικός, όμως, στόχος, ο οποίος θέλουμε να ολοκληρωθεί μέσα στον ορίζοντα της τετραετίας, είναι να ιδρύσουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα εθνικό σύστημα κοινωνικής αλληλεγγύης ανάλογο του ΕΣΥ…» και υποσχέθηκε κάρτες μετακίνησης κ.λπ. Ας τα δούμε αυτά σε αριθμούς στον Κ.Π.
Δυστυχώς εκεί προβλέπεται μείωση των κοινωνικών επιδομάτων το 2016 κατά 105 εκατ. ευρώ και η αιτία αναφέρεται στη σελίδα 33 του Κ.Π.: «Σύμφωνα με τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί (ν.4336/2015) από τη συνολική επανεξέταση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, συμπεριλαμβανομένων των παροχών τόσο σε χρήμα όσο και σε είδος, των φορολογικών πλεονεκτημάτων, των παροχών ασφάλισης και άλλων κοινωνικών παροχών σε ολόκληρο τον τομέα της Γενικής Κυβέρνησης, θα πρέπει να προκύπτει εξοικονόμηση της τάξης του 0,50% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση». Φυσικά η μείωση κατά 0,5% του ΑΕΠ δεν εξαντλείται στα κοινωνικά επιδόματα με τα 105 εκατ. Ευρώ, αλλά επεκτείνεται σε όλο το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, αφού το συνολικό ποσό που πρέπει να «εξοικονομηθεί» ανέρχεται στο ποσό των 870 εκατ. ευρώ.
Επίσης, ο κ. πρωθυπουργός μίλησε για κοινωνική δικαιοσύνη, ειδικότερα, είπε, «Θα συγκρουστούμε σκληρά με συναίσθηση της μεγάλης ευθύνης που αναλαμβάνουμε, της ευθύνης να αποκαταστήσουμε την κοινωνική δικαιοσύνη και την αξιοπρέπεια του ελληνικού λαού, να εργαστούμε για μια κοινωνία ισότητας και ευημερίας». Για να δούμε αυτή την κοινωνική δικαιοσύνη εκφρασμένη σε αριθμούς και όχι σε ευχές μέσα από το προσχέδιο του Κ.Π. Το σύνολο των μέτρων της διετίας (νέοι φόροι και μειώσεις δαπανών) ανέρχεται στο ποσό των 6,4 δισ. ευρώ! Από αυτά, σύμφωνα με τους πίνακες που αναφέραμε πιο πάνω, τα 4 δισ. ευρώ αφορούν τα φορολογικά έσοδα και τα υπόλοιπα 2,4 δισ. αφορούν τις δαπάνες. Ήδη αναφερθήκαμε στις δαπάνες ότι από αυτές τα 1,7 αφορούν τις συντάξεις, τα 105 εκατ. επιδόματα πρόνοιας, 500 εκατ. ευρώ δαπάνες υπουργείου Εθνικής Άμυνας, 21 εκατ. «μισθολογικές και μη παρεμβάσεις στο δημόσιο», 22 εκατ. μείωση για τα νοσοκομεία (για να υλοποιηθεί κατά τον πρωθυπουργό ο «στρατηγικός μας στόχος είναι η οικοδόμηση ενός δημόσιου και δωρεάν συστήματος ισότιμης πρόσβασης και καθολικής κάλυψης με υψηλής ποιότητας παρεχόμενες υπηρεσίες…») 15 εκατ. μείωση επιδοτήσεων σε ΟΤΑ και 30 εκατ. Ευρώ αύξηση εσόδων νομικών προσώπων (αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία).
Έτσι, λοιπόν, στον τομέα των δαπανών και στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης τα 1,9 δισ. ευρώ ή ποσοστό 78% αφορούν τα πλατιά λαϊκά στρώματα και κύρια τους πλέον αδύνατους.
Φορολογικά έσοδα
Όμως και στο σκέλος των φορολογικών εσόδων παρά τις διακηρύξεις η κοινωνική δικαιοσύνη είτε είναι τυφλή είτε «απεβίωσε». Έτσι ο κ. πρωθυπουργός δήλωσε πως «πρώτιστη προτεραιότητα γι’ αυτή την κυβέρνηση είναι να υλοποιήσει μια μεγάλη και ριζοσπαστική φορολογική μεταρρύθμιση, δημιουργώντας ένα σύστημα απλό, σταθερό και δίκαιο». «Εισηγούμαστε να μπει η πολιτική στο τιμόνι…. με αναδιανομή των φορολογικών βαρών…». Ας δούμε κι εδώ την υλοποίηση για το 2016 μέσω του Κ.Π. Επί συνόλου 4 δισ. ευρώ νέων φόρων τα 2,2 δισ. προέρχονται από το ΦΠΑ, δηλαδή το 55% το πληρώνουν άμεσα τα πλατιά λαϊκά στρώματα. Όμως η επιβάρυνσή τους δεν σταματά εδώ. Διαβάζοντας κάποιος τον κατάλογο των νέων εισπρακτικών μέτρων διαπιστώνει ότι το σύνολο που θα επιβαρύνει τα λαϊκά νοικοκυριά είναι 2,8 δισ. ευρώ έναντι 1,2 δισ. ευρώ που θα πληρώσουν οι έχοντες και κατέχοντες. Και αυτό ονομάζεται φορολογική δικαιοσύνη… Μάλιστα, η «φορομπηχτική» πολιτική εξαντλεί κάθε όριο απέναντι στους αδύνατους με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα: για την «αντιμετώπιση της αποχής από τον περιοδικό έλεγχο ΚΤΕΟ» προβλέπονται έσοδα 56,3 εκατ. ευρώ και από την «αύξηση των συντελεστών στο φόρο πολυτελούς διαβίωσης» προβλέπονται έσοδα 50,6 εκατ. ευρώ.
Έτσι, λοιπόν, για να συνοψίσουμε, στο όνομα της «κοινωνικής δικαιοσύνης» επί συνόλου 6,4 δισ. ευρώ μέτρων τα λαϊκά στρώματα θα επιβαρυνθούν με 4,7 δισ. ευρώ ή σε ποσοστό 73,2%, οι έχοντες με 1,2 δισ. ευρώ ή 18,5% και 530 εκατ. θα είναι η μείωση δαπανών άμυνας και αύξηση εσόδων από αρχαιολογικούς χώρους ή σε ποσοστό 8,2%
«Οψόμεθα εις Φιλίππους»…
Έτσι, με όλα αυτά η δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα υλοποιεί αυτό ακριβώς που κατάγγειλε λεκτικά ο πρωθυπουργός στην ομιλία του κατά τις προγραμματικές, λέγοντας πως «οι βασικές συντεταγμένες του νεοφιλελεύθερου σχεδίου για τη διαχείριση της κρίσης, που στην Ελλάδα βρήκε την πιο ακραία εφαρμογή του, ήταν να υποστηριχθεί και να επιταχυνθεί η αυθόρμητη κίνηση της οικονομίας, όταν βρίσκεται σε κρίση. Στόχος του σχεδίου αυτού ήταν το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας να πληρωθεί με μειώσεις μισθών, απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, δηλαδή εκκαθάριση και κλείσιμο των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και ουσιαστικά ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, ώστε να δημιουργηθούν οι όροι για ένα νέο κύκλο συσσώρευσης με υψηλή κερδοφορία για τις επιχειρήσεις. Το νεοφιλελεύθερο αυτό σχέδιο, όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο, οδήγησε σε μεγάλες οικονομικές αναταράξεις αλλά κυρίως σε μεγάλες κοινωνικές αδικίες, διευρύνοντας τις ανισότητες και βυθίζοντας στην απελπισία μεγάλα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας. Και όπως ήταν αναμενόμενο, το σχέδιο αυτό απέτυχε παταγωδώς».
Συνεπώς, «οψόμεθα εις Φιλίππους»…
* Ο Παύλος Δερμενάκης είναι M.Sc. οικονομολόγος-ερευνητής
